Íslendingaþættir Tímans - 09.03.1983, Blaðsíða 2

gerninga væri aö ræða. Svo var fólskan og offorsið
mikið að andstæðingar hans sáust alls ekki fyrir og
ætluðu sér að gera Ólaf að óheiðarlegum misynd-
ismanni í augum almennings. Þetta var vita
vonlaust verk en hinn fólskulegi áróður náði
nokkurri fótfestu í hugum sumra um stund, þótt
allir sem til þekktu hefðu megnuStu skömm og
andúð á þessu athæfi.
En Ólafur stóð gerningaveðrið af séf með
kjarki og karlmennsku. Er nú öllum Ijóst að
atlögunni að Ólafi var hrundið. Kom þar fyrst og
seinast til atgervi hans, framkoma og heiðarleiki í
störfum.
Það fer ekki á milli mála að Ólafur Jóhannesson
er einn svipmesti stjórnmálamaður samtíðarinnar
og hefur unnið sér óvenjumikió traust sem nær
langt út fyrir flokk hans.
í 20 ár var Ólafur þingmaður Norðurlandskjör-
dæmis vestra, en ákvað að hætta þingmennsku þar
árið 1979. Hygg ég að það hafi verið ásetningur
hans þá að hætta þingmennsku með öllu. Þá reis
upp alda meða framsóknarmanna í Reykjavík um
að fá hann til framboðs þar. Varð úr að hann bauð
sig fram í Reykjavík og fékk ágæta kosningu. Og
nú þegar hann stendur á sjötugu er. hann enn
frambjóðandi í Reykjavík vegna almennra áskor-
ana. Ólafur er við góða heilsu og albúinn í
kosningaslaginn. Er ég viss um að á þessum
upplausnar- og óvissutímum verða margir til að
kjósa Ólaf, sem án alls efa er einn af fremstu
stjórnmálamönnum þjóðarinnar og mun áreiðan-
lega leggja gott til úrlausnar vandasamra mála.
Afmæliskveðju þessari fylgja góðar óskir um gott
gengi í kosningunum.
Árið 1941 giftist Ólafur konu sinni, Dóru
Guðbjartsdóttur, ogeignuðust þau þrjú börn. Þau
hjónin urðu fyrir þeirri þungbæru sorg að missa
son sinn ungan, sem var hinn mesti efnismaður.
Það fer ekki hjá því að Dóra hefur ekki farið
varhluta af þeim stormum sem um Ólaf hafa
staðið, en Dóra ér mikil mannkosta kona sem
hefur staðið við hlið manns síns í baráttunni og á
árciðanlega sinn þátt í þeirri sókn og þeim sigrum
sem Ólafur Jóhannesson hefur unnið á litríkum
og stórbrotnum stjórnmálaferli.
Ég vil að lokum færa Ólafi Jóhannessyni og
fjölskyldu hans mínar bestu árnaðaróskir á
þessum tímamótum jafnframt því sem ég þakka
honum fyrir ágæta samvinnu og samstarf og
vináttu á liðnum árum og áratugum. Ég vona að
þjóðin fái enn um langa hríð að njóta starfa og
verka Ólafs Jóhannessonar.
Tómas Arnason
■ Ólafur Jóhannesson utanríkisráðherra er sjö-
tugur í dag, þess vegna langar mig til þess að setja
nokkrar línur á blað, enda er áfanginn sem að baki
þess háttar, að yfrið efni er til þess að um hann sé
farið nokkrum orðum.
Ólafur er fæddur á Stórholti í Fljótum 1. mars
1913. Sonur Jóhannesar kennara og bónda þar og
víðar í Fljótum Friðbjarnarsonar Finnastöðum í
Eyjafirði Benediktssonar og konu hans Kristrúnar
Jónsdóttir frá Illugastöðum í Fijótum.
Foreldrar Ólafs voru svo sem nærri má geta hið
mesta merkis- og greindarfólk, en búskapur í
harðbýlli og þröngsetinni sveit var ekki til auð-
2
söfnunar á þeim harðindaárum sem voru í æsku
Ólafs. Þrátt fyrir það að veraldlegir fjármunir
væru ekki miklir í Fljótum á þessum árum þá
hefur þar búið myndar- og ágætis fólk og sést það
best á því hve margt af vel gefnu og duglegu fólki
á þar rætur sínar.
