NT - 31.12.1985, Síða 6

s

UáUvarl frjáltlyndis,
samvinnu og léiagshyggju
Úlgelandi: Núliminn h.1.
Ritstj.: Helgi Pélursson
Ritsljómarlulllr.: Niels Árni Lund
Framkvslj.: Guómundur Karlsson
Auglýsingastj.: Steingrimur Gislason
Innblaðsstj.: Oddur Ölalsson
Skrifstofur: Siðumúli 15. Reykjavik.
Simi: 686300. Auglýsingasimi: 18300
Kvöldsimar: Áskrift og dreifmg 686300, ritstjórn
686392 og 686495, tækmdeild 686538
Setning og umbrot: Tcknideild NT.
Prentun: Bladaprent h.t.
Kvóldsimar: 686387 og 686306
Veri f lausasölu 35 kr.og 40 kr. um helgar. Áskrift 400 kr.
Breyttir tímar
■ Tæpra tveggja ára göngu NT er nú lokið. Þetta
síðasta blað ársins er einnig síðasta eintakið af blað-
inu. Með NT gerðu menn tilraun til að brydda upp á
nýjungum í blaðaheimi hérlendis. Tilraunin
mistókst. Hún reyndist afar kostnaðarsöm og mun
leggjast með miklum þunga á starfsemi Framsóknar-
flokksins sem ábyrgist greiðslur skuldanna með veði
í eignum sínum.
Með nýju ári hittumst við á ný í Tímanum.Fram-
sóknarflokkurinn og Framsóknarfélögin í Reykja-
vík hafa bundist samtökum um útgáfu á nýju blaði
með þessu gamla og góða nafni. Ljóst er, að nauð-
synlegt verður að rifa seglin iítillega án þess að það
komi niður á þeirri þjónustu sem blaðinu er ætlað að
veita lesendum sínum. Við biðjum lesendur velvirð-
ingar á því og vonum að þar verði aðeins um tíma-
bundið vandamál að ræða.
Barátta á blaðamarkaði er hörð. Blöð miðju og
vinstri flokkanna hafa átt við mikla rekstrarörðug-
leika að stríða undanfarin ár. Þess vegna eru bundn-
ar miklar vonir við þær umræður, sem hafnar eru um
aukið samstarf og samvinnu milli blaðanna þriggja,
Alþýðublaðsins, Þjóðviljans og nú Tímans. Slíka
samvinnu má auka verulega og einnig hefur komið
til tals að þeir aðilar, sem standa að þessum blöðum
þrem og nokkrir fleiri, mynduðu félag um víðtækan
rekstur á sviði fjölmiðlunar. Hver niðurstaða þeirra
viðræðna verður, mun koma í ljós á næstu vikum.
Lesendum NT eru þakkaðar viðtökurnar og sam-
skiptin. Jafnframt leyfum við okkur að vonast til
þess, að Tímanum verði vel tekið þegar hann birtist á
ný eftir áramót. Öllu starfsfólki NT eru þökkuð vel
unnin störf.
NT þakkar árið sem er að líða og óskar lands-
mönnum velfarnaðar á því ári, sem nú fer í hönd.
Blóðug frjálshyggja
■ Eitt síðasta embættisverk menntamálaráðherra
Sverris Hermannssonar á þessu ári verður án efa
lengi í minnum haft.
Blóðugur upp fyrir axlir, haldinn blindu frjáls-
hyggjunnar hóf hann árásir á framkvæmdastjóra og
starfsfólk Lánasjóðs íslenskra námsmanna. Fram-
kvæmdastjóra lánasjóðsins var sl. föstudag gert að
segja upp störfum frá og með áramótum.
