NT - 20.10.1985, Side 20

20 Sunnudagur 20. október NT
Glíma mannsog minnis
r\ I A / % # r | | r \ I _
Bernskar æviminningar Arngríms Vídalíns Guömundssonar
frá Hesti í Önundarfirði
Arngrímur Vídatín Guðmundsson er nú vistmaður í Sunnuhlíð, hjúkrunar-
heimili aldraðra í Kópavogi. NT-mynd: Ami Bjama
Nýlega rak á fjörur ritstjórnar NT
fimmtíu og tveggja blaðsíðna hefti
er hefur að geyma æviminningar
Arngríms Vídalíns Guðmundssonar
frá Hesti í Önundarfirði. Heftið er
offsetfjölritun af vélrituðu handriti. í
því rekur Arngrímur lífshlaup sitt; frá
æskuárunum í Hjarðardal og undir
Hafurshesti til þess að hann er orðinn
vinnulúið gamalmenni í Kópavogi.
Bróðurpartur heftisins er lagður undir
lýsingar á lífinu um borð í þeim
togurum og bátum þar sem Arngrím-
ur var löngum kyndari.
Arngrímur skrifaði æviminningar
sínar þegar hann var orðinn áttatíu
og þriggja ára og honum farið að förl-
ast mimi. Þær eru því kapphlaup hans
.við gleymskuna og bera þess glögg
merki. Og í því kapphlaupi hafa farið
úrbyrðis flestar þær reglur er sjálf-
sagðar þykja í bókum; umhverfislýs-
ingar, skilmerkileg kynning persóna,
rökrétt samhengi o.s.frv. Verkinu er
heldur ekki að fullu lokið, því í
glímunni við minnisleysið varð Arn-
grímur undir og varð því að hætta í
hálfköruðu verki og eru því víða í
heftinu lausir þræðir og óbotnaðar
vísur. Og þegar við bætist sá grunur
manns að Arngrímur sé hvorki maður
víðlesinn né þjálfaður í skriftum og
því hvorki undir áhrifum af öðrum
pennum né sínum eigin, situr maður
uppi með bók þar sem öll þekkt
hjálpargögn til skilnings eru gagn-
laus. Bók sem virðist óritskoðaöar
hugrenningar minnisdapurs gamal-
mennis.
En samt er heftið undursamleg
lesning. Eða kannski fyrir þessar
sakir.
Mat það sem Arngrímur leggur á
atburði; hvað hann telur til tíðinda og
hvað ekki er kostulegt og ekki ósvip-
að og hjá skáldbróður hans Tómasi
Jónssyni í samnefndri bók Guðbergs
Bergssonar. Bókin hefst á yfirlýsingu
um ágæti C-vítamíns og endar á
bollaleggingum um snjóþyngsli undir
Kópavogsbrúnni. Þó bókin sé ekki
nema rétt rúmlega fimmtíu síður
tekst Arngrími að drepa á mikinn
fjölda slysa og veikinda sem hann
hefur orðið fyrir á lífsleiðinni; allt frá
mislingum og sjóveiki að blýeitrun og
kransæðaþrengslum. Það er samt
ekki að sjá að Arngrímur hafi verið
heilsutæpari um ævina en aðrir er
stundað hafa erfiðisvinnu og náð jafn
háum aldri og hann. En veikindi og
slys eru, fyrir utan ráðningar í pláss,
þær stiklur er hann vinnur sig eftir við
skriftirnar.
Það er líka kostulegt hvernig Arn-
grímur spinnur saman stórviðburði
og því er aðrir kunna að álíta smá-
vægilega atburði. Hann er tit dæmis
a einum stað aö lýsa loftárásum á
Liverpool og segir svo frá:
En þá var glatt á hjalla í Liverpool,
það var stærsta loftárás á Liverpool,
sem hafði verið gerð. Þeir vissu
ekkert hvað margar flugvélar voru,
en við sáum eitthvað af brennandi
flugvélum steypast niður. Við vissum
ekki hvað var mikill skaði, við fórum í
sirkus í Blackpool daginn eftir.
En þrátt fyrir einkennilega fram-
setningu og fátækt í stílbrögðum er
heftið vitnisburður um ævi manns er
stundaði alla sína tíð erfiðisvinnu.
