NT - 12.03.1985, Qupperneq 7

Vettvangur
Þriðjudagur 12. mars 1985 7
hundahlutverkið er það sama
hjá Prövdu og Morgunblaðinu
í þessum efnum. Önnur blöð í
V-Evrópu fölna í samanburð-
inum við Morgunblaðið í þess-
um fréttaflutningi. M.a.s.
bandaríska pressan leyfir sér
margoft að efast og gagnrýna
utanríkisstefnu ráðamanna
sinna. Á seinustu árum Víet-
nam-stríðsins var bandaríska
pressan öll yfirfull af gagnrýni
og mótmælum á hernaðar-
stefnu stjórnar sinnar þar.
Pressan þar átti sinn þátt í því
að snúa almenningsálitinu í
Bandaríkjunum gegn áratuga
hernaðarstefnu stjórnarinnar í
þessum heimshluta. En Morg-
unblaðið, gamla og trygga, það
brást ekki guðinum í vestri og
heilagri baráttu sinni fyrir út-
listingu hans á réttlæti heims-
ins. Fram á síðasta dag Víet-
namstríðsins ríghélt Morgun-
blaðið í sína sjúklegu, ein-
földu, svart/hvítu heimsmynd.
Ég man sem barn, er ég var tíu
eða ellefu ára, að ég las allt í
Morgunblaðinu um Víetnam-
stríðið sem ég komst yfir. Fyrir
mér, sem barni, og Morgun-
blaðinu sennilega líka, var
þetta herleikur. Bardagi hins
voðalega og illa gegn hinu
göfuga og góða, Ég hélt því
með „hinu góða“ eins og
Morgunblaðið hafði kennt
mér. Þegar svo birtust fréttir
um það, að Bandaríkjamenn
íhuguðu að nota kjarnorku-
sprengjur á þetta voðalega
vonda fólk og myndu örugg-
lega gjörsigra glæsilega, þá
stóð ekki á mér, barninu. já,
réttast væri að gera út um þetta
í eitt skipti fyrir öll og sprengja
þetta bölvað dót allt í loft upp
og sýna því hvað væri réttlætið
og hverjir þjóða einir hefðu
einkaleyfi á því.
Nú, mörgum árum seinna,
rifjast þetta upp fyrir manni,
þó með hálfgerðum hryllingi
sé.
Barnsleg reiði mín, tilkomin
á oflestri á Mogga á þessunt
árum, hafði skrumskælt rétt-
lætiskennd mína sem barn
svona hroðalega. Þetta fyrirgef
ég Morgunblaðinu aldrei. Sem
betur fer lærðist mér þó síðar
að veröldin er ekki svart/hvít
og munurinn á góðu og illu fer
ekki endilega eftir túlkun
Mörgunblaðsins. En Moggi er
enn samur við sig og hefur því
miður ekkert lært í þessum
efnum. Gagnrýni af þessu tagi
sem hér er sett fram á Morgun-
blaðið, flokkast sjálfsagt eftir
formúlu þeirra Morgun-
blaðsmanna undir „Sovétáróð-
ur" eða þaðan af verri landráð.
Það getur því verið dýrkeypt
fyrir almennan borgara eins og
mig að taka þátt í ádrepu sent
þessari. Því er það með hálfum
huga sem maður sendir þessa
grein undir fullu nafni, og svo
er um fleiri, því miður. Það er
því ánægjuefni, þegar að NT,
blað frjálslyndis, samvinnu og
félagshyggju, reynir að sýna
hlutina í nýju ljósi og fletta
fleiri flötum upp á friðar- og
afvopnunarumræðunni, jafn-
framt því að gefa varðhundin-
um í Áðalstræti ærlega ofaní-
gjöf-
Þökk sé ykkur á NT.
