NT - 28.12.1984, Síða 7

|XL____Vettvangur_________
Ályktanir 16. þings Landssam-
bandsins gegn áfengisbölinu
I. 16. þing Landssambands-
ins gegn áfengisbölinu, haldið
19. nóvember 1984, samþykkir
eftirfarandi:
Rannsóknir víða um heim
sýna að börn drykkjusjúkra
eiga við ýmsa erfiðleika að etja
um fram önnur börn. Þau eiga
fremur í ýmsum tilfinninga-
vandamálum, svo sem kvíða
og depurð. Pau geiga erfiðara í
skóla, bæði um nám og félags-
lega aðlögun, og þau lenda
oftar í útistöðum við löggæslu
og réttarkerfi en önnur börn.
Einnig þykir Ijóst að börn
drykkjuskjúkra sé sjálfum
hættara en öðrum börnum við
að verða drykkjusjúk. Til að
mynda sýna bandarískar
niðurstöður að allt að 75%
þeirra sem koma á ýmiss konar
meðferðarstofnanir vegna á-
fengisneyslu sinnar eiga
drykkjusjúkt foreldri eða for-
eldra. Talið er að fjöldi slíkra
barna hérlendis sé ekki undir
sjö þúsundum. Er þá miðað
við 14 ára og yngri.
Vaxandi fósturskemmdir af
völdum áfengisneyslu auka nú
áhyggjur heilbrigðisstétta víða
um heim. Slíkar skemmdir
koma meðal annars frarn í
áberandi vannæringu og minni
þyngd við fæðingu. Andlegur
þroski þessara barna er seinni
en hjá öðrum börnum. Útlit er
oft sérkennilegt og þau líkam-
lega vansköpuð á ýmsan hátt,
gallar á líffærum og svo fram-
vegis. Ekkert er vitað um
hversu mikils áfengis og hvern-
ig ófrískum konum er óhætt að
neyta án hættu á því að valda
ófæddu barninu skaða. En
með tilliti til hugsanlegra af-
leiðinga slíkrar neyslu er tví-
mælalaust skynsamlegast fyrir
konur að snerta ekki áfengi
meðan þær ganga með börn.
Að þessu athuguðu bendir
þing Landssambandsins gegn
áfengisbölinu á eftirfarandi og
beinir því til allra þeirra sem
telja sig einhverju varða ís-
lenskt samfélag og íslensk
þjóð.
1) Með aukinni og almenn-
ari neyslu áfengis eykst fjöldi
drykkjusjúklinga. Um leið er
drykkjusýki og ýmis vanlíðan
kölluð yfir vaxandi fjölda
barna. Þarna er hætta á víta-
hring með komandi kynslóð-
um nema eitthvað verði að
gert.
2) Hagur og heill uppvax-
andi kynslóðar verður hverju
sinni að vera forgangsverkefni
í þjóðfélagi sem horfir til fram-
tíðarinnar og miðar áætlanir
sínar við hana. Minni heildar-
neysla áfengis og engin áfeng-
isneysla verðandi mæðra á
meðgöngutíma væri því góður
áfangi að slíku marki.
3) Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunin hefur að undangeng-
inni nákvæmri athugun sér-
fræðinga sinna í tólf löndum
komist að þeirri niðurstöðu að
augljós tengsl séu milli heild-
arneyslu áfengis og tjóns af
völdum neyslunnar og að
vegna þessara tensla megi
minnka verulega tjónið af á-
fengisneyslu með því að draga
úr henni. Stofnunin telur að
meðal tiltækra ráða til að draga
úr áfengisneyslu eða að
minnsta kosti koma í veg fyrir
aukningu hennar séu:
Hækkun áfengisverðs,
a.m.k. í samræmi við verð-
lagsþróun,
- innflutningseftirlit.
- fækkun útsölu- og veitlnga-
staða,
- fræðsla.
4) Á vegum ríkistjórnar ís-
lands var með skipunarbréfi
19. maí 1983 sett á fót nefnd
um mörkun opinberrar stefnu
í áfengismálum. Skyldi nefnd-
in taka mið af niðurstöðum
Alþjóðaheilbrigðismálstofn-
unarinnar í störfum sínum.
Fyrstu niðurstöður nefndar-
innar, svo og tilllögur um önn-
ur vímuefni, voru sendar heil-
brigðis- og tryggingamálaráð-
herra seint á árinu 1983 og eru
í samræmi við tilmæli stofnun-
arinnar um aðgerðir í áfengis-
málum.
Fulltúrar á þingi Lands-
sambandsins gegn áfengisböl-
inu 19. nóv. 1984 lýsa yfir
stuðningi við þessar tillögur
og hvetja ríkisstjórn. alþingis-
menn og aðra steínumarkandi
aðila í áfengismálum til að
taka tilllit til þeirra enda fela
þær í sér raunhæfar úrbætur.