Enn einu sinni sýna ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
að þeir svífast einskis til að koma sínum mönnum að
í embætti ef þeim býður svo við að horfa. Málefni
lánasjóðsins eru nú í mesta ólestri. Sýnt er að á næsta
ári verður að skerða útlán sjóðsins allverulega. Til
endurskoðunar á lögum og reglum sjóðsins hefur
menntamálaráðherra fengið harðasta kjarna frjáls-
hyggjuliðsins. Það lið hefur komið ár sinni vel fyrir
borð innan ráðuneytisins en sækir enn fastara á og nú
þarf aö koma frá fólki sem ekki er haldið sama frjáls-
hyggjuofstækinu og þeir. Heyrst hefur að kandídat
menntamálaráðherra í framkvæmdastjórastarf lána-
sjóðsins sé einn úr hópi þessara frjálshyggjustráka.
Því verður ekki trúað að ráðherrar Framsóknar-
flokksins láti það óátalið að menntamálaráðherra
nái fram vilja sínum í þessu máli. Það verður fylgst
með málalokum af framsóknarmönnum um allt
land.
Þridjudagur 31. desember 1985 6
Steingrímur Hermannsson
Um áramót
Fyrir því er orðin margra áratuga hefð, að forystumenn stjórn-
málaflokka setjast niður um áramót og skrá hugleiðingar, sem birt-
ast í blaði viðkomandi flokks. Oftast bera slíkar greinar mjög svip
flokksins, enda gjarnan horft á málin frá þeim sjónarhóli. Að þessu
er ég ekki að finna, slíkt er eðlilegt.
■ Hinsvegarerekkisíðurnauðsyn-
legt að meta þróun þjóðmála á hlut-
lægan hátt og án fordóma. í þessum
áramótahugleiðingum mínum vil ég
bæði leitast við að gera það, og jafn-
framt líta á þróun þjóðmála frá sjón-
armiði framsóknarmanna. í þcssu
skyni kýs ég að skipta stjórnarsam-
starfinu í nokkur tímabil.
Fyrstatímabil-
Hjöðnun verðbólgu
Þegar ríkisstjórnin tók við, í maí
I983, var verðbólga orðin meiri en
þjóðarbúið þoldi. Um það hygg ég að
allir geti verið sammála. Slík verð-
bólga hlaut að leiða til stöðvunar at-.
vinnuvega og atvinnuleysis.
Ég hef heldur ekki heyrt neinn and-
mæla því, að nauðsynlegt var að ná
verðbólgunni hratt niður. Ekki verður
urn það deilt, að þetta tókst, og þannig
var þjóðinni forðað frá mjög miklum
vanda.
Um hvað deila menn þá? Deilt er
um þær aðferðir, sem beitt var. Ýmsir
nefna þær gerræðislegar. Þær voru
harðar, undir það get ég tekið. En
stundum brýtur nauðsyn lög, og jafn-
vel helgasti réttur getur orðið að víkja
fyrir meiri nauðsyn. Ég er þeirrar
skoðunar, að svo hafi verið í maí
1983.
Því er einnig haldið fram, að hjöðn-
un verðbólgu hafi öll orðið á kostnað
launþega. Þetta er misskilningur. Ef
óðaverðbólgan hefði haldist, þá hefðu
kjörin fyrst versnað svo um munaði
með stöðvun atvinnuvega og atvinnu-
leysi. Minni verðbólga er ekki síst í
þágu launþega.
Kjörin versnuðu vegna þess, að á
árunum 1982 og 1983 dróst sjávarafli
saman um 17 af hundraði að verð-
mæti. Það leiddi til hruns þióðartekna
um u.þ.b. 8 af hundraði. A fyrri sam-
dráttartímabilum hefði þetta eflaust
verið brúað með erlendu láni. Það var
ekki gert nú, enda erlendar skuldir
orðnar alltof miklar. Þess vegna dróg-
ust tekjurnar saman og lífskjörin
versnuðu.
Ég heyri stundum fullyrt að aðgerð-
irnar hafi í raun verið þær sömu og
sjálfstæðismenn boðuðu með leiftur-
sókninni um árið. Þetta er rangt.
