NT - 07.11.1984, Blaðsíða 4

Miðvikudagur 7. nóvember 1984 4
Menning
■ Listasafn íslands er aldar-
gamalt í ár. Um bæinn ganga
sögur af afmælispartíi sem hald-
ið var í Ráðherrabústaðnum
fyrir nokkru. Aðalræðuna flutti
menntmálaráðherra að sjálf-
sögðu. Pað sem er ekki jafn-
sjálfsagt er að hún mun að
mestu hafa fjallað um
Hjemmet. Á tímamótum sem
þessum hlýtur að vera fjallað
um það sem skiptir mestu máli
fyrir safnið. Skildi það nú eiga
að einbeita sér að lágmenning-
unni? Hvernig væri að Morgun-
blaðið birti þessa merku ræðu
svo lýðnum mætti vera Ijóst
hvern hug stjórnvöld bera til
Listasafns íslands.
Þótt afmælisveislan fari
eitthvað á milli mála þá er
afmælissýningin falleg. Leifur
Breiðfjörð sýnir um 30 glerverk
og vinnuteikningar. Einar og
sér eru teikningarnar ágætar en
við hlið glerverkanna eru þær
dauflegar. Þetta sérst sérlega
vel á Norðurljósa-myndun-
um.Teikningarnar gætu í besta
falli verið frjálsleg útfærsla á
línuriti yfir fjárveitingu til
menningar- og menntamála nú
seinustu árin, en glerverkin eru
með virkilegri norðurljósa-
sveiflu. Ég gæti vel hugsað mér
að skoða þessi verk á miðnætti
í myrkvuðu Listasafninu næst
þegar norðurljósin sveifla sér
um himinhvolfið. Glerverk upp-
lýst af tungli, stjörnum og
norðurljósum! Ljósið sem skín
í gegnum glerið er afgerandi
fyrir glerverkin. Gluggapóstur
sem kemur þvert á verk og
hindrar Ijósið getur lagt verkið
í rúst. Og Esjan í baksýn getur
gert önnur vek enn fallegri en
þau væru án Esjunnar. Mynd-
efnið í þessum verkum er aðal-
lega úr náttúrunni eins og eftir-
farandi nöfn á verkum bera
með sér: Mánasilfur, Snæblóm,
Eldgjá, Jarðeldar og Sjávar-
brot. I heild er þessi sýningeins
Mozart lagði M.M.
Norðurljós 2 heitir þessi glermynd eftir Leif Breiðfjörð.
Gegnsær óður til lífsins
konar óður til lífsins og náttúr-
unnar. Það er eitthvað svo spir-
itúelt við glerið. Hversdagsleg
vandamál verða hallærisleg og
léttvæg á svona sýningu.
í Norræna húsinu er sýning á
verkum sem eiga það sameigin-
legt með glermyndunum að þau
byggjast á sterkum útlínum og
innan þessara útlína eru tiltölu-
lega einlita fletir. Það er Kjureg-
ej Alexandra sem sýnirsaumað-
ar myndir í floskennt efni, skinn
og glansandi efni sem ég kann
ekki að nefna. í hennar mynd-
um er fólk og dýr og blóm. Þetta
er hlýlegur myndheimur og ein-
hver hippatilfinning í honum.
Ég man líka ekki betur en
Kjuregej hafi leikið í söng-
leiknum Hárið í Glaumbæ
hérna um árið. Elsta myndin á
sýningunni er frá því 1981 og er
greinilega byrjandaverk. En nú
Saumuð mynd eftir Kjuregej Alexandra.
þrem árum seinna er Kjuregej
að gera verk sem eru skemmti-
leg blanda af naívisma, hippalist
og ákveðnum anga kvennalist-
ar. Svala Sigurleifsdóttir.
■ Laugardagskvöldið 3. nóv-
ember kepptu Marilyn Monroe
og Amadeus Mozart um hylli
Reykvíkinga, því Kammer-
músíkklúbburinn stóð fyrir
tónleikum á Kjarvalsstöðum
þar sem þrjú verk Mozarts voru
flutt fyrir troðfullu húsi. Á sama
tíma var Marilyn Monroe í
sjónvarpinu - andi og efni tók-
ust á eina ferðina enn, með
greinilegum sigri hins fyrr-
nefnda.
Fyrst léku Martial Nardeau
(flauta), Rut Ingólfsdóttir
(fiðla), Helga Þórarinsdóttir
(lágfiðla) og Nora Kornblueh
(selló) flautukvartett í D-dúr K.
285. Mér fannst þetta einn sá
fínasti Mozart sem ég hefi lengi
heyrt: Nardeau er afburða-
flautuleikari, enda sagður tals-
verður spámaður í föðurlandi
sínu Frakklandi, þótt ástin hafi
teygt hann hingað til dvalar.
Rut er einn vor albesti kammer-
spilari, og í heild var kvartettinn
frábærlega vel lluttur, með full-
komnu jafnvægi milli hljóðfær-
anna, og tærum tóni og glitar-
andi tækni flautuleikarans.
