NT - 20.10.1985, Side 8

8 Sunnudagur 20. október NT
Þorgeir Kjartansson
Rimbaud og raggeiturnar III
Hugleiðingar um íslenska menningu
„Fyrrum ef ég man rétt, var líf mitt
hátíð, þar sem öll vín streymdu og
öll hjörtu opnuðust..." Þannig
hljómar upphafið að upphafinu að
Árstíð í Víti I þýðingu Jóns Óskars.
Hér er vinur okkar Rimbi að vísa til
ástands sem flestöllum er trúlegast
í því sem kallað er þarnsminni. Það
er gott þetta ástand; allir eru góðir
og engan langar tilað berja annan
eða hrekkja. Enginn setur sig á
háan hest. Þetta er nú það sem
listamenn eru alltaf að reyna að
vekja máls á, og þá meina ég
alvörulistamenn. Þá sem fást við
sköpun, en ekki skrautgerð og
þjónkun við „smekk“. Alvöru and-
ans mönnum og konum leiðist kjaft-
æði, uppvaðsla, illindi, rógur og
mont. Með sköpun sinni eru slíkir
óþurftargemlingar að leitast við að
færa samfélagið í átt til þessa
ástands, þar sem kjaftæði, upp-
vaðsla, illindi, rógur og mont eru
ekki til.
Hvernig á þjóð, sem er nýstigin
útúr moldarkofum innl nútímann að
snúa sér? Þessi spurning skall á
íslendingum í síðustu heimsstyrjöld
og Fúsi og Indriði voru fljótir aö
svara: Vegir liggja til allra átta!
Samfélagið hreinlega sprakk; gífur-
leg þensla tók við af aldalangri
kyrrstöðu. Þetta gerðist svo snöggt,
áð fæstir áttuðu sig á hvað um var
að ræða; æddu bara hugsunarlaust
í einhverja áttina, og allt það átta-
villta rugl sem við búum við í dag er
í rauninni afleiðing þess, að ný-
stressuðu sveitafólki mistókst að
búa til borgarlíf; það bara kunni
þetta ekki vesalings fólkið. Þessum
dramatísku atburðum mætti líkja
við heilahristing heillar þjóðar sem
gaf sér aldrei tíma tilað leggjast í
rúmið og jafna sig, þannig að heilinn
skrollar enn laus í kúpunni.
Þessvegnaeru íslendingarsvona
ólánlegir í útlöndum, uppburðar-
lausir og klaufskir í markaðsöflun,
feimnir við barþjóna, litlir í súper-
mörkuðum og hryllilegir alheims-
kóngar á þriðja glasi. Svo misskilja
þeir allt sem þeir sjá í útlöndum og
eftiröpun þeirra hér uppi verður
einhvernveginn svo átakanleg.
Tökum dæmi. Þegar Kibbi stofnar
restaurant í miðbænum og vill
skapa kósí stemmningu, verða
kósíheitin einhvernveginn hQl að
innan, því hann hefur misst allt
samband við uppruna hlutanna.
Þessvegna gleymir Kibbi óvart aðal-
atriðinu: hann er Islendingur, er á
íslandi, og hefur íslenskt hráefni og
íslenska Mb Kibbi ðrekkir smá-
'tuðunni í misheppnudum hvítvíns-
sósum af því hann lang&r two ttf aö
vera franskur í sér, ofnbakar aM og
afbakar, stendur stifur Qf kauðskur
í þjónsgaUanum þanrwo éð gestirnir
verða stífir og akt verour einhvern
veginn eins ófrsnskt og hugsast
9«tur.
Matseðitlinn hane KMw er altur
útbíaður í tUgerðacieguwi nafngift-
um og í ofanáiag iastur hartn marwi
smakka á venjuiegu harðvtni etns-
og um háklasea eðslvkt vesri að
raaða. Aummgja Ktbtt. Istend er
örugglega eina fandið í hetmtnum
þar sem tíðkað er ftótoð helgihatd
kringum ftösku «f súru hversdags-
víni.
Sama hvert (itið er á veitingahús-
inu eða pöbbinum hans Kibba:
hvarvetna gýs á móti manni þessi
ógæfulegi minnimáttarfnykur gagn-
vart því sem er útienskt er og „fínt“,
og þá sérílagi „franskt". *
Þetta er sorglegt, en það segir
sína sögu, að „svona viil fótkið hafa
þetta“. Og það er sorgleg stað-
reynd, að blinda samfélagsins er
komin á það stig, að skapandi
mönnum er tæpast líft, enda hafa
þeir margir flúið land. Og þegar svo
er komið er óhætt að fara að tala
um þjóðarháska. Beiskjulaust en i
fullri alvöru.
Andskotann eru menn að byggja
öll þessi risavöxnu hús utanum
einsemd sína? Geturðu svarað því
Kibbi feiti? Þessi nýju hverfi sem
spretta upp einsog graftarkýli á
blessuðu landinu verða ævarandi
minnismerki um smitandi heimsku
sem á sér ekki hliðstæðu I Islands-
sögunni; skefjalausa efnishyggju
heillar kynslóðar smásála, kynslóð-
ar sem brást þegar á reyndi. Loksins
þegar þessi þjóð, sem hafði lifað af
hinar ótrúlegustu hörmungar og
skort, fékk auð i hendurnar og gat
hafið menningu sína, í hverrar krafti
hún hafði lifað af, í loft, kom græðgin
tii sögunnar' og nú sjáum við af-
leiðingarnar: uppvaxandi kynslóðir
taka í nös og súpa görótt seyðið af
innantómu þruglinu í pabba og
mömmu. Menningarleysinu. Vídeó-
mókinu. Vinnúæðinú. Dellunum.
