Vikublaðið - 22.12.1994, Blaðsíða 4

4
VIKUBLAÐIÐ 22. DESEMBER 1994
Eru úrslit þing-
kosningaima 1
Bandaríkjunum
áfall íyrii’ Clinton?
Repúblíkanar hafa náð örugg-
um meirihluta í báðum deild-
um bandaríska þingsins og
hugsa sér gott til glóðarinnar að taka
til hendinni efrir þömtíu ár í minni-
hluta. Fljótt á litið kemur þetta sér
illa fyrir Clinton forseta, því hann
hefur átt alveg nógu erfitt uppdráttar
til þessa þótt flokkur hans hafi haft
meirihluta í báðum þingdeildum.
Clinton hefur aðeins gegnt embætti í
tæp tvö ár og hefur frá upphafi átt í
vandræðum með að koma sínum
málum áfram í þinginu. Nú ætti
honum þar af leiðandi að vera öllum
lokið. En er það alveg víst?
Firring og reiði
Oánægja er sérlega útbreidd í
Bandaríkjunum. Meira og minna all-
ir hópar og einstaklingar eru firrtir á
einhvem hátt og finnst þeir ekki ráða
við líf sitt eða nánasta umhverfi. Eig-
inlega eru engir fyllilega sáttir við
það sem þeir hafa og eru. Lífsbarátt-
an er líka hörð og alltaf einhverjir á
næstu grösum sem æda að taka allt
frá manni eða vilja troða manni um
tær. Þessi tilfinning að ráða engu
verður enn áleitnari fyrir þá sök að
ein helstu gæðin sem bandarísk
menning leggur áherslu á em
einmitt að hafa stjóm á hlutunum:
„ég krefst þess að ráða yfir eigin lífi
og stjóma frekar öðrum eða ráðskast
með þá en að láta þá ráða yfir mér.“
Þegar það tekst ekki nær reiði tökum
á fólki og það vill refsa þeim sem það
telur bera ábyrgð á ástandinu. Það
skipti því engu máli hversu vel þing-
menn demókrata höfðu unnið á síð-
asta kjörtímabili; þeim var æði mörg-
um steypt. Er bent á Thomas Foley í
Washington-fylki, forseta fulltrúa-
deildarinnar, sem gott dæmi, en
hann hefúr verið Iengi á þingi og er
almennt virtur sem dugmikill og
heiðarlegur stjómmálamaður. Reiði
kjósenda kom sérlega skýrt í Ijós í
Kalifomíu, þar sem jafnframt var
kosið um ný lög sem gera ráð fyrir
því að neita megi ójöglegum inn-
flytjendum ffá Mexíkó og Suður
Ameríku um ýmsa þjónustu á vegum
hins opinbera, svo sem menntun og
heilsugæslu; en í það fara nú þrír
milljarðar dala árlega. Mikill meiri-
hluti Kaliforníubúa, það er að segja
næstum allt hvítt fólk, var hlynntur
þessari ráðstöfún, sem rejmdar er
vitað að stenst ekki stjómarskrána,
því reynt var í Texas árið 1975 að
útiloka böm ólöglegra innflytjenda
frá því að ganga í skóla. Hæstiréttur
ákvað sjö ámm síðar að öll böm
hefðu heimtingu á skólagöngu, sama
hver réttarleg staða þeirra væri.
