Íslendingaþættir Tímans - 09.03.1983, Blaðsíða 7

öndvegis sundskóla á Englandi og 1929 er Ölafur
við sundnám í íþróttaháskólanum í Berlín. Þeir
feðgar eru þeir,sem þróa kennsluaðferðir í sundi,
og frá þeim breiðast út nýjungar í sundíþróttinni
um landið því að til þeirra í Sundlaugar Reykja-
víkur leita allir, sem þurfa að annast tilsögn í sundi
og þeim er ávallt Ijúfmannlega tekið og leiðbeint
af kunnáttu.
Árið 1906 tckur Páll Erlingsson þá örlagaríku
ákvörðun að gera sundkennslu að atvinnu sinni og
flytur með fjölskyldu sína til Reykjavíkur frá
EfraiApavatni. Jón Pálsson, sem þessi minningar-
grein er helguð er þá tveggja ára. Hugur athuguls
drengs beinist snemma að sundíþróttinni, þar sem
megin umræðuefnið á heimili hans er sundíþrótt-
in, og hann sér þurrsund æft á stofugólfi, borði og
stólum.
Ungur fylgist hann með föður og bræðrum
sínum að laugarbakkanum og hefur sundiðkanir.
Leiðin liggur einnig að sundaðstöðu þeirri sem til
var við sjó, og 13 ára er liann orðinn það sundfær
að hann keppir í „Nýjarssundi", sem háð var milli
tveggja bryggja í Reykjavíkurhöfn. Hann verður
þriðji á eftir 'oræðrum sínum Erlingi og Olafi.
Jón naut eigi langrar skóiagöngu, en oft minntist
hann þeirrar góðu kennslu, sem hann naut í
barnadeild Kennaraskóla fslands, þar sem Jónas
Jónsson frá Hriflu var meðal ágætra kennara.
Með vekjandi leiðsögn hans kvaðst Jón hafa fyllst
áhuga á náttúrufræði og sögu þjóðarinnar. Peir,
sem kynntust Jóni urðu þess glöggt varir hve gott
skynbragð hann bar á náttúru Islands og sögu,
Frásagnargáfa Jóns var athyglisverð, líkt og þeirra
feðga allra. Hann hafði unun af því að brjóta til
mergjar ýmsar ráðgátur lífsins og var fróðlegt að
heyra niðurstöður hans. Hagyrðingur var Jón
góður.
Jón var vel vaxinn, hár og bar sig vel. Hreyfingar
allar mjúkar. Svípúrinn bjartur og fríður. Kurteis
1 allri framkomu og skapgóður.
Jvö síðustu starfsár Páls Erlingssonar 1919-71
vak Jón þó ungur væri aðstoðarmaður föður síns
og tók svo við sundkennslunni af honum með
Olafi bróður sínum þar til hann gerðist sundkenn-
ari við Suiidhöli Reykjavíkur 1937.
Árið 1943 er liann settur sundkennari við
framhaldsskóla í Reykjavík og heldur því starfi til
1974. Meðan heilsa leyfði kenndi hann á sérstök-
um tímum konum sund.
Frá unglingsárum ogfram yfir 1930var Jón einn
°kkar fræknasti sundmaður.
Árið 1927 efndi KFUM til alþjóðlegs íþrou„-
móts í Kaupmannahöfn. Jón var einn þriggja
sundmanna valinn til þátttöku. Hann komst í
úrslit í lOOm sundi (frjáls aðferð). Árið 1929 nær
hann hæst í sundinu og vinnur bæði lOOm. fr. sund
°g lOOm baksund á mettímum.
