Lesbók Morgunblaðsins - 07.08.2004, Blaðsíða 7

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 7. ágúst 2004 | 7
F
ranskir bókmenntafræðingar
hafa ekki látið sitt eftir liggja í
Harry Potter-maníunni sem
tröllríður heiminum, og að
sögn Herald Tribune í síðasta
mánuði hafa þeir rökrætt í
þaula „hin dýpri skilaboð“ sem Potter-
bækurnar hafi að geyma. Blaðið birti grein
sem einn þessara fræðinga, Ilias Yocaris,
skrifaði í Le Monde í júní um að Harry Potter
væri „kapítalistasvín“. Yocaris þessi er
kynntur sem prófessor í bók-
menntafræði og frönskum
bókmenntum við kenn-
aradeild Háskólans í Nice.
En samkvæmt Tribune eru frönsku fræð-
ingarnir alls ekki á eitt sáttir um hver þessi
dýpri skilaboð bókanna séu, og munu margir
hafa svarað grein Yocaris, þar á meðal ein-
hver sem hélt því fram að Potter væri enginn
kapítalisti, heldur þvert á móti eindreginn
baráttumaður gegn alheimsvæðingu.
Hér verða tilfærðir valdir kaflar úr grein
Yocaris. „Við fyrstu sýn,“ hefur hann mál sitt,
„virðist veröld Harrys Potters ekki eiga neitt
sameiginlegt með þeirri veröld sem við öll
þekkjum. Alls ekki neitt, utan eitt smáatriði:
Líkt og okkar veröld er ævintýraveröld
Harrys Potters kapítalistaveröld.“
Yocaris nefnir fyrst, þessari fullyrðingu
sinni til stuðnings, að skólinn sem Potter
gengur í, galdraskólinn Hogwarts, sé einka-
rekinn skóli, og að stjórnendur hans eigi í sí-
felldri baráttu við ríkið, en fulltrúar þess í
bókunum séu Cornelius Fudge, vanhæfur
galdramálaráðherra, og Percy Weasley,
hlægilegur skriffinnur, að ógleymdum skelfi-
legum eftirlitsmanninum, Dolores Umbridge.
Þá séu nemendur skólans neytendur sem
dreymi um að eignast alls konar hátækni-
legar galdragræjur, til dæmis hraðvirka
vendi og nýjustu gerð flugsópa, sem fram-
leiddir séu af fjölþjóðafyrirtækjum. Hogw-
arts sé því ekki einungis skóli heldur einnig
markaður. Á nemendunum dynji sífelldar
auglýsingar og þeir séu aldrei eins ánægðir
og þegar þeir geti eytt peningunum sínum í
verslununum í grennd við skólann.
„Punkturinn yfir i-ið eru svo sífelldar um-
kvartanirnar um ósveigjanleika og vanhæfni
skriffinnanna. Gegn meðalmennsku þeirra er
teflt fram hugmyndaauðgi og vogun ýmissa
frumkvöðla, sem Rowling [höfundur bók-
anna] hrósar í sífellu,“ skrifar Yocaris.
Bræðurnir Bill og Percy Weasley séu
glöggt dæmi um þessar andstæður. Sá fyrr-
nefndi starfar hjá Gringott-bankanum og er
alger andstæða bróður síns, sem er skrif-
finnur af lífi og sál. Bill er ungur og kraftmik-
ill með skapandi hugsun og klæðist fötum
sem sæma rokkstjörnum, en Percy er treg-
gáfaður, þver, takmarkaður í hugsun og á sér
það eitt markmið í lífinu að framfylgja op-
inberum reglugerðum. Meistarastykkið hans
sé skýrsla um staðlaða þykkt á nornakötlum.
Í bókunum sé því búið að troða nýfrjáls-
hyggjustaðalmyndum inn í ævintýri. Skálduð
veröld Harrys Potters sé einfölduð mynd af
hófleysi engilsaxneska samfélagsmunsturs-
ins. Undir yfirbragði reglna og hefða sé
Hogwarts-skólinn miskunnarlaus frum-
skógur með óheftri samkeppni, ofbeldi og sig-
urvilja.
Sálræn skilyrðing nemendanna sé ljóslega
byggð á hugsjóninni um átök andstæðinga og
andstæðra skoðana. Samkeppni ríki á milli
nemendanna um að ná sem bestum árangri,
deildir skólans keppi um stig, galdraskólar
keppi á Triwizard-mótinu, og öfl góðs og ills
takist á.
Galdarmálaráðherranum mistakist ger-
samlega í baráttunni gegn hinu illa, og reglu-
gerðir komi í veg fyrir að Harry og félagar
geti varið sig gegn þeirri óáran sem sífellt
steðjar að þeim. Hinir veikari, sem ekki geti
varið sig sjálfir, falli í valinn.
„Þetta hefur áhrif á þá menntun sem nem-
endurnir í Hogwarts fá,“ segir Yocaris. „Einu
námsgreinarnar sem skipta máli eru þær sem
veita praktíska þekkingu sem strax kemur að
notum í lífsbaráttunni.“ Þetta komi ekki á
óvart í ljósi þess, að markmiðið í Hogwarts sé
að útskrifa nemendur sem séu samkeppn-
isfærir á vinnumarkaðinum og geti tekið þátt
í baráttunni gegn illum öflum.