Ólafur fór í skóla, enda frábær námsmaður og
varð stúdent frá MA 1935. Lagaprófi lauk hann
frá Háskólanum 1939. Héraðsdómslögmaður varð
hann 1942. Síðan nam hann bæði í Stokkhólmi og
Kaupmannahöfn. Ólafur réðist endurskoðandi og
lögfræðingur hjá SÍS, stundaði einnig kennslu.
Prófessor við laga- og viðskiptadeild varð hann
1947 og kenndi þar um langt árabil og samdi auk
þess mörg grundvallarrit um íögfræðileg efni svo
sem Stjórnarskipun Islands. Það sem nú er
upptalið væri yfrið ævistarf, en hjá Ólafi var þetta
aðeins inngangurinn.
Víkur nú sögunni til Skagfirðinga. Alþingis-
maður Framsóknarflokksins í Skagafriði hafði
verið um langan aldur Steingrímur Steinþórsson
búnaðarmálastjóri og fyrrv. forsætisráðherra.
Steingrímur var orðinn við aldur og það var að
ráði þeirra Skagfirðinga að fá Ólaf til þess að skipa
annað sætið á lista framsóknarmanna í Skagafirði
1956. 1959 var Olafur síðan kjörinn 1. þm.
Skagfirðinga og eftir kjördæmabreytinguna 1959
var hann þingmaður Norðurlands vestra allt til
kosninga 1979, én þá ætlaði hann að hætta
þingmennsku og baðst undan endurkjöri á
Norðurlandi vestra. Þá gerðist það að framsóknar-
menn í Reykjavík fengu Ólaf til þess að taka sæti
á lista flokksins í Reykjavík.
Ólafur Jóhannesson var enginn nýgræðingur í
stjónmálum þegar hann réðist til framboðs í
Skagafirði. Sú saga er sögð að einhvern tímann
hafi það gerst á yngri árum Ólafs að hann hafi flutt
ræðu á flokksþingi'. Ólafi liggur ekki hátt rómur
og var skvaldur í salnum. Hafi þá fundarstjóri
beðið menn að gefa ræðumanni hljóð, enda „eigið
þið eftir að heyra meira í honum þessum".
Framsóknarmenn hafa fengið að heyra í Ólafi
Jóhannessyni og ekki bara þeir, þjóðin öll hefur
fengið að heyra í honum, því tvímælalaust hefur
enginn núlifandi stjórnmálamanna haft meir
mannaforráð né markað svo stjórnmálalíf í
landinu sem Ólafur.
Þegar kjördæmaskipan var breytt 1959 skipaði
Ólafur annað sætið á lista Framsóknarflokksins í
Norðurlandskjördæmi vestra. Gerðist hann þegar
ráðamaður mikill í kjördæminu og tókust þá fyrst
kynni okkar. Ólafur hafði traust manna hvar sem
hann kom og því meira sem menn kynntust
honum betur. Hann var kjörinn formaður Fram-
sóknarflokksins 1968 og gegndi því starfi til 1979,
að hann kaus að fá formennskuna í hendur
Steingrími Hermannssyni.