Gjört í febrúar ’85
Gunnlaugur Ingvarsson
kaupfélagsstjóri Djúpavogi
Gagnrýni og vandlætingartónn blaðs-
ins í garð sumra kirkjunnar manna,
sem hafa talið friðar- og afvopnunarmál
vera verðug viðfangsefni kristinna
manna, eru helst í ætt við blaða-
mennsku sem ritskoðuð málgögn Aust-
ur-Evrópublaða beita kirkjunnar menn
þar í löndum.
Gistihús á miðöldum
■ Gastfreundschaft, Tav-
erne und Gasthaus im Mittel-
alter. Herausgegeben von
Hans Coinrad Peyer unter
Mitarbeit von Elisabeth
Múlier - Luckner.
Schriften des Historischen
Kollegs. Kolloquien 3. R.
Oldenbourg Verlag 1983.
275 bls.
Nú á dögum þykir næsta
sjálfgefið, að ferðamenn geti
sem víðast notið gistingar og
nauðsynlegs viðurværis á ferð-
um sínum um veröldina. Þarf
ekki að fjölyrða urn það, enda
mun flestum kunnugt um þann
mikla fjölda hótela, gistihúsa,
gistiheimila og veitingahúsa
hvers konar, sem hafa það
hlutverk helst að selja gestum
og gangandi beina.
En ferðamenn hafa ekki allt-
af getað valið sér næturstað og
allt fram á síðustu öld var víða
í Evrópu erfitt um næturgist-
ingu og annan beina fyrir þá,
sem þurftu að leggja land undir
fót. Gistihús voru fá, oft langt
á milli þeirra og sums staðar
gátu ferðamenn ekki verið ör-
uggir um líf sitt eða eigur.
Engu að síður er gistihúsa-
menning ævagömul og heim-
ildir um hana er að finna á
flestum eða öllum menningar-
svæðum. Þegar í fornöld voru
orðnar til fastar reglur - sums
staðar lög - um skyldu nranna
til að veita ferðamönnunr
nauðsynlega umönnun og
beina. Reglurnar voru eðlilega
nokkuð mismunandi, en víðast
mun það hafa verið viðtekin
venja, að ferðamenn ættu rétt
á gistingu og mat, gegn gjaldi,
í ákveðinn lágmarkstíma.
Viðfangsefni þeirra, sem í
þessa bók rita, er gistihús og
matsölustaðir og þær reglur
sem um slíka þjónustu giltu í
Evrópu á miðöldum. í bókinni
eru birtir þrettán fyrirlestrar,
sem haldnir voru á ráðstefnu,
sem haldin var í Þýskalandi,
þar sem saman voru komnir
sagnfræðingar frá mörgum
löndum Evrópu.
Þeir fjalla um gistihús og
þjónustu þeirra í álfunni á
miðöldum út frá ýmsum sjón-
arhornum og nær umræðan til
flestra landa á meginlandinu
vestanverðu og til Bretlands.
Spurningarnar, sem höfund-
arnir reyna að svara eru m.a.
þessar: Hvað eru gistihús gam-
alt fyrirbæri, hvernig voru þau
starfrækt fyrir 1400, hverjir
ferðuðust, hvert var hlutverk
gistihúsa annað en að veita
ferðalöngunt gistingu?
Ekkert einhlítt svar við þess-
um spurningum er að finna í
fyririestrunum, en þeir eru
engu að síður fróðlegir og
veita svör um mörg mikilsverð
atriði. Megin niðurstaðan er
sú, að þær reglur, sem í fornöld
giltu um beina við ferðamenn,
hafi gilt áfram á miðöldum, en
hins vegar breyttist starfsemi
gistihúsa nokkuð, m.a. vegna
þess að klaustrin og aðrar
stofnanir kirkjunnar hýstu
ferðalanga og lénsmenn urðu
að hýsa herra sína án endur-
gjalds, hvenær sem var. í flest-
um borgum voru þó starfrækt
. Sdiriftemies HislorisdienKijltegs
Kolkxiuien3
gistihús
eða krár,
sem margir
ferðamenn
nýttu sér.