Eftir lestur þess setur að manni hroll
yfir óhugnanlegum aðbúnaði og
ómældu erfiði sem Arngrímur og
hans líkar lögðu á sig á tímum
kolaskipanna og eflaust lengur en
þeirra tími varði.
í stað þess að segja lengur frá
Arngrími og æviminningum hans birt-
ist hér að neðan þrjú brot úr verkinu
svo lesendur geti notið þessa
bernska texta. Fyrsti kaflinn segir frá
því er Arngrímur kemur fyrst til
Reykjavíkur í atvinnuleit, annar kaflinn
gerist töluvert síðar er Arngrímur
hefur verið í vinnu hjá hernum og er
því loðnari um lófana en hann var
sem kyndari um borð í togururtum,
og síðast er lokaþáttur heftisins.
9**
N ú setdi ég Mwrk-Vatnateysu fyrir
svona særmtegt verð. Svo fór hann
frá henni og þá augJýstu þeir hana
sem jörð með rrúkJum húsum. Þá
sneri hann sér að henni og keypti
hana, sá sem er þar nú, með eitt
stærsta svínabú landsins er víst
óhætt að segja.
Ég fór að hugsa um að fá mér lóð
til að byggja mér íbúðarhús, ég hélt
að það væri ódýrara ef ég væri við
það sjálfur. Ég hafði spurt um lóð á
bæjarskrifstofunni í þrjú ár og nú kom
ég þar sömu erinda. Eg hitti manninn
sem sat við umsóknabunkann, ég
held hann hafi verið tilbúinn með
svariö. Síðast sagði hann mér, mað-
urinn sem hafði með þetta að gera,
að það væru hérna tólfhundruð um-
sóknir á undan mér og ég væri í svo
góðri íbúð að ég þyrfti ekkert að
búast við að fá lóð. Þetta var svarið
frá bæjarstjórn Reykjavíkur. Nú
þetta leist mér ekkert á, svo ég fór til
Finnboga Rúts í Kópavoginum til að
vita hvað hann segði. Hann útvegaði
mér lóð og viku eftir að ég talaði við
hann gat ég farið að vinna í lóðinni,
búa hana undir byggingu. Þetta var
lóð sem mikið grjót var í og þar á
meðal hellan fræga sem var letri
skreytt og sett á þingstaðinn eða
hólinn fræga. Lóðin fékk númerið
Þinghólsbraut 24 í Kópavogi og þar
er ég enn. Ekki veit ég hvernig
sölusamningur það hefur verið, en
það var fólkið frá Kletti sem kom til
vinnu í Faxa. Ekki byrjaði vel, þaðátti
að leggja olíuleiðslu frá ketilhúsinu
og út að verksmiðjuhúsinu. Þar voru
byggðir tveir þurrkarar og þar átti
olían að nýtast. Magnús Jónsson
vélstjóri sagði að það þyrfti 2 þenslu-
beygjur á þetta rör, en valdið á Kletti
sagði nei, við höfum enga þenslu-
beygju og þar við sat. Nú það er mál
að segja frá, óg var að fá mér að
borða þá kom maður frá Eimskip en
þeir höfðu vörugeymslu í skemmunni
á móti ketilhúsinu. Hann var að biðja
um hjálp, það v»ri kviknað í. Ég fór
út með manninum, það var ekki mikil
eldhætta að sjá, það var smá logi í
hampbúnti. En það kom rigning úr
þakinu og það varð koldimmt um leið
og það reyndi hver að bjarga sér.
Pilturinn sem var á lyftaranum skildi
hann eftir á miðri leið og treysti betur
fótum sínum. Það var efnið úr þak-
pappanum sem var svona eldfimt og
skemman varð alelda í einu vetfangi.