Við kosningar 1971, hinar fyrstu er Ólafur leiddi
flokkinn sem formaður, barðist hann ákaflega
fyrir uppsögn landhelgissamningsins við Breta og
útfærslu fiskveiðilögsögunnar í 50 mílur svo og var
hann forgöngumaður byggðastefnunnar, sem
flokkurinn hafði mótað. Báðum þessum málum
auðnaðist honum að fylgja eftir, þannig að vegna
þeirra spora er þá voru stigin og síðar undir
forystu hans hefur þjóðin átt kost.á að búa við góð
lífskjör og fulla atvinnu allt til þessa, þó að
atvinnuleysi sé höfuðböl í öllum nágrannalöndum
okkar. Þjóðin varð við kalli Framsóknarflokksins
1971 og þá urðu þáttaskil í þjóðlífinu. Ólafur
myndaði stjórn og var skipaður forsætisráðherra
14. júlí 1971. Þjóðin braut af sér viðreisnarvesöld-
ina og nú var söðlað um. Landhelgin færð út í 50
mílur og brotinn á bak aftur ólukkusamningur
viðreinsnarherranna við Breta. Útfærslan skapaði
skilyrði til aukinnar og bættrar nýtingar fiskimiða
og varð undirstaðan að stórfelldri uppbyggingu í
sjávarútvegi. Fólkið í atvinnuleysisþorpunum allt
í kring um landið fékk tækifæri til þess að eignast
togara, þeir urðu undirstaða að stórfelldri upp-
byggingu í fiskiðnaði og þess vegna hefur þjóðin
ennþá getað staðið af sér öll áföll þannig að unnt
hefur verið að verjast atvinnuleysinu og varðveita
velsæld. Viðreisnarvesöldinni létti og Framsókn-
aráratugur gekk í garð. Ríkisstjórn Ólafs Jóhann-
essonar starfaði fyrst með glæsibrag síðan brast
suma aðila að stjórnarsamstarfinu áræði til þess
að gera þær efnahagsráðstafanir sem gera þurfti.
Þá rauf Ólafur þing á eftirminnilegan hátt og
efndi til kosninga. Það réðist þannig meðal
framsóknarmanna í Norðurlandskjördæmi vestra,
að ég skipaði annað sæti á lista flokksins og síðan
höfum við Ólafur átt mikið saman að sælda. Ekki
get ég neitað því að ég hálfkveið fyrir þessu
samstarfi. Ólaf þekkti ég að vísu nokkuð, af því
að ég hafði síðan kjördæmabreytingin 1959 var
gerð, setið kjördæmisþing flokksins svo og flesta
stjórnmálafundi í heimabyggð minni og lengst af
verið stjórnarmaður í kjördæmissambandsstjórn
og átt margvísleg samskipti við Ólaf. Mér var það
ljóst að hann var vitur forystumaður, þó höfðum
við oft orðið ósammála og ég ekki alltaf haft sömu
skoðanir á málefnum eins og hann. Ég vissi að
Ólafur var þungur á bárunni og kveið því hálfvegis
að hann mundi vilja beita mig ofríki í svo nánu
samstarfi sem við þurftum að hafa sem þingmenn
sama flokks í sama kjördæmi. Þessi ótti minn varð
sér strax rækilega til skammar. Ég get ekki hugsað
mér betri samstarfsmann en Ólaf, ráðhollan
vitmann, sem hlustar gaumgæfilega á félaga sína
og forðast að bera þá ráðum.
Kosningarnar 1974 eru mér eftirminnilegar.
Hópur manná úr Framsóknarflokknum kaus sér
annan vettvang, sumir þeirra nánir vinir mínir og
samstarfsmenn. Margvísleg sárindi fylgdu því
uppgjöri. Þeim er nú þakkað fyrir samfylgdina
hjá sínum nýju félögum. Þess vegna var þessi
kosningabarátta örðug, en þó lærdómsrík. Okkur
Ólafi gekk vel og Ólafur myndaði ríkisstjórn. Sú
ríkisstjórn er þó ekki kennd við hann heldur Geir
Hallgrímsson. Ólafi var sama þó hann yrði ekki
forsætisráðherra, úr því hann gat tryggt áfram-
haldandi framgang byggðastefnunnar, frekari út-
færslu landhelginnar og skilyrði til fullrar atvinnu
í landinu. Ólafur tók að sér að stjórna landhelgis-
stríðinu sem dómsmálaráðherra og þar með
yfirmaður landhelgisgæslunnar. Þetta lýsir Ólafi.
Auðvitað var beiting landhelgisgæslunnar megin-
atriði þessa kjörtímabils.
Hann hafði einnig tryggt það að Einar Ágústsson
yrði áfram utanríkisráðherra og í þeirri baráttu
sem þá var skipulögð voru þetta lykilpóstarnir.
Auðvitað hefði verið betra ef við hefðum líka haft
hönd á forsætisráðuneytinu og fjármálaráðuneyt-
inu í samstarfinu 1974-78. en á allt verður nú ekki
kosið.
I framtíðinni, þegar sagan verður athuguð, þá
Islendingaþættir