Eins og áður sagði eru
lestrarnir í þessari bók stór-
fróðlegir og varpa ljósi á mörg
atriði, en þó ber fyrirlesurun-
um öllum saman um. að enn sé
vitneskja um þennan merka
þátt menningarsögunnar mjög
af skornum skammti.
Jón Þ. Þór.
kvæmt því var ekki um það
að villast að tilgangur stöðv-
arinnar er ekki lengur á neinn
hátt að verja skerið fyrir óvin-
um heldur er stöðin ætluð
sem útvörður til að verja
Bandaríkin og Evrópu þar
sem kjarnorkuvopn yrðu not-
uð og möguleg sóknarstöð
fyrir kjarnorkusókn gegn So-
vétríkjunum. Má vera að
hvort tveggja sé göfugt
hlutverk, og að íslendingar
séu því sammála, en samt
halda hernaðarpostular þessa
lands alltaf gömlu forsendun-
um að fólki og forðast eins og
heitan eldinn að kryfja sjálfir
þær breytingar sem hafa orð-
ið og eru að verða á herstöð-
inni.
Kjarnorkubiðstöð
Þetta og margt annað konr
fram í umræðum sem urðu
eftir erindi Gunnars, hjá
þeim Birgi ísleifi Gunnars-
syni og Ólafi Ragnari Gríms-
syni. Ólafur kallaði stöðina
kjarnorkubiðstöð og sagði að
þó að íslendingar næðu ekki
samstöðu um annað en að
frysta núverandi ástand
stöðvarinnar í 10 ár þá væri
það mikilvægt framlag til af-
vopnunarmála í heiminum.
Hans skoðun er reyndar sú
að Islendingar ættu alveg að
hafna þessari kjarnorku-
stöð. Hann lýsti því yfir, og
það er vissulega nýr tónn frá
þessum armi í pólitíkinni, að
kæmi upp sú staða að hætta
yrði á hefðbundnu stríði, ættu
íslendingar að ræða við
bandamenn sína á Vestur-
löndum um það hvernig vörn-
um íslands yrði best háttað.
Ólafur ítrekaði það marg-
sinnis að það væri ekki vafi á
því hvorum megin fslending-
ar ættu að standa í átökum.
Við ættum fortakslaust heima
með lýðræðisþjóðum (í
NATÓ eru ekki allar þjóðir
lýðræðisþjóðir og margar
lýðræðisþjóðir eru utan
NATÓ) í vestri, en ekki ein-
ræðisþjóðum í austri. Þarna
kvað Ólafur upp úr með hluti
sem hingað til hafa gert Al-
þýðubandalagsmenn mark-
lausa í umræðunni um utan-
ríkismál, að þeir, sögu sinni
trúir gera vart upp á milli
Bandaríkjanna annars vegar
og Sovétríkjanna hinsvegar.
Nýtt viðhorf í utanríkis-
máium
Eins og áður hefur verið
bent á í þessum dálki þá er að
þróast upp nýtt viðhorf í
utanríkismálum meðal vinstri
manna þar sem eindregin
afstaða er tekin með lýð-
ræðisþjóðum Vesturlanda og
jafnvel þátttökunni í NATÓ,
en þeim kjarnorkuvígbúnaði
sem stefnt er að í Keflavík
hafnað. Umræðan er þannig
að komast á vitlegra plan en
hún hefur verið á. Menn eru
farnir að velta fyrir sér spurn-
ingunni um það hvernig við
getum gert hvort tveggja í
senn. Staðið með vestrænum
lýðræðisþjóðum og jafnframt
lagt afvopnun og friði lið.
Eða erum við dæmd til þess
að þvælast með eins og
heimskar sauðkindur, haf-
andi engin áhrif á það hlut-
verk sem við leikum, vita
jafnvel ekkert um það. Verð-
ur íslands minnst í sögunni
sem kjarnorkubyrgis í Norð-
ur-Atlantshafi eða þjóðar
sem reyndi að leggja sitt af
mörkum til afvopnunar og
friðar. Því miður verður hið
fyrra hlutskipti okkar, ef svo
fer fram sem nú horfir að við
látum hægri öfgamenn á borð
við Geir Hallgrímsson, Arnór
Hannibalsson og Jón Baldvin
Hannibalsson ráða ferðinni.