Þorsteinn Guðjónsson: Íh
Lausn Gátunnar IM
■ Frá Höpuútgáfunni á Akra-
nesi kemur bók, sem heitir Lausn
Gáturnnar, og er eftir Þorstein
Jónsson, bónda á Ulfsstöðum í
Borgarfirði, sem reyndar er ný-
hættur að búa, enda kominn fast
að níræðu. Fyrsta hugsun al-
menns lesanda kynni að verða
spurningin um það, hver sú gáta
geti verið, sem háaldraður bóndi
er að glíma við, og telur vera
fundna lausn á. Hinn almenni
lesandi svarar sér ef til vill sjálfur
á þann veg, að slíkt geti naumast
verið nokkuð sem yngri kynslóðir
urfa að láta sér koma við. Ég veit
ó ekki 'nema þetta kunni að
reynast öðruvísi við nánari
skoðun. Ég hef einhverntíma séð
komist þannig að orði, að þegar
einstaklingurinn líður undir lok,
þá farist með honum heill heimur
- heimur reynslu hans og sögu.
Og það kynni að vera hollt fyrir
einhverja af þessum tvöhundruð
og fimmtíu þúsund „alheimum"
sem Islendingar eru, að kynnast
því hvernig sú gáta er ráðin, hvað
verður af hverjum þeim heimi
(mannsvitund) sem ferst.
Fyrir löngu dreymdi mig
draum þar sem ég þóttist vera
staddur í landshluta þeim á Suð-
ur-Spáni sem nefnist Andalúsía
frá fornu fari og kendur við
Vandala þá, ættaða af Norður-
löndum, sem þar settu mark sitt
á söguna fyrir einum 1500 árum.
Refsuðu þeir hinum síðustu
Rómverjum á þessum slóðum
svo duglega fyrir siðspillingu
þeirra, og stiórnuðu málum svo
vel, að mikill rógur var hafinn
um nafn þeirra, sem siðspilltir
menn hafa jafnan síðan alið á.
En þarna í þessu landi Vandala,
þóttist ég í draumnum vita deili
á borgum ýmsum og héruðum,
sem hétu Þorsteinnjas,
Þorsteinaveldi og fleiri nöfnum
af sama stofni. - Það mætti nú
segja um hina nýju bók, Lausn
Gátunnar, að hún sé í Þorsteina-
veldi. Því að auk höfundarins
koma þar við sögu Þorsteinn
Þorsteinsson lífefnafræðingur
sem ágætan formála hefur ritað,
Þorsteinn Þorsteinsson mennta-
skólakennari sem sá um útgáfuna
með Braga Þórðarsyni, Þorsteinn
V. Sveinsson sem gert hefur
kápumynd, og loks bætist fimmti
Þorsteinninn við til þess að skrifa
grein um bókina. - Útgefendur
segja á baksíðu réttilega:
Þorsteinn hefur um langt árabil reynt
að vekja menn til umhugsunar um
Nýalskenningar Helga Pjeturss og
riiar mjög í anda þeirra. Einnig víkur
hann að eigin hugsunum og athugun-
um varðandi þróun lífsins. eðli
skyggnigáfu, íslenskar fornbókmennt-
ir og ýmislegt annað.
Varðandi það hvort hin nýja
bók Þorsteins komi nútíman-
um við, mætti líta á þetta sem
stendur í inngangsritgerð hans:
Þótt aldrei muni það hafa verið ríkj-
andi tró almennings, að lifað sé áfram
á öðrum stjörnum, þá hefur sú hugsun
komið fram hjá stöku manni, og má
þar sérstaklega nefna Giordano
Bruno.
Lausn Gátunnar s. 16.
Ég hef lengi fylgst nokkuð
grannt með því, sem ritað er
um Brúnó, víða um lönd, en
engan séð minnast á þessa aðal-
niðurstöðu hans. Nú er Brúnó
viðurkenndur, og má því segja
að það sé dálítið frumlegt, að
'það skuli þurfa íslenskan bónda
til að segja um hann það sem
segja þarf. Þorsteinn Jónsson
segir ennfremur:
Og jafnvel áður en menn vissu neitt
um hvað stjörnurnar eru, má segja,
að þettta hafi komið fram. Þannig er
í Snorra-Eddu talað um staði á himni.
þar sem góðir menn og réttlátir lifi
cftir rdauða sinn hér. Og eins og-
menn ættu að muna, þá talaði Jesús
frá Na/aret um slíkt. Hann sagði, að
í húsi föður síns á himnum væru
margar vistarverur, eins og menn nú
vita, þá er á himni ekki um aörar
vistarverur að ræða en stjörnurnar.
