Íslendingaþættir Tímans - 09.03.1983, Blaðsíða 8

Minningarbrot á 100 ára afmæli
Jón H. Fjalldal
Melgraseyri
6. febrúar 1983 eru 100 ár liðin frá fæðingu Jóns
á Melgraseyri. Þegar hann kvaddi þennan heim
var sú regla hjá Tímanum að minningargreinar
yrrðu að koma til blaðsins fytir útfarardag og því
ekki á mínu færi að minnast genginna samferða-
manna. Ég nota því aldarafmælið fyrir síðustu
kveðju frá nágrönnum og vinum - og sendi
Tímanum hinu gamla blaði Jóns sem hann taldi
sitt - frá fyrsta tölublaði hins fyrsta árgangs.
Á liðnum öldum voru það veðurguðir sem
öðrum fremur réðu örlögum manna á landi hér.
Þegar hlývindar blésu voru kjör bærileg þrátt fyrir
allt, en ef kaldir vildar mæddu láð og lög árið um
kring - var vá fyrir d.yrum nema forsjálni og
dugnaður færu saman. Gat þó brugðið til beggja
vona hvort það nægði. Eitt harðasta veðurfars-
tímabil nítjandu aldar var um og eftir 1880. - Pá
svarf svo að fólki á íslandi að þúsundir manna
neyddust til að gerast flótttamenn - flýja hungrið
og harðréttið. Varla mun veðurfar hafa verið
blíðara við norðanvert ísafjarðardjúp-en annars-
staðar á landinu. NA áttin hefur þar löngum verið
þrungin regni á sumrin en snjó á vetrum. I þeirri
átt skefur þar snjó af fjöllum yfir byggðir og bú -
svo ótæpilega að allt getur kaffærst á einni nóttu.
En öll él birtir. Vorsól og þíðir vindar eyða snjó
og klaka. Undir snjónum er oft iðgræn jörð mcð
óskertan gróðurmátt.
6. febrúar 1883 fæddist hjónunum á Rauðamýri
- Ingibjörgu Jónsdóttur og Halldóri Jónssyni
sveinbarn er hlaut nafn afa sinna beggja - Jóns
Bjarnasonar á Geirmundarstöðum og Jóns Hall-
dórssonar á Laugabóli.
Varla hefur NA átti verið mildari þennan dag
en aðra þann vetur- þó bendir margt til að ylgeislar
sólar hafi brotist gegnum hríðarkófið og skinið um
lítinn glugga á rúm barns og móður. Jón ólst upp
á Rauðamýri einu mesta menningarheimili við
Djúp. Þar var jafnan margt barna í heimili - því
þau Rauðamýrarhjón ólu upp fjölda fósturbarna.
Á langri oddvitatíð Halldórs á Rauðamýri va'r
aldrei barn alið upp á sveit í Nauteyrarhreppi.
Öllum börnum sem þess þurftu - valdi Halldór
fóstur hjá góðu fólki.
Einn fóstursonur hans - Hjörtur Kristmundsson
sagði: „Fóstri minn hafði þann sið að safna að sér
óefnilegustu unglingum sem hann gat fundið og
■ reyna að koma þeim til einhvers manns“. Á
Rauðamýri var ekki gerður munur húsbænda og
hjúa og þá ekki barna er þar uxu úr grasi. Við
þennan hugsunarhátt ólust börnin á Rauðamýri
upp. Jón vandist störfum til sjós og lans eins og
þá var siður - en hann naut líka meiri menntunar
en þá tíðkaðist. 19 ára lauk hann prófi frá
Flensborgarskólanum og 23 ára frá Vinterland-
bruksskolen í Oslo. - Þess má geta hér að Halldór
faðir hans fór 17 ára gamall - á vegum Jóns
Sigurðssonar á búnaðarskólann á Stend í Noregi
og tók hæsta próf sem har hafði verið tekið. Ekki
man ég hvað margar vikur seglskútan sem Halldór
fór á var að hrekjast á hafiriiven þær voru nokkrar,
og var strákurinn orðinn góður í norsku er loks
var komið að landi í Noregi.