Leiftursóknin gerði að vísu ráð fyrir
því að afnema vísitölubindingu launa,
en jafnframt að samningar, verðlag
o.fl. yrði þegar frjálst. Svo var ekki
nú. í stað þess voru launahækkanir
lögbundnar og hömlur settar á hækk-
un verðlags og fjölmargar aðrar hlið-
arráðstafanir gerðar. Þetta var gert að
kröfu okkar framsóknarmanna, sem
reyndar töldum að lögbundnar að-
gerðir þyrftu að standa lengur, t.d. í
eitt og hálft til tvö ár, þannig að sæmi-
legt jafnvægi næðist. Sjálfstæðismenn
vildu hins vegar hafa þær sem styst og
jafnvel engar. Málamiðlun varð um
átta mánuði. Þótt mikill árangur næð-
ist á skömmum tíma, virðist mér
reynslan hafa sýnt, að rétt hefði verið
að halda lögbindingu eitthvað lengur
en gert var.
Þótt það skipti litlu máli, er loks al-
gengt að menn deili um það, hvaða
stjórnmálaflokkar eigi helst sök á vax-
andi verðbólgu og erlendri skulda-
söfnun. Ég hygg að í raun eigi allir
stóran þátt í því. Það erstaðreynd, að
þessa þróun má rekja allt til stríðsár-
anna.
Við íslendingar höfum ætíð búið
við mjög miklar sveiflur í þjóðar-
framleiðslu. Nokkur ár er afli mikill
og hagvöxtur góður, en síðan koma
erfiðu árin með aflabresti og minni
þjóðarframleiðslu. Þessu valda að-
stæður í náttúrunni, ekki síst hitastig
sjávar. Nokkurn veginn undantekn-
ingarlaust höfum við mætt erfið-
ieikunum með erlendum lánum og
gengisfellingum. Þegar á tímabilið allt
er litið frá stríðsárum, er það jafn-
framt staðreynd. að erlendar skuldir
og verðbólga fara jafnt og þétt vax-
andi. Virðist litlu máli skipta hverjir
standa við stjórnvölinn.
Þessu tímabili stjórnarsamstarfsins
lauk vorið 1984. Þá hafði tekist að
færa verðbólgu úr um 130 í u.þ.b. 25-
30 af hundraði. Það er mikill árangur,
það er óumdeilanlegt. Með því tókst
jafnframt að koma í veg fyrir stöðvun
atvinnuvega og atvinnuleysi. Um það
verður heldur ekki deilt. í raun og
veru er það þessi árangur sem máli
skiptir á fyrsta tímabili stjórnarsam-
starfsins.
Annað tímabil -
leitað jafnvægis
Eins og storminum fylgir undiralda,
hlaut óðaverðbólgunni og margra ára
óeðlilegu ástandi í þjóðfélaginu að
fylgja rnikill órói. Auk þess gengur
þjóðfélagið í gegnum miklar breyting-
ar, sem eru óhjákvæmilegar en ekki
þrautalausar. Þetta hefur hins vegar
tekið lengri tíma en ég fyrir mitt leyti
gerði mér vonir um.
Eftir að kjarasamningar voru gefnir
frjálsir, var þeim að vísu mjög í hóf
stillt í febrúar 1984. Það sama verður
ekki sagt um samningana um haustið
það sama ár. Ýmsir gerðu kröfur til
þess að endurheimta fyrri kaupmátt
án tillits til þess, að þjóðartekjur
höfðu dregist mjög saman. Þetta
leiddi að sjálfsögðu til aukinnar verð-
bólgu. Umþaðættu menn aðgetaver-
ið sammála. Sumir halda því að vísu
fram, að sú verðbólga sem fylgdi hafi
verið óþörf. Ég verð að viðurkenna,
að ég kann ekki ráð til þess að gera at-
vinnuvegunum kleift að þola svo mikl-
ar kostnaðarhækkanir, sem urðu með
launasamningunum í október.