Slökkviliðsmaður sem ég talaði við
þegar búið var að slökkva eldinn, að
þetta hafði orðið erfiðara fyrir að þeim
hefði verið sagt rangt til með bensín-
tank. Það var hiklaust haldið áfram
að byggja verksmiðjuna í hinu hús-
inu, því fyrst þurfti að flytja aðra
verksmiðju út sem ekki var svo lítið
verk. Það var búið að ráða nýjan
kyndara og akki bar á ööru en að
ketttíirm stæði sig prýðilega, virtist
hafa verið vef geymdur. Þessi kyndari
var dálítið fyrir að vera að klína
málningu hér og þar. Strákarnir
sögðu að honum Jónasi þætti gaman
að sjá ný málað, en mér fannst að
hann ætti að passa sitt verk. Það var,
að ég tók við vakt, að ég sagði við
kyndarann, hvort það hefði verið
einhver spankeyrsla, ég sýndi honum
að hann hefði mælt mikið meiri olíu
en hann hefði notað, ég talaði við
kyndarann á þurrkurunum og hann
sagði það ekki nein óeðlileg eyðsla
og hann kom á eftir mér og sagði það
hefði alls ekki verið mikil eyðsla. Þá
fór ég og hitti vélstjórann, hann var að
ég held frá Álftanesi, ég gaf honum
skýrslu. Einhver sagði, hún ætti þá
að sjást og fór út á uppfyllinguna, jú
ég held hún segi til sín. Gunnar
Þorgeirsson gerði við leiðsluna, mér
var sagt að það ætti að setja 2
þenslubeygjur á leiðsluna. Svo var
haldið áfram að bræða. Eitt var það
sem aldrei hafði hent mig, það var
loftpressan. Hún tók skröltkast og var
svo stopp. Þetta var nú meiri sprettur-
inn, að skipta öllu á hendi án þess að
dampurinn félli, þetta hafðist, damp-
urinn var farinn að stíga aftur þegar
maður kom utan úr vinnsluhúsinu að
spyrja hvort dampurinn hafi fallið.
Gunnar Þorgeirsson var þarna
staddur, hann svaraði honum, það
væri general stopp ef einhver annar
en hann hefði verið á vakt, honum
hefur fundist þurfa að hreyfa sig við
þetta. Það voru draumar, ekki löngu
áður en ég fór úr eyjunni, dreymdi
mig, ég var upp í einhverjum garði,
þetta var svo sóðalegt að ég sökk í
þetta og gat rétt rifið mig upp og
þegar ég var kominn út úr þessu var
ég kominn út á rúmt svæði og þar var
beinn og breiður vegur, hallaði heldur
á móti mér, ég hélt hiklaust út á
þennan veg.
N ú er ég kominn til Reykjavíkur,
en ekki í vinnuna. Gekk atvinnulaus
og fór að snapa við höfnina. Það var
lítið sem ég fékk þar. Þó var það helst
hjá Thorsteinson og svo einum og
einum, hvergi last. Það voru margar
hendur sem fengu ékki neitt. En svo
þegar var komið nokkuð langt fram á,
þá kom maður til mín sem var að
vinna við höfnina og spurði hvort ég
vildi koma kyndari á Apríl. Ég sagði
„já“, og ég fór um borð í Apríl beina
leið eins og ég var búinn, í gallanum
sem ég var að vinna í. Það var
agalegt. Það voru blóðnasir og það
var gubb. Ég var með vélstjóranum á
vaktinni, það var mesti ágætismaöur,
hann Magnús vélstjóri. Hann var að
koma og fiÖMt við okkur og IuMn
mér. En ég gubbaði á hendumar á
mér og akipti mér ekkert af því og
bióði rarm ruðor á skófluna og það var
allt útatað í blóði og gubbu. Þegar hinn
kyndarirm kom á vakt, byrjaði starfið
með að taka skófluna og þvo hana
undir krananum. En eftir tvo daga var
ég farinn að hressast. Ég lagöist
ekkert, ég hélt mig að verkinu hvernig
sem var. Dampurinn var uppi, ég var
nýbúinn að moka á aHt. Það voru
vaktaskipti, kyndarinn sem kom á
vakt sagðist ekki taka við þessum
eldum. Eg sagði að hann þyrfti þess
ekki, hann mætti sitja þarna í eins og
tuttugu míriutur, þá skyldi ég klóra í
þeim áður en ég færi. Þegar ég væri
bínn að þvo mér. Hann vildi fá eldana
svoleiðis að hann gæti fljótlega farið
að hreinsa. Þarna var ég þangað til
úthaldið var búið á Apríl. Ég var
ákveðinn í að vera áfram. Þá kom
maður þar um borð úr vélskólanum,
ráðirfn hjá Magnúsi vélstjóra. Þá varð
annar kyndari að fara, þá var ég
látinn vera kyrr. Það þótti mér gott.
Svo var aðstoðarmaður sem var á
Apríl, hann var frændi minn. Það var
móðursystir hans, sem var kona
Guðbjarts vélstjóra á varðskipinu Þór.