Hafa stjörnurnar það fram yfir alit
annað scm mcnn hafa hugsað sér sem
framlífsstaði, að þær eru áreiðanlega
til.
Lausn Gátunnar s. 14.
Að það skuli þurfa aldraðan
íslenskan bónda til að segja
svo skiljist, hvert er aðalatriðið
í kenningum Eddu og Biblí-
unnar, gæti bent til þess að
vandræði aldarinnar stöfuðu
nokkuð af því, að menn hafi
ekki haft nógu góða leiðbein-
endur - í mennta- og trúarlífi
þessarar aldar. En úr því mætti
bæta með því að lesa þá bók
sem hér er rætt um.
Væru þeir spurðir sem
nokkuð hafa lagt sig eftir fyrri
ritverkum Þorsteins Jónsson-
ar, hvað þar væri best, þá yrðu
svörin ugglaust á ýmsa lund. Á
fjórða áratug aldarinnar var
ekki fjarri því, að ýmsir sem
kenndir voru við bókmenntir,
litu til Þorsteins sem vaxandi
skálds. Einkum þótti hin
órímaða Ijóðræna hans sem
minnir mest á franska skáldið
Rimbaud, vera með snilldar-
brag, en aðrir létu meira með
kjarnyrði hans (aforisma) sum
í anda Nietzsches en önnur
líkari Tagore. En bókmennta-
mennirnir hurfu alveg frá því
að láta nokkuð með Þorstein
Jónsson þegar hann fór að rita
um heimspeki. Með bókinni
„Samtöl um íslenska heim-
speki" (1940) má segja að
Þorsteinn hafi gert sig útlægan
úr mannfélaginu, þannig að
örfáir þeirra sem nokkuð hafa
mátt sín, hafa síðan borið við
að minnast á hann. Skal þetta
ekki sagt með gremju eða
ásökun, heldur, ef verða
mætti, til skilnings á því að
Þorsteinn Jðnsson muni vera
nokkuð sérstæður maður.
Hugsun hans er auðug og
hyggja hans er djúp.
Efni bókarinnar Lausn Gát-
unnar er svo fjarri því að vera
einhæft, að það er einmitt
aðalvandinn við að skrifa um
hana, hvað hún er efnismikil.
Kjarni hennarer reyndar mjög
einfaldur, þetta sem Þorsteinn
lífefnafærðingur gerir að eink-
unnarorðum: „Maðurinn er
ekkert annað en endurminning-
in“. Má fullyrða, að í nútíma-
vísindum og vísindaheim-
speki, á þessi skilningur meiri
hljómgrunn en nokkru sinni
fyrr, - og mætti þó telja að
Henri Bergson hafi komist
nærri slíkri hugsun þegar hann
talaði um Mastierc et Memoire
(efni og minningu - en ekki
„efni og anda“). Þessa kenn-
ingu byggir Þorstein upp jafnt
á sviði líffræðinnar og sál-
fræðinnar. „Hugsunin er
byggð upp á líkan hátt og
lífið“, sagði hann eitt sinn við
mig. Enn mætti bæta því við að
í geimvitrun þeirri sem bar
fyrir Carl Gustav Jung, undir
ævilok hans, skömmu áður en
geimferðirhófust, þótti honum
sem Ijóst lægi fyrir, að sjálfur
væri hann ekkert annað en
minningar þær um liðna ævi
sem hann tæki með sér. En
ekki var þetta neitt skipulega
rakið eða upp byggt hjá Jung,
heldur aðeins andríkis-glampi.
Og sem andríki hefur það víða
komið fram.
Ég hefði haft gaman af að
ræða meira um þá þætti bóka-
rinnar sem síður koma aðal-
máli hennar við, eins og til
dæmis Þætti úr Noregsför -
sem ég býst við að flestum gæti
þótt gaman að lesa - eða
stjörnufræðigreinarnar með
gamansamlegum ábendingum
til rithöfunda, sem sjá skammt
út fyrir gufuhvolfið. Eða varn-
arræðu hans fyrir Þorvald
Vatnsfirðing og Hákon Hlaða-
jarl, og þó ekki hvað síst um
ýmsar athugasemdir hans við
kvæði Einars Benediktssonar:
En um þann undramann hef ég
lært mest af Þorsteini Jónssyni
allra manna. Öllu þessu verð
ég þó að sleppa, því að efnið
er óþrjótandi og rúmið er
naumt, í umsögn um bók:
En hitt get ég ekki látið
ógert, að minnast að lokum á
það, sem skýrir í rauninni
fullkomlega þá „útlegð", sem
þessi höfundur hefur verið
hafður í, um 45 ára skeið,
nefnilega þetta sem hann tekur
svo glögglega fram í inngangs-
ritgerðinni, með þessum
orðum:
Nú er mér að vísu ekki ókunnugt um
það viðhorf sumra manna, að hér sé
ekki einungis um óleysanleg viðfangs-
efni að neða, hcldur megi þau ekki
leysast. Þannig er ekki langt síðan ég
las einhversstaðar þau ummseli mikils-
virts rithöfundar, að það sé guðlast að
leita skilnings á því sem guðlegt hefur
verið kallað.