Snemma gerist Jón forustumaður um félagsmál
sundmanna. Ettir fyrri heimstyrjöldina er ekkert
íþróttafélaga Reykjavíkur, sem tekið hefur upp
merki Umf. Reykjavíkur í sundmálefnum og því
stofnar Jón 1920 Sundfél. Gáinn. Árið 1927erþað
félag lagt niður. en við tekur Sundfél. Ægir. í
stjórnum beggja þessara félager Jón og jafnframt
Þjálfari. Hættir þjálfun 1942, en tekur aftur upp
Þráðinn 1950—"52. Þjálfari sundfólks K.R. er Jón
1939-45 og einnig veitti hann Ármanni og Í.R.
uöstoð. Landsþjálfari í sundier JónfyrirOlympíu-
'slendingaþættir
leikana í Berlín 1936 (sundknattleikur) og í
London 1948 (einstaklingsgreinar); Evrópumót í
London 1938ogNorðurlandamót í Álaborg 1952.
Ég hóf þessa minningagrein á nokkrum sögu-
legum atriðum, því að segja má að frá því Erlingur
lætur af sundkennslu vegna lögreglustarfa hafi Jón'
tekið við af honum og föður þeirra í samvinnu við
Ólaf að þróa sundaðferðir og sundlaug íslendinga.
A námskeiðum ÍSÍ og síðar ásamt UMFÍ fyrir
verðandi þjálfara er Jón kennari í sundíþróttum.
Eftir að framkvæmd sundskyldunnar hófst 1941
var efnt til námskeiða fyrir íþróttakennara og þá
var alitaf leitað til Jóns.
Þegar 100 ár voru liðin frá dauða Jónasar
Hallgrímssonar var ákveðið að gefa út sund-
kennslubók og var Jóni falið að taka verkið að sér.
Bókin sem kallast „Sund'' kom út 194íj á vegunt
fræðslumálastjórnarinnar. Lesandi bókarinnar
verður fljótt þess var, að til grundvallar samningu
hennar liggur löng reynsla, glöggskyggni og ná-
kvæm yfirvegun. Hin hentugasta lega líkamans í
vatninu, mótstaða þess og svo beiting arrna ogfóta
•til átaks á það samfara háttbundinni öndun er
gjörhugsuð atriði. Mér eru sjálfum kunnar um-
sagnir sundfræðinga vestan og austan hafs um
fagurt sundlag íslendinga á bringusundi og hve
baksundið var vel hugsaö hvíldarsund.
t-uar jrjoóii liala naó jafnlangt okkur íslending-
um í Almannasundi og er árangur framkvæmdar
sundskyldu, sundlaugaeignin og sókn almennings
til sundiðkana eru glöggt dæmi því áliti til
áréttingar. Þessi árangur styðst við áhuga alþýðu
manna á sundi, viðurkenningu á mikilvægi þess til
öryggis og heilbrigðis. Hinri áhugasömu og fórn-
fúsu sundkennarar látnir og lifandi eiga hér að
máli veigamikinn lilut og þar eru kennslustörf
Jóns framarlega.
Jón H. Fjalldal
Framhald af bls. 8
að flytja alla mjólkurbrúsanna fram á þungum
árabát og bera upp allt sem í land þurfti að fara -
og búa svo allt á sleða eða reiðing til heimferða.
Kaffið á Melgraseyri var okkur því kær komið.
Minnst 100 sinnum á ári nutum við þessarar
gestrisni. Eftir að Jón flutti til Reykjavíkur
höfðum við þann sig að senda gamla Melgraseyr-
arbóndanum sameiginlega kveðju 6. febrúar ár
hvert í von um að minningar þessara daga yljuðu
öldnum manni um hjartarætur.
Þegar Jón flutti að Melgraseyri stóð bærinn þar
sem nú er kirkjan. Að leiðarlokum var honum því
búinn staður nákvæmlega þar sem hann stóð 68
árum fyrr - ungur maður sem horfði á fögrum
morgni síns fyrsta búskapardags yfir lognkyrrt
djúpið og sá reyki stíga upp frá hverjum bænum
á fætur öðrum. Hann hefur þann morgun eins og
aðra morgna- síns búskapar litið til Snæfjalla-
stranda en þangað sótti hann jafnan sínu öruggusu
veðurspá.