Kannanir á kjörstað benda til þess
að hvítir karlar hafi kosið repúblik-
ana sem aldrei fyrr eða 63 af
hundraði, á meðan rúmur helmingur
kvenna kaus demókrata. Fáir hópar
em líka jafn áhyggjufullir um eigin
stöðu en hvítir karlar. Að eigin mati
hafa þeir um nokkurt skeið ekki
fengið að njóta sín sem skyldi, held-
ur hafi þeir verið lítillækkaðir fyrir
tilstilli alls kyns kvóta sem gera ráð
fyrir að konur og minnihlutakarlar
gangi fyrir um störf og stöðuhækk-
anir. Þar að auki hafa laun stórra
hópa þessara karla lækkað svo um
munar. Aðrir helstu stuðningsmenn
repúblikana vom kristnir hópar af
ýmsum toga, sem ofbýður ffjálslyndi
í opinberri umræðu. Þeir berjast fyr-
ir því að styrkja hina eiginlegu
kjamafjölskyldu til góðra verka gegn
fæðingum óskilgetinna barna, skiln-
uðum og kvenffelsi. Þessir hópar
hafa líka andstyggð á eilífúm og
endalausum sjónvarpsþáttum þar
sem stöðugt er verið að tala við fólk
sem er að skilja, konur sem hafa far-
ið í fóstureyðingu eða karla sem vilja
skipta um kyn, og þar ffam efrir göt-
um.
Nýtt blóð
Annar samnefnari kosningaúrslit-
anna er sterk þrá efrir raunvemleg-
um breytingum á bandarísku samfé-
lagi. I stað reyndra og virtra þing-
manna vom gjarnan kosnir ffam-
bjóðendur sem margir hverjir hafa
enga reynslu af stjómmálum. Þeir
vom miklu sprækari á fundum og
kraftmeiri í ferðum sínum um kjör-
dæmin, nokkuð sem almenningur
kunni vel við, en fundir repúblikana
vom víðast fjölsóttari og fjömgri en
fundir demókrata. Fólk flest vildi
nýtt blóð og ný andlit. Reiði var því
engan veginn alls ráðandi, heldur
virðist enn blakta vonarneisti í fólki
um að einhverju verði breytt til batn-
aðar. Það átti reyndar líka við í for-
setakosningunum fyrir tveimur
ámm, þar sem Clinton átri að vera
maður breytinga og boðberi nýrra
tíma. I raun er því sama aflið að verki
og þegar hann var kosinn: gervöll
bandaríska þjóðin vill breytingar
þótt deilt sé um markmið og leiðir.
Clinton fékk tvö ár til að spreyta
sig áður en honum var refsað. Hinir
nýju þingmenn og hinn ráðandi
flokkur repúblikana geta ekki gert
ráð fyrir að þeir hafi lengri tíma til
stefúu. Þeir mega því hvergi hvika
frá settum markmiðum. En hvað
geta repúblíkanar þá gert fyrir sitt
stuðingsfólk? Ef þeir em heppnir
tekst þeim að standa við Ioforð um
skattalækkanir og stuðning við
kjamafjölskylduna. Engu er hins
vegar hægt að breyta um dagskrá
sjónvarpsins og laun er ekki hægt að
hækka svo nokkm nemi. A hinn bóg-
inn má spyrja hvað geti gerst ef vel-
ferðarkerfið verður skorið niður það
mikið að atvinnulaust fólk og ein-
stæðar mæður fá hvorki í sig né á?
Dregur úr afbrotum eða fjölgar
þeim? Málið er ekki svo einfalt að
frjáls viðskipti á öllum sviðum og
hert löggæsla breyti öllu til batnaðar
á skömmum tíma, ekki frekar en rík-
isforsjá gerði það í Austur-Evrópu.
Mannlegt samfélag er flóknara en
svo.
Nú þegar er tekin til starfa tíu
manna nefnd repúblikana til að ann-
ast valdaskiptin í byrjun næsta árs og
er helmingur nefndarmanna nýr á
þingi. Newt Gingrich, sem áður var
forsprakki stjómarandstöðu á þingi
en verður að öllum líkindum forseti
Fulltrúadeildarinnar, segir að nefnd-
in eigi að sjá til þess að þingdeildir
starfi betur og verði ábyrgari en
áður. Skipt verður um þingmenn í
öllum nefndum og undimefndum og
starfsmamiahaldi breytt vemlega (en
á vegum nefnda Fulltrúadeildarinnar
starfa 2222 manns, en 1354 á vegum
nefnda Oldungadeildarinnar). Heil-
miklar breytingar í helstu stefnumál-
um hafa þegar verið boðaðar - og
hljóma sumar reyndar eins og Reag-
an sé kominn aftur. Utgjöld til hern-
aðar og landvarna verða aukin, þótt
repúblikanar reyndar viðurkenni að
það verði ekki auðvelt ef þeir ætla að
standa við loforð um minni fjárlaga-
halla og enga skuldasöfnun.