- Þetta nám var Jóni gott veganesti. Sjóndeild-
arhringurinn stækkaði og þekking jókst^em kom
honum að notum í búskap og félagsmálum - en
snemma hófust afskipti hans af þeim. Hann var
formaður búnaðarfélags í 44 ár og heiðursfélagi
þess - fulltrúi á Stéttarsambandsfundum og á
Búnaðarþingi og heiðursfélagi Búnaðarfélags
íslands. Hreppstjóri, sýslunefndarmaður, for-
maður skólanefndar Reykjanesskóla og í stjórn
Kaupfélags ísfirðinga í áratugi. Jón lét sig
fræðslumál miklu skipta og var einn aðalhvata-
maður að stofnun Reykjanesskóla. Þó hér hafi
margt verið talið fer fjarri að öll störf Jóns í þágu
sveitar og héraðs séu nefnd -en óhætt að fullyrða
að hann átti drjúgan hlut að öllum framfaramálum
þeirra að meðan hann var hér vestra. 1909 kvæntist
hann Jónu Kristjánsdóttir frá Tungu í Dalamynni
og sama ár hófu þau búskap á Melgraseyri. Börn
þeirra voru tvö Halldór og Þorgerður. Jóna lést
1932. Eftir það bjón hann með börnum og
fósturbörnum til 1950aðhann kvæntist eftirlifandi
konu sinni Ásu Tómasdóttur úr Reykjavík. Þau
eignuðust einn son - Magnús.
Hjá þeim ólust upp tveir synir Ásu af fyrra
hjónabandi - Oddur og Jón.
Búskapur Jóns á Melgraseyri var til fyrirmyndar
og umgengni var. þannig,að langferðamaður gat
þess í ferðasögu fyrir 50 árum að á Geitaskarði og
Melgraseyri vissi hann mesta snyrtimennsku. Jón
byggði upp öll hús meiri og betri en þá var siður.
íbúðarhúsið brann 1947 og enn þurfti Jón að
standa í byggingum. Áður hafði hvarflað að
honum að bregða búi - en Melgraseyri gat hann
ekki skilið við í sárum. Hann byggði áftur
íbúðarhúsið af sama myndarskap og áður - það
var síðasta stór átakið. Nú voru tímar breyttir.
Vinnufólk ófáanlegt og Jón sjálfur búinn að vinna
langan starfsdag og illa farinn af kölkun í mjöðm.
Jón og Ása fluttu með börn sín til Reykjavíkur
1955. Jón vann verkamanna vinnu í vélsmiðjunni
Héðni fram á tíræðisaldur og ávann sér vináttu
yfirmanna og starfsfólks - sem það sýndi honum
á fallegan hátt á níræðisafmælinu. Tveimur árum
síðar hætti hann störfum, aðallega vegna þess að
hann átti óhægt með að ferðast með strætisvagni.
Ekki féll honum iðjuleysið en tók því með þreki
hins þroskaða manns sem veit og viðurkennir sín
takmörk. Þau ár sem hann starfaði í Héðni kom
varia sá virkur dagur að hann mætti ekki - svo góð
var heilsa hans til hins síðasta. Jón naut þess að
eiga eigið heimili til hinstu stundar. Það og starfið
í Héðni var hans mesta lán á efri árum. Eins og
áður sagði brá Jón búi 1955 og seldi jörðina í
hendur Kristínar bróðurdóttur sinnar og manns
hennar Guðmundar Magnússonar sem hafa búið
þar síðan og haldið áfram þeirri uppbyggingu sem
ekki hefur stöðvast þar_í 75 ár. Var Jóni mikið
ánægjuefni að frétta um framkvæmdir á sínu
gamla býli á sama tíma og önnur hver jörð
sveitarinnar fór í eyði. Gestrisni var húsbændum
á Melgraseyri æðst boðorða. Auk venjulegra
gesta sem erindi áttu í bæinn komu þangað tvisvar
í viku hverri menn og hestar frá öllum nágranna-
bæjum sem þurftu að flytja og sækja allar
nauðsynjar í Djúpbátinn. Oft þurftu þeir lengi að
bíða bátsins en jafnan stóð þeim opið hús á
Melgraseyri - hvort sem um var að ræða mat eða
gistingu. Þessir fastagestir voru kallaðir bátskarl-
ar. Við gömlu bátskarlarnir erum sem óðast að
týna tölunni sem eðlilegt er. Það var oft kaldsamt
Framhald á bls. 7
8
Islendingaþaettir