Baldur Kristjánsson.
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstj.: Magnús Ólafsson (ábm).
Markaðsstj.: Haukur Haraldsson
Auglýsingastj.: Steingrimur Gislason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Tæknistj.: Gunnar Trausti Guðbjörnsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavik.
Sími: 686300. Auglýsingasími: 18300
Kvöldsimar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 687695, íþróttir 686495, tæknideild
686538.
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaáaprent h.f.
Kvöldsimar: 686387 og 686306
Mikilvæg ákvörðun
í Sovétríkjunum
■ Val Mikhails Gorbachevs í embætti aðalrit-
ara sovéska kommúnistaflokksins er merkilegt
fyrir margra hluta sakir, þó varla sé hægt að
segja að það hafi komið á óvart. Þetta er
kornungur maður á þarlenda vísu, á miðjum
sextugsaldri og ekki er vitað til um lasleika hjá
nýja leiðtoganum. Það má því búast við að þessi
eftirmaður Chernenkos komi til með að vera
svipmeiri í leiðtogahlutverki sínu en þeir Chern-
enko, Andropov og reyndar Brésnjev á síðustu
valdaárum sínum.
Chernenkos verður varla minnst í sagnfræði-
ritum framtfðarinnar sem mikils leiðtoga. Valda-
tíð hans var of stutt til að svo verði. Þá settu
einnig veikindi spor sín á valdatíma hans. í
stuttu máli má segja, að Chernenko hafi fylgt
þeirri stefnu, sem Andropov var búinn að marka
og Brésnjev að nokkru leyti á undan honum.
Þannig var unnið að því að draga heldur úr
miðstýringu og auka frjálsræði innan vissra
atvinnugreina jafnhliða því sem ráðist var gegn
spillingu í stjórnkerfinu.
Pegar Chernenko var valinn eftirmaður And-
ropovs, var það talið merki þess að ekki hafi
tekist að ná samkomulagi um neinn af hinum
yngri mönnum framkvæmdanefndar flokksins.
Pað var því álit sérfræðinga, að val Chernenkos
hafi verið einhvers konar bráðabirgðalausn.
Spurningin nú var hvort það sama yrði upp á
teningnum að sinni.
Svo reyndist ekki og ber að fagna því. Tveir
menn voru aðallega í brennidepli þegar Chern-
enko var óvænt valinn, þeir Gorbachev og
Romanov og mátti búast við, að þeir yrðu það
einnig að þessu sinni. Gorbachev hefur verið
mikið í sviðsljósinu á undanförnum misserum og
þótti hann því líklegasti eftirmaður Chernenkos
enda virðist hann hafa styrkt stöðu sína verulega
ásíðastaári.
En það er framtíðin, sem skiptir máli og í því
sambandi segir Þórarinn Pórarinsson í grein NT
í dag m.a.:
Hins nýja leiðtoga Sovétríkjanna bíður erfitt
hlutverk. Vígbúnaðurinn hvílir þungt á Sovét-
borgurum, en þeir munu þó telja nauðsynlegt af
öryggisástæðum að geta staðið jafnfætis Banda-
ríkjunum. Meðan Bandaríkjastjórn stefnir að
yfirburðum á hernaðarsviðinu, munu Rússar
sætta sig við þungar byrðar vegna vígbúnaðarins.
Það mun vafalaust geta haft veruleg áhrif á
hina nýju stjórn, hver viðbrögð vestrænna þjóða
verða. Stefni þau að bættri sambúð og viðskipt-
um við Sovétríkin og Austur-Evrópuríkin yfir-
leitt, mun því vafalaust vel tekið í Moskvu og
draga úr þeirri tortryggni, sem þar ríkir og er
m.a. arfur frá heimsstyrjöldunum tveimur. Það
veltur því ekki á valdhöfunum í Moskvu einum,
hvernig málin þar þróast.“