Jón var árrisull maður og jók með því degi í
sinni æviþátt - ekki þó með yrkingu ljóða eins
og Stephan G. stephanson - heldur með yrkingu
jarðar. Jarðræktarmaður var Jón fyrst og fremst.
Sem unglingur tók hann þátt í jarðrækt föður síns
á Rauðamýri,en þar stóð vagga jarðræktar í þessu
héraði. Ræktun vann hann við í Noregi og ræktun
var eitt hans mesta hugðarmál allan sinn búskap
Jón Pálsson fæddist 6. júní 1904 að Efra-Apa-
vatni í Grímsnesi. Móðir Jóns, Ólöf Stcingríms-
dóttir, bónda Jónssonar að Fossi á Síðu og konu
hans Þórunnar Jónsdóttur. Ólöf var komin frá
Sveini lækni Pálssyni og konu hans Þórunnar
Skúladóttur langdfógeta Magnússonar.
Páll Erlingsson, faðir Jóns, frá Stóru-Mörk,
Vestur-Eyjafjallahr., Pálssonar bónda að Kvos-
læk í Fljótshlíð, Ólafssonarog konu hans Þuríðar
Jónsdóttur, bónda í Steinmóðurbæ í Vestur-Eyja-
fjallahreppi, Guðmundssonar. Páll var bróðir
Þorsteins skálds Erlingssonar.
Kona Jóns, Þórunn Sigurðardóttir, bónda í
Árnanesi, Ncsjahr. í Hornafirði, Péturssonar og
konu hans Sigríðar Steingrímsdóttur, bónda Jóns-
sonar að Fossi á Síðu, lifir mann sinn.
Börn þeirra: Páll verslunarmaður, Sigurður
sjómaður (látinn) og Amalía Svala hjúkrunar-
fræðingur.
Þórunni og börnum þeirra Jóns, svo og öðrum
ættingjum votta ég samúð og þakka þeim umburð-
arlyndi við okkur, scm svo oft kölluðum Jón af
heimili hans til þcss að sinna málcfnum sund-
íþróttarinnar.
I’urstcinn Einarsson
á Melgraseyri, Tæki voru þá önnur en nú eru. Á
árinu 1928 keypti Búnaðarfélaga Nauteyrarhrepps
fyrstu dráttarvél sem á Vestfirði kom. Við þau
kaup tengdi Jón miklar vonir sem ekki brugðust.
- Þó taka yrði herfi og plóg í sundur og flytja á
reiðingshestum milli allra bæja í sveitinni. Undir
stjórn atorkumannsins Snorra Arnfinnssonar olli
þessi vél byltingu í jarðrækt hvar sem hún kom.
Hún hjálpði ræktunarmanninum að láta tvö strá
vaxa þar sem áður óx eitt - sáningin var þessum
mönnum sannkölluð „bænagjörð". Sem dæmi
um dugnaðinn skal þess getið að Snorri smíðaði
sérstakan fleka til að flytja vélina á til bæja vestan
Djúps - jafnvel alla leið út á Hvítanes. Eins og ég
gat um áðan var Jón árrisull maður. Hann var alla
tíð maður hins komandi dags. Dagurinn í gær var
honum lítið áhugaefni. Dagurinn í dag og þó
einkum morgundagurinn voru hans dagar. Sjaldan
ræddi hann liðna tíð en þess oftar framtíðina og
hvað hún gætir borið í skauti sínu. Jón nálgaðist
það að verða 95 ára.en hann varð aldrei gamall
maður. Líkamskraftar hans minnkuðu að sjálf-
sögðu þó stundaði hann vinnu fram á tíðræðisald-
ur.
Elli kerling kom honum ekki af fótum - það
þurfti meira til þó árin væru orðin þetta mörg.
Hann hvarf héðan með fullri reisn á vit þess
morguns sem einn gat boð:ð honum nýjan búning
- endurnýjaða starfskrafta og síðast en ekki síst -
meira að starfa guðs um geim.
Halldór Þórðarson
7