Niðurskurður á ffamlögum til vel-
ferðarkerfisins er á döfinni og ein
hugmyndin að svipta einstæðar
mæður yngri en 26 ára öllum styrkj-
um, fyrst þær vom svo vidausar að
eignast böm. Um það bil níu milljón
böm yrðu fyrir barðinu á þessu.
Hófsamari repúblikanar vilja þó
miða við 21 árs aldur og myndi rá-
stöfunin þá aðeins bitna á sex milljón
bömum. Einnig á að gera fyrirtækj-
um auðveldara um vik, eins og það
heitir, og leggja niður ýmisleg gjöld.
Eins verður séð til þess að smærri
fyrirtæki þurfi ekki að kaupa sjúkra-
tryggingu fyrir starfsfólk sitt, en það
ædaði Clinton að lögleiða með
breytingum á heilsugæslu og sjúkra-
tryggingum í landinu. Einnig á að
skera niður aðstoð til þróunarríkja,
en það hefur væntanlegur fonnaður
utanríkismálanefndar, Jesse Helms,
boðað í mörg ár. Loks er ekki búist
við öðm en að dregið úr framlögum
til umhverfisvemdar og skaðabótp-
skylda fyrirtækja takmörkuð (og lík-
legur áhrifamaður um heilsugæslu
og umhverfisvemd er Thomas
Bliley, sem hefur lengi barist gegn
afskiptum hins opinbera af sígarettu-
framleiðendum).
Ekkert öruggt
Vandi repúblikana er að spamaður
sem næst með niðurskurði gerir ekki
meira en að vega upp á móti því sem
tapast við lækkun skatta. Þar hugsa
þeir einkum um lækkun tekjuskatts
(fyrir hjón, en ekki fólk í óvígðri
sambúð), en jafnffamt lækkun eða
afnám skatta af tekjum af peninga-
viðskipmm og fjármagnsgróða.
Hvort tveggja myndi einkum gagn-
ast millistétt og yfirstétt samfélags-
ins, þar sem dyggustu stuðnings-
menn flokksins er að finna. Vitað
mál og þaulreynt er að vandasamt
verður að finna tekjustofna í staðinn
og róðurinn þyngist enn þegar kem-
ur að sjálfum fjárlagahallanum. Það
hefur ekki verið rætt opinberlega í
smáatriðum, enda kannski óleysan-
legt mál. Forsprakkar í fjármála-
heiminum, sem annars fögnuðu úr-
slitum kosninganna ákaft, hafa bent á
þetta og óttast að fjárlagahallinn eigi
ekki eftir að minnka nokkum skap-
aðan hlut á næstu áram, hvað þá að
hann verði horfinn árið 2002 eins og
bjartsýnir repúblikanar fullyrða.
Það sem enn frekar á efrir að ráða
úrslitum um árangur repúblikana til
lengri tíma litið er það hvort þeim
tekst að breyta það miklu í Was-
hington að almenningur þori að fara
að treysta þingmönnum og stjórn-
völdum. Urslit síðustu kosninga
gætu nefnilega orðið til þess að
stjórnarhætrir í Washington breytt-
ust úr linnulausri togstreitu í alvöra
samvinnu flokkanna tveggja. Svipuð
staða kom upp á tímabili í Frakklandi
fyrir áratug þegar Mitterrand forseti
og hægristjóm urðu að deila völdum.
Það tókst nokkuð vel, að minnsta
kosti í fyrstu. Ekld er að efa að breyt-
ingar í átt til sátta og samlyndis í
Washington myndu styrkja til muna
stöðu stjórnmálamanna í vitund al-
mennings, þá fyrst og fremst auðvit-
að stöðu repúblikana ef þeir hafa
framkvæði að slíkum breytingum.