Næst fluttu Kjartan Óskars-
son (klarinetta), Helga Þórar-
insdóttir og Hrefna Eggerts-
dóttir (píanó) „Kegelstatt-tríó-
ið“ í Es-dúr K. 498, geysilega
gott kammerverk. Kjartan er
menntaður í Vínarborg og sér-
hæfður í Mozart - tónn hans er
sagður ekta Vínartónn - en
flutningur var of órólegur, og
ójafnvægi milli hljóðfæranna;
tríóið söng ekki almennilega.
Hrefna Eggertsdóttir heyrðist
mér vera góður kammerspilari
sem mikils megi vænta af í
Lærdómur Petru
Alþýðuleikhúsið: BEISK
TAR PETRU VON KANT.
Höfundur: Raincr Werner
Fassbinder. Þýðing: Böðvar
Guðmundsson. Leikmynd og
búningar: Guðrún Erla Geirs-
dóttir. Leikstjórn: Sigrún Val-
bergsdóttir. Sýnt á Kjarvals-
stöðum.
■ Alþýðulcikhúsið virðist
hafa tekið ástfóstri við hinn
látna þýska kvikmyndagerð-
armann og leikskáld Fassbind-
er: í fyrra var það leikrit um
kvennakúgun, Kaffitár og
frelsi, núna Beisk tár Petru
von Kant. Enn er leikhúsið á
hrakhólum og verður að láta
sér nægja fundarsal á Kjarvals-
stöðum sem er einkar óhentug-
ur til leiksýninga. Raunar var
mesta furða hvernig tókst að
koma sýningunni fyrir, en
áhorfendur sitja tveim megin
við sviðið. Má þakka útsjónar-
semi Sigrúnar leikstjóra og
Guðrúnar Erlu leikmynda-
smiðs að þetta skyldi þó takast
bærilega.
Það telst til nokkurra tíðinda
að konur eru í öllum hlutverk-
um í leiknum, og tilfinninga-
samspil kvenna er viðfangsefn-
ið. Én - hvers vegna þessi
tryggð við Fassbinder? Enginn
efast um frægð og ágæti manns-
ins á vettvangi kvikmyndanna,
en ég fæ með engu móti séð að
hann hafi verið svo snjallt og
frumlegt leikskáld að ástæða
sé til að leggja sérstaka rækt
við hann. Það er að minnsta
kosti ekki Ijóst af þeim tveim
leikritum sem Alþýðuleikhús-
ið hefur sett á svið.
Hin beisku tár Petru von
Kant fjallar um tískuhönnuð-
inn Petru, með misheppnuö
hjónabönd að baki, konu sem
lagt hefur metnað sinn í
starfið, en býr við tilfinninga-
lega ófullnægju, vanrækir dótt-
ur sína, fyrirlítur móður sína,
hefur aðstoðarstúlku sem hún
nýtir eins og rakka. Nú hittir
konan stúlku af alþýðustétt,
lata og menntunarlausa, en
dáindis laglega. Skemmst af
því að segja að Petra verður
gripin slíkri ofurást á stúlk-
unni, Karin, að hún vill fá
hana til eignarhalds. Þegar það
mistekst liggur Petru við sturl-
un um skeið. Að endingu er
þó svo að sjá sem hún hafi náð
áttum, hefur þá látið af sinni
taumlausu eigingirni og farin
að hafa áhuga á sambandi við
annað fólk sem byggist á öðru
en eign og yfirdrottnun.
Þetta leikrit er skýrt og vel
samið, ekki vantar það, rökrétt
og bláþráðalaust í byggingu.
Og síst skortir dramatísk átök
og spennu sem svo er nefnt.
Samt lét sýningin mig merki-
lega ósnortinn, og skrifa ég
það engan veginn á reikning
kvennaliðs Alþýðuleikhússins
sem skilaði sínu verki af aug-
ljósri alúð og áhuga. Það sem
skortir til að gera verkið áhrifa-
ríkt er blátt áfram innra líf,
innri spenna. Þetta ersjálfvirkt
leikverk, tilbúningur í eigin-
legri merkingu orðsins.
Petra von Kant getur ekki
haft eðlilegt tilfinningasam-
band við annað fólk vegna
eigingirni sinnar. Hún lendir í
kreppu og lærir betri siði; á-
horfandinn sér allt fyrir frá
upphafi: Spurningin er aðeins
hvort höfundur leyfir sér þá
bjartsýni að láta Petru bjargast
á land. Og þannig fer.
Haft hefur verið á orði að
Petra sé Fassbinder sjálfur:
ekki veit ég það, enda má slíkt
einu gilda. En hún er listamað-
ur, kröfuhörð og lætur sér ekki
nægja að fylgja borgaralegu
■ Ástkonuna í rúminu leikur Erla B. Skúladóttir og Petra von Kant sem María Sigurðardóttir
leikur NT mvnd Árni Bjarna
hegðunarmynstri eins og vin-
kona hennar Sidanie. Hún
kveðst ekki skilja hvers vegna
fólk þurfi stöðugt að finna upp
á einhverju nýju þegar það
sem fyrir er hefur reynst vel.