Og nú eru komnir tímar þar sem
allt er að verða bannað. Bannað að
reykja. Setjum manninn í meðferð.
Þetta eru skrýtin lífsakkeri.
En allt eru þetta einmitt einkenni
þess, að aumingjans hrunadansinn
er kominn á síðasta snúning. islend
ingar stefna nú hraðbyri að sameig-
inlegu skipbroti. Framundan er háð-
uglegasta uppgjör sem um getur í
sögunni.
"Þaó verður að viðurkennast eins og
er, að þessi kynslóð, sem fædd er
kringum stríðið, er svotil einsog hún
leggur sig, andlega ósjálfbjarga. Illa
menntaðir metorðastreðarar hafa
mestöll völd í hendi sér og þetta er
fólk af því tagi sem kókir sem
afglapar þegar menningu ber á
góma. Eilegar þá snobbar fyrir
henni, en hefur engu fórnað. Aumir
eru þeir sem alast upp á tímum
mikillar menningaruppsveiflu, fá
Rafmagns-
heyskerinn
Bæði fyrir þurr- og vomey. Þó sérstaklega handhægur til að skera
í sundur rúllubagga. $
Ein fasa - Aðeins 12-M kg Sker 50 cm djúpan skurð - Lægsta verð
á ragmagnsheyskera í dag. Aðeins kr. 32.800.-
IG/obusi
LACJMf l I f». "ivt,
ávexti hennar í hendurnar, en
leggja ekkert til sjálfir annað en
frekjuna.
Við sem á eftir komum fáum »úru
eplin: {jókmðtegarg, skuióefergan,
deHurnar; frústrerað samfélag þar
sem atk gengur útá að ota sínum
tota, aamma sem hæst.
Bráðumstondum við í rústunum.
Þá barf að byfja að hugsa uppá
nýtt. Og kíkja kannski aðeins útfynr
bæjartaetónn. TímarrHr eru nefni-
Bö af því sem er < aðsigi og er
reyndar farið að hafa svolítil áhrif
hér uppi, er emskonar endurteðing
þeirrar atmóefiru sem kennd er við
'68. Vargar hafa víða vaðið upp og
gengið svo tangt að þeir hafa flýtt
blessunartega fyrir þessari þróun.
Gildir þá etnu hvort þeir kenna sig
við heegri eða vinstri; sú aðgreining
hefur víða reynst furðu loðin í verki.
„Menntun í þágu atvinnuveganna"
og attt það glóruleysi skammsýnnar
efnishyggju hefur kveikt á perunni
hjá mörgum og vilji til virkrar and-
stöðu breiðist út.
Vofa gengur Ijósum logum um
Evrópu.
Á meginlandinu eru það krónískt
atvinnuleysi, mengun og vonleysi
stórborga sem fær fólk tilað samein-
ast; hér er það m.a. glapræði blindu
kynslóðarinnar sem neyðir menn
tilað snúa saman bökum.
Hið sameinandi afl er iistin og
menningin; ekki hégómlegt fjöl-
miðlasnakk metorðagemlinga.
Eitt fyrsta merki þessara nýju
tíma var kröftug myndlistarsýning
sem haldin var í París s.l. vor. Það
var einskonar uppskeruhátíð þess
sem sáð var til uppúr '68 þegar
stofnaðar voru frjálsar myndlistar-
deildir við tvo háskólanna, til mót-
vægis við Fagurlistaskólann „Aca-
démie des Beaux Arts“ sem helst er
hægt að líkja við trénaða tvíböku.
^>ess má geta í framhjáhlaupi að
einn íslenskur listamaður, sem hér
í próvinsinu er ýmist óþekktur eða
talinn til ómarktækra furðufugla, var
þarna valinn ( hóp 22 sýnenda úr
þúsund manna hóp.
0 Hér var á ferðinni það sem kalla
má broddinn í avant-garde list í
Frakklandi. Eitt einkenni þeirrar list-
ar sem nú er í fæðingu, og er
sköpuð af iistamönnum sem voru
óharðnaðir unglingar '68, er litagleði
og lífsfjör. Þetta er júpítersk list,
myndi Gulli stjarna segja, iðandi af
gáska og raunsærri bjartsýni. Tímar
kaldhæðninnar eru á undanhaldi.
Sextíuogáttungar í Frakklandi eru
Ttijög í upprifjun og sjálfskrítík um
Jcessar mundir, og eiga greiðan
*ðgang að hjörtum þeirra kynslóða
|em nú vaxa upp í atvinnuleysi og
^lmennu ráða- og dáðleysi. Margt
^ð gerjast Kibbi.
m Vitur maður mælti einhverntíma
▼þá lund, að hin skapandi list hvers
tíma spegli meðvitað og ómeðvitað
hina samfélagslegu verðandi". Sú
‘ylgja sem er að upphefjast í
frönsku þjóðardjúpi á eftir að skelia
Jjér á ströndum fyrr en margan
"runar, og eins gott fyrir Kibba að
fara að athuga sinn gang.