Allir helstu höfðingjar þeirra, svo
sem Gingrich, Bill Archer og Bob
Dole, segja að ekkert sé því til fyrir-
stöðu að blása til samvinnu við
demókrata og forsetann. Reyndar fer
ekki hjá því að nokkurs hefndarhug-
ar gæti í yfirlýsingum þeirra, enda
kannski von eftir að repúblikönum
hefur verið haldið frá mótun fram-
varpa og stefnu í ótal nefndum í ára-
tugi, en allt kemur þetta í ljós á næstu
mánuðum.
Og engu hægt að spá
Báðar fylkingar segjast ætla að
vinna saman, en taka ffarn að þær séu
reiðubúnar að kljást hvor við aðra.
Ekkert á að gefa eftir, en samt ekki
hleypa öllu upp í loft. Þróunin velmr
á styrkleikahlutföllum innan beggja
flokka, því í báðum gætir þess nú að
ákafinn er meiri en áður og öfgar
gæm farið vaxandi. Hinir nýju þing-
menn repúblíkana era upp til hópa í-
haldsamari en þeir sem fyrir era, en
demókratamir sem féllu era flestir
afar hófsamir í skoðunum. Viðbrögð
innan demókrataflokksins verða þá
sennilega að róttækari menn ná betri
hljómgranni, líkt og til að vega upp á
móti þróun innan hins flokksins.
Hætmrnar leynast því víða, sé
miðað við að samstarf og vinarþel sé
æskilegt einkenni stjómmála. Ekki
er heldur gott að segja hvað hentar
best. Takist gott samstarf eiga
repúblíkanar á hætm að vera sakaðir
um linkind, en verði harka á báða
bóga eiga þeir á hætm að vera sakað-
ir um að grafa undan stjómskipun
landsins í þágu flokksins og eigin
hagsmuna. Þeir verða því að fara var-
lega í sakirnar. Demókratar hafa
meira svigrúm og þá fyrst og fremst
Clinton forseti. Hann hefur fengið
þann dóm að vera ófær um að koma
á þeim breytingum sem hann var
kosinn til að koma í verk. Láti hann
allt eftir hinum nýju valdhöfum er
víst að hann má sín lítrils gegn þeim í
kosningum eftir tvö ár. Streitist hann
hart á móti og reyni um of að fara
sínu fram gæti staða hans meira að
segja orðið það veik að honum yrði
steypt þegar í prófkjöri demókrata.
Hvað gemr hann þá gert svo al-
menningur sannfærist um að hann
eigi skilið að ná endurkjöri eftir tvö
ár? Hann kveðst enn vera sá nýi
demókrati sem hann gaf sig út fyrir
að vera fyrir tveimur árum. Hann
hefur lofað að vinna með hinum nýju
valdhöfum á þingi, en ædar ekki að
leggja niður vopn og heitir því að
blása til sóknar á næstunni. Þar á
hann vafalítið við ýmis brögð í þing-
inu og nefndum, þar sem demókrat-
ar munu ætia að nýta sér ýmis lög og
reglur sem repúblíkanar börðust fyr-
ir og náðu í gegn þegar þeir höfðu
forsetann (Reagan og Bush), en
demókratar þingið, því gert er ráð
fyrir talsverðum möguleikum þing-
flokks í minnihluta og forseta til að
spilla fyrir aðgerðum meirihluta
þingsins. Takist honum að leika
þann leik án þess að fá á sig það orð
að vera skemmdarvargur og um leið
sýna framkvæði og einlægan vilja til
umbóta, þannig að augljóst þyki að
repúblikönum sé um að kenna ef
babb kemur í bátinn, gæti hann ver-
ið í góðum málum og staða hans
sterkari en nokkra sinni fyrr þegar
kemur að kosningum um embætti
hans að tveimur áram liðnum. Þá
hafa þessar kosningar koinið sér vel,
miðað við hinn möguleikann, að
demókratar hefðu haldið sínum hlut
og Clinton haldið áfram að ganga
illa í starfi og ekki átt við neinn að
sakast nema sjálfan sig.
Már Jónsson