Gengisfelling var nauðvörn. Boginn
var einfaldlega spenntur um of. Það
viðurkenna fjölmargir verkalýðs-
leiðtogar.
Aukið frjálsræði
Því er haldið fram, að á þessu öðru
tímabili hafi ýmiss konar óþarfa frjáls-
ræði, og jafnvel frjálshyggja, fengið
að leika lausum hala. Um frjáls-
hyggjuna ræði ég síðar, en mér virðist
þetta mjög ýkt.
Ýmsir vöruflokkar voru að vísu
teknir undan verðákvörðun Verðlags-
ráðs. Þetta hefur smám saman verið
að gerast á undanförnum árum. Með
því er verið að hrinda í framkvæntd
lögum, sem Ólafur Jóhannesson beitti
sér fyrir sem viðskiptaráðherra fyrir
um tíu árum.
Ég er sannfærður um, að það er
misskilningur, að þetta hafi leitt til
umtalsverðrar hækkunar á vöruverði.
Smanburður frá einum mánuði til
annars sýnir, að þar sem samkeppnin
hefur verið, hefur frjálsa vöruverðið
síður en svo hækkað meira en hitt,
sem enn er ákveðið af Verðlagsráði.
Mér virðistjafnframt, að upplýsingar
Verðlagsstofnunar um vöruverð hafi
verið mjög gagnlegar og leitt til aukins
verðskyns almennings. Hins vegar er
vafalaust, að stóraukin notkun
greiðslukorta hefur leitt til hækkunar á
vöruverði, og sömuleiðis of mikil
þensla og eftirspurn, ekki síst nú á síð-
ustu mánuðum ársins.
Vextir
Vextir og fjármagnskostnaður hafa
verið mikið til umræðu. Það er eðli-
legt. Margir hafa haft af þessu þungar
raunir. í því sambandi hef ég heyrt
ýmsa fullyrða, að vextir væru orðnir
frjálsir. Þetta er rangt. Aðeins hluti
innlánsvaxta er frjáls. Aftur á móti
eru sparibókavextir og allir útláns-
vextir enn ákveðnir af Seðlabanka
íslands.
Því verður hins vegar ekki neitað,
að samkeppni banka um sparifé hefur
farið mjög út í öfgar og vafalaust auk-
ið þrýstingá útlánsvextina. Þeir eru að
vísu að nafninu til aðeins rétt raun-
vextir, eins og nú er ástatt, nema vext-
ir af verðtryggðum útlánum. Hins
vegar virðast ýmsar leiðir til að láta
lántakendur greiða meira fyrir fjár-
magnið, t.d. með afföllum og ýmsum
kostnaði, sem reiknaður er.
Fyrir þjóð sem er orðin með rúm-
lega helming af öllu útlánsfé erlent, og
greiðir fyrir það háa vexti, er þetta
ekki auðvelt viðfangs. Slíkt fjármagn
verður ekki lengur lánað, einsog tíðk-
aðist, á lægri vöxtum eða jafnvel með
neikvæðum vöxtum innanlands.
Vaxtamunurinn var áður greiddur af
sparifjáreigendum og skattgreiðend-
um, eða einfaldlega með nýju, er-
lendu láni. Slíkt er að sjálfsögðu úti-
lokað til lengdar. Því er nú jafnframt
ákaflega mikilvægt, að innlendur
sparnaður aukist. Erlend lán má ekki
lengur taka í svo ríkum mæli sem áður
tíðkaðist til ýmiss konar fram-
kvæmda, og alís ekki til almennrar
neyslu. Því verður að byggja á inn-
lendum sparnaði. Til þess að svo
verði, verða sparifjáreigendur að fá
‘raunvexti af sínu fé. Ég er sannfærður
um, því miður, að ódýrt fjármagn eins
og var, sé óskhyggja ein. Eina leiðin
til að draga verulega úr fjármagn-
skostnaði er að lækka verðbólgu. Þar
er meinsemdin.
