Íslendingaþættir Tímans - 09.03.1983, Qupperneq 6

Jón Pálsson
sundkennari
Fæddur 6. júní 1904
Dáinn 21. fcbr. 1983
í hinni gagnmcrku Fcrðabók Eggcrts Ölafsson-
arog Bjarna Pálssonar, scm grcinirfráathugunum
á landi og þjóð, scm þcir gcrðu á fcrðum sínum
1752-1757, er þcss gctið, að sundið sé meðal
gleymdra nytsamra lista og hvergi sjáist sundstæði.
því að öll scu þau komin undir græna torfu.
Við vitum bctur nú. Forfcður okkar gcrðu ckki
litríku ívafi í mynstrið. Hann Bjarni og hún Jóna
voru þar í heimili og áttu friðsælt ævikvöld,
Enn var gott við þau aö ræða og rifja upp gömul
kynni.
Fyrir nokkrunt árum sat ég hjá Jónu cina
kvöldstund. Ég fór ríkari af þcim fundi. í sjóð
minninganna hafi bæst fögur perla.
Og þó scinna varð mcr það cnn betur Ijóst. því
að þrcm dögum liðnum var hún öll. Margs konar
samskipti áttum við Jón eftir að hann flutti suður.
Hann var góður sonur sinna átthaga og þar stóðu
rætur hans djúpt. slitnuðu aldrei.
Á cinum stað scgir hann í kvæði scm hann
minnist átthaganna:
Eim cin cg geymi eiw/iii
og aldrei lýna skal,
miimingaima mymlii)
myndin af Álfadal.
Margar fcrðir fórum við Jón nú á scinni árum
um fjöll og hálendi fslands. Margaróglcymanlegar
minningar cru frá þcssurn ferðum.
Ég minnist lítils lióps frá „Útivist" sem átti
náttstað á Fjallaskaga. Ferð á Barða og undir
hrikabjörgum Hrafnaskólarnúps með sama hópi.
Nokkra daga fcrð unt miðhálendi íslands sem við
Jón fórum saman ásamt konu minni.
Ylríkar minningar cigum við frá þeirri ferð sem
seint ntun gleymast. Urn sólris á Snjóöldufjall-
garði, - um kvöld í Jökuldal í Tungnafcllsjökli -
um tjaldstað í Vonarskarði - um nótt í Herðu-
brciðarlindum.
Við ókuni í Öskju um kvöldiö. Við höfðum
tjaldað við Lindaána.
Við gengum um umhverfiö meðan gagnsætt
kvöldhúmið lagðist yfir.
Um miðnætti sátum við í ásnum við hraunjaðar-
inn. Strcngir gítarsins voru hættir að hljóma.
Mildur kvöldsöngur okkar var að deyja út í
Álfaborgum hraunsins.
Menúett dagsins var þagnað. Huldumeyjar fóru
á stjá.
Lítil heiðlóa kvakaði í melnum fyrir neðan.
Þröstur á grein söng tvrir ofan. Pað syntu
óðinshanahjón á lindinni við hraunið og spegluð-
ust í skyggðum vatnsfletinum.
í ásnum þarna rctt fyrir ofan er gamall útilegu-
6
sundlaugar við jarðhita. Að vísu notfærðu þeir sér
hcitar tjarnir eða lón til sundiðkana. Sundgarðar,
scm ýtur hafa rekið tönn í. hafa leitt í Ijós að
hvammar voru stíflaðir og myndað lón að rennsli
fjallalækja um hvammbrckkur, en sólarylur að
sumarlagi vermdi. Baðlauganna, sem á vegi þcirra
urðu geta þeir.
Komið hcfur í Ijós. að á öllum öldum, scm saga
okkar nær til. hafa fundist heimildir um sund.
Stcinn Hólabiskup fær bónda til áð kenna sund
mannabústaður.
Við lága veggi hans bar tvo skugga. Voru það
Eyvindur og Halla scm héldust þarna í hendur?
Rísl kvöldsvalans var þagnað.
Pað hcyrðist ckki lcngur í lindinni. scm kom
undan hrauninu.
Viö hlustuðum á þögn þagnarinnar meðan hún
bcið nýs dags.
Ef til vill hafði fæðst lítiö Ijóð þcssa göfugu
síðsumarsnótt.
Við Itöfðum gleymt að ganga til hvílu.