Petra sættir sig ekki við slík-
an smáborgaraskap, hún hafn-
ar líka trúarlegri lausn móður
sinnar, bindur sig í fullkominni
örvæntingu við aðra mann-
eskju sem auðvitað reynist
þess ekki verð og sýnir henni
miskunnarleysi, enda segir
hér: „Manneskjan er slæm.
Hún þolir allt. Manneskjan er
hörð og þjösnaleg og enginn er
ómissandi. Enginn. Þú verður
að læra það.“
Þessi mannlífsmynd er sem
fyrr sagði upp dregin af kunn-
áttu og leikni. Aðeins gengur
höfundur alltof langt í að troða
henni upp í augu áhorfandans.
Verkið er allt á ytra borði,
opinberast í orðræðum persón-
anna, löngum samtölum þar
sem konurnar rekja ofan af
tilfinningalífi sínu og sál-
kreppu, - það seinna á aðeins
við Petru, því hinar eru fram-
hliðin tóm. Jafnvel Petra sem
er þó möndull verksins og
burðarás er furðu flöt persónu-
gerð þrátt fyrir allt sitt magn-
aða sálarstríð.
María Sigurðardóttir er ung
leikkona sem ég hef ekki séð í
stóru hlutverki fyrr. Hún fór
með hlutverk Petru von Kant
af miklum þrótti, en hlutverkið
er kröfuhart, jafnt um túlkun
framtíðinni. Eins og kunnugt er
skifaði Mozart klarinettuverk
sín þrjú fyrir vin sinn Anton
Stadler, en þetta tríó samdi
hann sérstaklega með píanó-
nemanda sinn Franciscu von
Jacquin í huga, en sjálfur spilaði
hann á lágfiðluna. Sú rödd er
enda sögð vandasömust í tríó-
inu. Helga Þórarinsdóttir er sí-
vaxandi hljómlistarmaður, enda
spilar hún mikið: varla er svo
flutt hér kammerverk af ís-
lenskum tónlistarmönnum að
Helga sé þar ekki.
Síðast var svo píanókvartett í
Es-dúr K. 493, sem Hrefna,
Rut, Helga og Nora Kornblueh
fluttu snyrtilega, en náðu ekki
hæð flautukvartettsins, enda
varla hægt svo ágætur sem hann
var. Tónleikar þessir voru ann-
ars afar ánægjulegir, því gagn-
stætt því sem sumir halda, að
Mozart sé skemmtilegur að spila
en leiðinlegur að hlusta á, þá er
vel-fluttur Mozart (sem að vísu
er því miður alltof sjaldgæft að
heyra, mest vegna þess að marg-
ir telja sig geta slumpast í
gegnum hann með lítilli æfingu)
- velfluttur Mozart er fegursta
og skemmtilegasta tónlist sem
til er. Og Kammermúsíkklúbb-
urinn, sem aðeins telur hið besta
nógu gott, heldur áfram að vera
kjölfesta lifandi kammertónlist-
ar í landinu.
5.11. Sigurður Steinþórsson.
skapbrigða og hreinlega líkam-
legt úthald. María leiddi í Ijós
allt sem höfundur hefur lagt til
hlutverksins á ákjósanlegan
hátt, og verður gaman að fylgj-
ast með þessari álitlegu leik-
konu í framtíðinni.
Aðrar leikkonur áttu léttara
um vik í sínum yfirborðslegu
hlutverkum og skiluðu þeim
eins og til stóð. Ástkonan Kar-
in Thimm, Erla B. Skúladóttir,
og vinkonan Sidanie von
Grasenabb, Edda V. Guð-
mundsdóttir: Hvort tveggja
ungar leikkonur sem koma vel
fyrir án þess að af framgöngu
þeirra verði mikið ráðið hvers
þær eru megnugar. - Kristín
Anna Þórarinsdóttir lék móð-
ur Petru, lítið hlutverk sem
hún fór smekkvíslega með,
afbragðsgóð framsögn hennar
naut sín vel. Dóttirin Gabriele
var leikin af Vilborgu Hall-
dórsdóttur, sannfærandi
stelpukrakki, og sérkennilegt
og vel mótað var gervi hinnar
þögulu aðstoðarstúlku Mar-
lene sem Guðbjörg Thor-
oddsen fór með, og var raunar
eitt eftirminnilegasta hlutverk
í sýningunni, kannski vegna
þess að þar hafði áhorfandinn
möguleika á að geta í eyðurn-
ar.
Ég hef áður látið í Ijósi þá
ósk að Alþýðuleikhúsið mætti
starfa áfram þrátt fyrirörðugar
aðstæður. Sú ósk skal ítrekuð
hér um leið og ég vænti þess að
leikhúsið leiti næst á önnur
mið en nú hefur verið gert, til
verkefna sem færðu leikendum
betri tækifæri og áhorfendum
minnisverðari skáldskapar-
reynslu en hér var að hafa.
Gunnar Stefánsson