Þá var hann að ráða sig á Þór og
hann gat komið þangað kyndara líka.
Þá tók hann mig þangað sem kynd-
ara, svo þetta var allt í lagi. Ég fór
heim til Guðbjarts vélstjóra, það var
allt sjálfsagt og hann ætlaði meira að
segja að kosta mig í smiðju ef ég vildi.
Það varð aldrei neitt úr því. Eg þurfti
að vinna. Ég var ákveðinn í að hjálpa
yngri bræðrum mínum eitthvað, Vé-
steini vildi ég koma í menntaskóla og
háskóla. Hann er búinn að vera það,
hann er dáinn. Hann var síðast við
kísilgúrverksmiðjuna við Mývatn. Ég
var á Þór, sem kallaður var Skota-
Þór. Hann kom náttúrlega víða, í
hverja höfn. Við komum til Akureyrar
um sumarið. Þar var slegið upp balli
með leyfi skipherrans. Mér var sama
þó ég væri dyravörður. Eg var ekki
svo mikið fyrir dansinn. Þegar liðið var
nokkuð á nótt, ekki voru það samt
lokin, þá var ég fram við dymar og
bjóst ekki við neinu. Þá var allt í einu
slegið af afli með staf í hurðarrúðuna
og þetta lenti beint í andlitinu á mér,
það var eins og það logaði allt
andlitið, ég hljóp bara eitthvað. Þetta
lenti allt í veseni, ég hafði ganað inn
í ballsal og ballið var búið. Ég heyrði
það sagt seinna, að sá sem var
valdur að þessu og hans fólk hefði
viljað bæta eitthvað fyrir þetta, það er
þakkarvert. Það var víst afþakkað af
þeim sem hafði umboð, hvort sem
það hefur verið skrifstofan eða skip-
herrann. Læknirinn á Akureyri benti á
að koma mér til læknis i Reykjavík,
Kjartans Ólafssonar. Ég fór á Hótel
Heklu og hann sagðist ætla að koma
fljódega og gera við þetta. Svo kom
laakntrim «fbr tvo eða þrji daga,
hann tók frá auganu og sagði: „Hvað
kom fyrir? Hvað hefur komið fyrir?“
Þá vsr atlt í vilsu í auganu og runnið
út úr því. Hann hélt að það hefði bara
særst sjónhimnan, nú sá hann að
það hafði komið gat á sjónhimnuna
og þá gat hann ekkert. Og með
augað hef ég verið svona síðan,
fjórðapart sjón á því og mikla vanlíð-
an. Núna er ég á níræðisaldri og líður
mér stöðugt illa í því og þarf að hafa
fyrir auganu. En það var ekki meira
að hafa úr þessu. Ég fór á Þór aftur
og var á honum þangað til vorið eftir,
við vorum við Vestmannaeyjar. Við
strönduðum einu sinni. Við vorum að
fara með 2. vélstjóra, hann var með
blóðeitrun og við ætluðum að láta
hann í land á Eyrarbakka, þá var 3.
stýrimaöur framá og hafði lóðið allt úti
og sagði hvað dýpið væri. Nú stendur
hann, þá var Þór runninn upp á
skerið, þarna varð hann að vera
þangað til flæddi að aftur. Hann
lagðist ansi mikið, en ekki hvolfdi
honum.
Ég fór af Þór um vorið. Togarinn
Egill Skallagrímsson var að búa sig
út á síld. Það var Kveldúlfur sem átti
hann. Ég er kominn á Egil, ég hitti
Þorstein vélstjóra, var með kveðju frá
Guðbjarti vélstjóra á Þór. Það spillti
víst ekki fyrir. Þorsteinn var ágætis-
maður og okkur kom prýðilega
saman. Skipstjóri var Snæbjörn Stef-
ánsson. Þá var það að fara á síld,
það hafði ég gert áður en nú átti ég
að horfa á og ef það þurfti að kippa,
þá varð ég að taka til hendinni. Við
héldum lengi til, við vorum fýrir innan
Grímsey við Steingrímsfjörð og það
var farið með nótina í land á Drangs-
nesi til að gera við nótina þar. Það var
komið fram í september þegar við
komum til Reykjavíkur að lokinni
síldarvertíð og það átti að fara á
ísfisksveiðar og sigla. Ég hafði aldrei
verið á skipi sem sigldi með aflann til
Englands. Við fiskuðum í Húnaflóa,
kannski verið að huga að flatfisk þar.