Unt hvíta óttu höfðum við rísandi sól í fang.
Við tókumst í hendur cins og lítil börn og gengum
í átt að tjaldinu okkar.
Döggblað liöinnar nætur féll okkur um fætur.
Það var angan í lofti af maríustakki og votri
eyrarrós.
Við fundum hjartað titra af fögnuði yfir þcirri
hamingju að vera fædd I þessu landi. Jón var
maður draumlvndis og rómantíkur - maður
fcgurðar og hcitra tilfinninga.
í kvöld cr ár síðan fundunt okkar bar síðast
saman.
Hvorugum okkar hcfir þá boðið í grun. að þctta
yrði okka'r síðasti fundur. Á margt var minnst.
Farið til baka yfir árin og gcngið á vit gamalla
minninga. Jafnvel rýnt í gulnuð blöð og glingrað
við stöku.
Skamt lifði nætur cr gengið var af þeim fundi.
Jón var skáld þótt hann hafi aldrei trúað
prentsvertunni fyrir Ijóðum sínunt. Nú hefir hann
vcrið kvaddur í hinstu för og hefir þegar lagt frá
landi.
Hlvir hugir og hjartans kveðjur fvlgja honum á
leið.'
Eg veit að honum gefst óskabvr alla leið. að
sólroðnunt ntorgunströndum landsins ókunna.
Þar bíða vinir og ntunu ráða fari hans til hlunns.
Hvar er vængur þinn vor?
Viltu lægja öldur harms og trega sem rísa í
brjóstum þeirra sem um sárast eiga að binda og
strjúka vanga hennar Lilju vinkonu minnar og
barnanna hennar.
Ég og fjölskylda ntín þakka, áratuga samfylgd
og vináttu. sem aldrei bar skugga á.
Kristján Guðmundsson
Brekku
í heitu sjávarlóni norður með Tindastól, og
Duggu-Eyvindur kennir Skúla, síðar landfógeta,
sund í lautarpolli í túni bæjar síns, skammt utan
við Dalvík. Afsundiðkunum Bessastaðaskólapilta
má sjá að sundlistin var til með alþýðunni.
Um sundaðferðir cr lítið vitað. Draga má þá
ályktun af því. sem Gísli Oddsson biskup skráir í
..Undur Islands” upp úr 1360: „Ég hcf séð kafara
af okkar þjóð. sem var ekki vanur að synda eins
og aðrir ntenn..." að þckkt hefur vcrið eitthvert
algengt venjubundið sundlag. Af frásögn manns.
scm svndir það. er hann kallar „fornmannasund"
og rekja má til sundkcnnslu bónda þcss er hélt
sundskóla í um 8 ár upp úr 1730 fyrir áeggjan
Steins Hólabiskups. að sundmaðurinn mun hafa
velt sér og.klippt með fótum líkt og í hliðarsundi
cn beitt vatnið cinshvers konar skriðsundstökum
með örmum.
Þegar Jón Þorláksson frá Skriðu Kærnesteð
kennir sund að Reistará 1821, eftir að hafa numið
sund í sundskóla í Danmörku hjá þeim manni.
sem var höfundur þeirrar sundbókar. er Jónas
Hallgrímsson þýðir og Fjölnismenn gefa út 1836.
eru innleiddar þær sundaðferðir I bringu- og
baksundi við íslenska sundkennslu. sem við
þekkjunt bæði frá frumútgáfunni og 2. útgáfu
Björns Jónssonar. síðar ráðherra.
Þessar sundaðferðir og sundlag nemur Páll
Erlingsson (sundkennari við Laugarncsslaugar.
eða Sundlaugar Reykjavíkur 1893-1922) af Birni
Lúðvíkssyni Blöndal 1885. en sundkunnáttu
Björns má rckja til J óns Kærnesteðs og sundreglna
Jónasar.
Á jólaföstu 1910 færir sjómaður Páli frá Engl-
andi sundkennslubókina „How to swim and save
life". Þetta var ein þekktasta kennslubók þeirra
tíma í sundi og var í henni vandlega greint frá
öllum þeim sundaðferðum. scm þá voru iðkaðar.
Páll og synir hans. Erlingur og Ólafur, tileinkuðu
sér fræðslu bókarinnar. æfðu aðferðir fyrst inni á
stofugólfi og síðan úti í laug.
Árið 1911 dvaldi Erlingur við sundnám >
islendingaþaettir