Lausn Gátunnar s. 16.
Ég beini því fjarhrifum til
þeirra, sem þarna eiga hlut að
máli, að þeir lesi bókina Lausn
Gátunnar, og reyni síðan að
svara boðskap hennar - ef
Guð gefur þeim getu til þes.
Þorsteinn Guðjónsson.
Föstudagur 28. desember 1984
Verð í lausasölu 30 kr.
og 35 kr. um helgar.
Áskrift 275 kr.
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Framkvæmdastj.: Siguröur Skagfjörö Sigurðsson
Markaðsstj.: Haukur Haraldsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gíslason
Ritstj.: Magnús Ólafsson (ábm).
Innblaðsstj.: Oddur Ölafsson
Tæknistj.: Gunnar Trausti Guöbjörnsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavik.
Simi: 686300. Auglýsíngasimi: 18300
Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 687695, iþróttir 686495, tæknideild
686538.
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaðaprent h.t.
Kvöldsimar: 686387 og 686306
í leit að gulli
■ I fyrradag var frumsýnd í Reykjavík íslenska
kvikmyndin Gullsandur, sem hinn hæfileikaríki
kvikmyndagerðarmaður Ágúst Guðmundsson
leikstýrði.
Guðlaugur Bergmundsson, blaðamaður á NT,
fjallar um myndina á bls. 4 í dag og kemst að
þeirri niðurstöðu, að enginn ætti að láta þessa
mynd fara fram hjá sér.
Leiðarahöfundur NT er sammála þessari
niðurstöðu, því myndin er afbragðsdæmi um
topp vinnubrögð. Tæknilega hliðin er lýtalaus,
leikurinn góður og stórfalleg kvikmyndataka
Sigurðar Sverris Pálssonar ýtir enn undir áhrifin.
Þá er efni myndarinnar þess eðlis, að engum ætti
að leiðast meðan á sýningu stendur. Á yfirborð-
inu fjallar myndin um flokk bandarískra her-
manna, sem koma í byggðarlag úti á landi og
viðbrögð hreppsbúa við þessari óvæntu heim-
sókn. Kringum þetta efni er saumað grín og háð
í ríkum mæli.
En þrátt fyrir, að myndin hafi þannig létt
yfirbragð er efni hennar bæði háalvarlegt og
sérstaklega viðkvæmt, eins og ævinlega þegar
fjallað er um erlendan her á Islandi. Þegar að
varnarmálum kemur eru menn fljótir að æsa sig
með eða á móti.
Ágúst leysir þetta vandamál með því að fara
einu skynsamlegu leiðina: Grínleiðina. Par fá
allir sinn skerf. íhaldsmaðurin fagnar komu
Kanans, því hann sér dollarana flæða um
hreppinn. Alþýðubandalagsmaðurinn er að
sjálfsögðu á móti eins og fyrri daginn. Framsókn-
armaðurinn stendur þarna mitt á milli og veit
ekki í hvorn fótinn hann á að stíga. Afstaða í
málinu er þannig ekki tekin, en sjónarmið allra
fá að njóta sín á sanngjarnan hátt.
Það mun sennilega taka áhorfendur nokkurn
tíma að innbyrða efni myndarinar, því .hún
leynir meira á sér en virðist við fyrstu sýn. Og
margt hlýtur að vekja áhorfandann til umhugs-
unar.
Þegar herflokkurinn birtist í sveitinni, vakna
ekki upp spurningar hjá hreppsbúum um hern-
aðarbrölt stórveldanna heldur frekar um hvernig
hagnast megi á þessari sendingu að sunnan.
íhaldsmaðurinn sér í huganum höfn rísa upp í
miðri sandauðninni og framsóknarmaðurinn sér
útsvarið lækka. Meðan hugsanir okkar snúast
þannig aðeins um krónur og aura, í staðinn fyrir
afstöðu til hernaðarbrölts, erum við ekki sjálf-
stæð þjóð.
Og Mammon er stórkostlega lýst í lok kvik-
myndar Ágústs Guðmundssonar. Öll sveitin er
farin að grafa í sandinn í leit að gulli. Mannfólkið
er að kroppa í blautan sandinn þar sem fuglarnir
höfðu skömmu áður kroppað í leit að einhverju
ætilegu. Það þurfti herinn til svo mönnum detti
í hug að fara að græða.