Það fari því lítið fyrir kennslu í listgreinum
við Hogwarts og ekki heldur lagt mikið upp
úr félagsfræðum. Einungis fáeinir hrútleið-
inlegir sögukúrsar sem Harry finnist „jafn-
leiðinlegir og skýrsla Percys um nornakatl-
ana“. Í veröld Harrys Potters séu
félagsvísindi jafntilgangslaus og opinberar
reglugerðir.
Yocaris telur að líklega sé það óafvitandi af
hálfu höfundar Potter-bókanna að þær dragi
saman helstu markmiðin í stefnu nýfrjáls-
hyggjusinna í félags- og menntamálum. Spáir
Yocaris því að í ljósi vinsælda bókanna megi
búast við að nokkrar kynslóðir ungmenna
muni mótast mjög af þessum sjónarmiðum.
Kapítalistinn
Harry Potter
Markmiðið í Hogwarth sé að útskrifa nemendur sem séu samkeppnisfærir á vinnumarkaðinum.
Ævintýraheimur Harrys Potters er drauma-
veröld nýfrjálshyggjumanna, að mati fransks
bókmenntafræðings sem hefur rýnt í hina
dýpri merkingu bókanna.
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
’Skálduð veröld Harrys Potters sé einfölduð mynd afhófleysi engilsaxneska samfélagsmunstursins.‘
mjúkum línum líkamans, augun stór og hör-
undið mjúkt. Konur de Lempicka eru sann-
arlega tælandi ásýndum en um leið er eins og
gráleitur bakgrunnurinn og tómleg, stór aug-
un gefi sorgir, einangrun og söknuð til kynna.
Samkvæmisportrettin eru nefnilega við
nánari skoðun ekki alveg jafn yfirborðskennd
og hægt væri að telja í fyrstu. Í gegnum verkin
skín þannig víða forvitni og áhugi á fólki.
Skarpur skilningur á fyrirsætunum, hégóma-
girnd þeirra, kostum og göllum dylst víða und-
ir sléttu og felldu yfirborðinu og færir mynd-
efninu líf, líkt og hið fágaða portrett de
Lempicka af frú Allan Bott er gott dæmi um.
Fegurð, glæsileiki og ríkidæmi ná ekki dylja
óhamingju og einmanaleika fyrirsætunnar,
sem háir skýjakljúfar í bakgrunni auka enn
frekar á.
Hjóm og yfirborðskennd?
De Lempicka sjálf var ekki síður lýsandi dæmi
um lífsstíl á líflegu og óhóflegu tímabili en fyr-
irsætur hennar. Þannig lofaði hún sjálfri sér
við upphaf listamannsferilsins að ágóði ann-
arrar hverrar myndar færi í kaup á skartgrip.
Bíllinn og sérhönnuð íbúðin báru þá ekki síður
merki um munað og þessi glæsilega kona og
dóttir hennar, Kizette, sáust reglulega á síðum
í tískutímarita á borð við Harpers Bazaar. De
Lempicka bjó þá við þann munað að geta valið
úr viðskiptavinum og var vinnudagurinn, sem
að hennar sögn hófust klukkan átta á morgn-
ana og stóð til fimm á daginn, regluleg brotinn
upp með kampavínsglasi, freyðibaði eða nuddi.
Á fjórða áratugnum, í kjölfar kreppunnar,
dró hins vegar verulega úr vinsældum art
deco, og þar með vinsældum de Lempicka.
Óhófið og yfirborðskenndin, sem auðvelt er að
lesa í listastefnu er byggir á skreytilist, há-
gæða handverki og dýru hráefni, átti sér enda
fáa málsvara á tímum bágrar efnahagsstöðu.
De Lempicka sjálf þjáðist á þessum tíma af
þunglyndi og er hún jafnaði sig eftir veikindin
hafði list hennar tekið miklum stakkaskiptum.
Horfin voru lífleg og fáguð samkvæmisport-
rettin líkt og tímabilið sem þau lýstu. Í þeirra
stað voru komin öllu alvarlegri viðfangsefni
sem byggðust frekar á fátækt, eymd, þjóð-
félagsgagnrýni og trúarlegu þema sem hlaut
slæleg viðbrögð bæði gagnrýnenda og fyrri
viðskiptavina og orðspor listakonunnar dalaði
verulega.
Á seinni árum hafa vinsældir de Lempicka
hins vegar aukist hægt og rólega á ný. Frá því
á sjöunda áratugnum hefur reynst góður
markaður fyrir hönnun og handverk art deco
tímans og stefnan því hlotið virðingarsess að
nýju. Myndlistin hefur þó átt öllu erfiðar upp-
dráttar og tengsl við hjóm og yfirborðskennd
tímabilsins e.t.v. haft þau áhrif að ekki eru allir
á eitt sáttir um hve hátt hún skuli skrifuð á
lista „alvöru“ myndlistar.
Samkvæmisportrett Tamara de Lempicka
standa engu að síður fyllilega fyrir sínu. Per-
sónuleiki fyrirsætnanna, kostir þeirra og gall-
ar skína enda í gegnum fágað yfirborðið líkt og
góðri portrettmyndagerð sæmir. Myndir de
Lempicka frá þessum árum ná í ofanálag að
fanga einkar áhugavert tímabil í vestrænni
sögu, sem í huga margra verður alltaf sveipað
vissum ljóma er, hvað sem seinni verkum lista-
konunnar líður, gerir hana óneitanlega að eins
konar myndlistarlegum samnefnara art deco
tímans.
Portrett af frú Allan Bott (1930).