Og svo fórum við til Akureyrar, tókum
þar nokkur tonn af kolum til útferðar-
innar. Ég var búinn aö koma til Akur-
eyrar áður, þegar ég var að stúa í
skipið. Svo var togað út af Norðfirði,
í Gullkistunni. Þar voru tekin tvö eða
þrjú höl, mig minnir það væri þorskur.
Svo var það England í fyrsta skipti.
Það var í Hull sem við lönduðum og seld-
um prýðilega. Það bar ekkert til tíðinda.
Annan túr gerðum við á Engalnd, og
líklega hafa þeir verið þrír. Maður fór
til að versla án þess að hafa fylgd.
Svo var ég á skvernum í Hull. Hann
er talinn alveg sérstakur, þar er svo
frjálslegt fólk. Svo kom til mín ung
stúlka rétt um tvítugt. Hún sagði við
mig „you want a girl for the night, you
like me, come so“. Þannig voru
viðsktptet. Ntð var néOúriega verstað
og kynnst tfflnu.
^ að var allt á fteygiferð hjá Kópa-
vogskaupstað. Það var verið að vinna
við að koma umferðinni í ajána. Það
þurfti svo oft að ffytja leiðsturnar til
eftir því sem verið var að vinna. Það
var margt að gera, en altt hafðist
þetta ágætiega og varð Kópavogsbæ
og íbúum til mikils sóma. Það var
eins og sumir tryðu því ekki, að þetta
gæti gerst. Þetta var eitthvað svo nýtt
og mikið í sér.
Það voru komnir nýir framámenn í
Kópavogi. Þá þurfum við að færa
okkur af hæðinni þar sem við vorum
áður með starfsemina. Við vorum
reknir niður að Vogi, drulludap, þetta
var niður undan hárri brekku og seig
allt þangað niður. Það var varla
kornandi þar út úr húsi nema í
stígvélum. Þetta var margt sem gekk
í ósköpum og margt sem átti að laga.
Þá var ég líka svo til hættur að vinna
nema hálfan daginn, en svo hætti ég
alveg að vinna þegar ég var 74 ára,
árið 1975. Var búinn að fá bióðtappa
í bakæð, kransæðaþrenglsi hrjá mig.
Læknirinn sagði að ég hefði ekkert á
vinnustað að gera, því ég gæti ekkert
gert. Ég lærði ungur að prjóna, en
svo fór ég að prjóna, ég prjónaði
lopapeysur í þrjú ár. Svo versnaði
markaðurinn. Ég missti konuna. Mig
langar til að byrja aftur að prjóna.
Heilsan er sæmileg, égfinn alltaf fyrir
kransæðaþrengslum. Eg get lítið far-
ið út nema hlýjasta tíma ársins.
Ég er orðinn 83 ára og fer oft í mat
upp í Fannborg, efég ersvohraustur,
að ég geti komist niður í skýlið við
uppganginn frá undirganginum, þá
þarf stundum að hinkra við eftir
strætisvagni, þá verður manni á að
líta niður og horfa á umferðina í
gilinu, það er eins og þetta taki engan
enda. Og hvað er það sem þarna
hefur átt sér stað. Þarna mætist
umferðin frá öllu Reykjanesinu og
Hafnarfirði, og svo til baka aftur, án
þess að gera Kópavog nokkurt
ónæði. Til voru þeir menn eða ffokkur
sem sögðu að það yrði lagður annar
vegur sem tæki alla umferðina svo að
um leið og gjáin væri tilbúin yrði hún
óþörf. Það eru að verða tíu ár síðan
- október 1984 - og ekki er neitt
ákveðið með þann veg. Það er svo að
mér þykir svolitið gaman að hafa
verið smá þátttakandi í þessu starfi,
og að koma að gilinu minnir mig á
það, og á Ólaf Jensson, alltaf fannst
mér hann vera sterki maðurinn í
þessu. Ég spurði Ólaf einhverju sinni
hvort þeir væru ekki hræddir um að
gilið fylltist af snjó. Hann kvað nei við,
það væri búið að athuga svo lengi
snjóþyngslin á hálsinum að hann
teldi það enga hættu. Alltaf hefi ég
dáð Ólaf Jensson.