Á meðan eftirspurn etir fjármagni
er miklu meiri en framboð, er hins
vegar nauðsynlegt að hafa sterka
stjórn á peningamálum þjóðarinnar.
Það hefur ekki tekist sem skyldi, það
viðurkenni ég.
Vegna þess hve opið hið tslenska
þjóðfélag er orðið og nátengt öðrum
löndum með miklum erlendum við-
skiptum, efa ég ekki, að vextir og
fjármagnskostnaður muni, þegar til
lengri tíma er litið, þróast hér á landi
svipað og í nágrannalöndum okkar.
Fullkomlega frjálsir vextir eru hins
vegar ekki tímabærir á meðan mikill
fjármagnsskortur er og verðbólga
margfalt meiri en í viðskiptalöndun-
um. Því tel ég mjög mikilvægt, að
stjórn peningamála verði um sinn
ákveðin og markviss. Að því er m.a.
stefnt með þeim frumvörpum, sem nú
liggja fyrir Alþingi um nafnskráningu
verðbréfa og um verðbréfamarkað-
inn. í þeim er gert að skyldu að skrá
öll verðbréf á nafn og eftirlit með sölu
bréfa stórlega aukið. Ég tel þetta
meðal mikilvægustu mála, sem nú eru
til meðferðar. fnýju frumvarpi til laga
um Seðlabanka íslands, er sú skylda
jafnframt lögð á herðar bankans að
tryggja að raunvextir hér á landi verði
ekki hærri en þeir eru að jafnaði í við-
skiptalöndum okkar.
Of mikil verðbólga
Eins og skilja má af orðum mínum,
þykir mér ekki hafa náðst sá árangur í
efnahagsmálum á því ári, sem nú er að
líða, sem að var stefnt. Segja má, að
aðeins hafi tekist að halda verðbólg-
unni í skefjum og koma í veg fyrir
umtalsverða hækkun erlendra skulda.
Að sjálfsögðu er ýmsu um að kenna,
bæði innlendu og erlendu.
Ég hef nefnt kröfur um aukinn
kaupmátt. Þær voru ótímabærar. Af
opinberri hálfu hefur ekki tekist að
halda nógu föstum tökum, hvorki um
fjármál ríkissjóðs, né peningamál
almennt. Hækkun Evrópugjaldmiðla
og lækkun Bandaríkjadollars hefur að
sjálfsögðu valdið verulegum vandræð-
um með hækkun á vöruverði og lækk-
un tekna útflutningsatvinnuveganna.
Gengi
Um gengisskráningu hefur verið
deilt. Þeir útflytjendur, sem fá greitt í
dollurum, hafa ýmsir krafist meiri
gengislækkunar. Það er gamla sagan.
Mér virðist sú krafa ekki hugsuð til
enda við núverandi aðstæður. Gengis-
felling kemur því aðeins að notum, að
með henni verði tekjur útflytjenda
auknar. Hvaðan á sú tekjuaukning að
koma?
í frystingu skiptast útgjöld þannig,
að fiskverð er tæplega helmingur,
laun tæplega fjórðungur, og rúmlega
fjórðungur er fjármagnskostnaður,
orka, umbúðir o.s.frv. Það sem í síð-
asta fjórðungnum telst er yfirleitt
mjög háð gengi og hækkar því fljót-
lega með Iækkun gengis. Varla er því
um annað að ræða en að flytja tekjur
frá fiskverði og launum. Er líklegt að
útgerðin, sjómenn og fiskverkunar-
fólk telji sig aflögufært? Það efa ég
mjög.
Þjóðartekjur eru heldur vaxandi og
ég tel mjög ólíklegt að við þær aðstæð-
ur náist samkomulag um lækkun
launa. Lögbundin tilfærsla kemur