Vikublaðið - 24.11.1995, Qupperneq 4

4
rrjaiinygfflan
VIKUBLAÐIÐ 24. NÓVEMBER 1995
Nýsjálenska
tilraunin
David Thorp með Ögmvmdi Jónassyni formanni BSRB á málstofu bandalagsins
fyrir viku. Frjálshyggjutilraunin á Nýja-Sjálandi hefiir leitt til þess
að harðsvíraðir stjómendur sniðganga stéttarfélög í krafid nýrra laga
um ráðningarsamninga og þannig er grafið undan verkalýðshreyfingunni. ,
Mynd Ol.Þ.
David Thorp er firam-
kvæmdastjóri PSA (Public
Service Associatíon), sem
er stéttarfélag opinberra starfs-
manna í Nýja-Sjálandi, þ.e. þeirra
sem starfa hjá ríld, sveitarfélögum,
í heilbrigðisgeiranum og við orku-
veitur. Hann fluttí sl. föstudag er-
indi á málstofu BSRB um nýskip-
an í ríkisrekstri í Nýja-Sjálandi,
eins og hún blasir við opinberum
starfsmönnum þar í landi.
Róttækustu breytingamar í þeim
efnum má rekja til fyrrum fjármála-
ráðherra í ríkisstjóm íhaldsmanna,
Ruth Richardsson, en hún varð svo
umdeild af róttækri hægri stefhu
sinni að íhaldsflokkurinn sá sig knú-
inn til að losa sig við hana úr ráð-
herraembætti eftir að flokkurinn
hafði nær misst meirihluta sinn í
kosningum 1993. Ruth þessi Ric-
hardsson var á meðal þeirra fýrirles-
ara sem Friðrik Sophusson fjánnála-
ráðherra bauð upp á á hugmynda-
stefhu um nýskipan í ríldsrekstri. Hér
fer á eftir erindi David Thorps um
nýsjálensku tilraunina (milhfyrir-
sagnir em Vikublaðsins).
Formælendur lofsyngja lík-
an sitt
Athygli umheimsins hefur beinst
mjög að breytingunum í Nýja-Sjá-
landi á undanfömum áramg. Við
fengum góða gesti ffá stéttarfélagi
ykkar fyrr á þessu ári sem vildu kynna
sér í hverju þessar breytingar væm
fólgnar. Mér er það ánægja að vera
hér í dag til þess að kynna ykkur þær,
einkum hvað varðar efnahagslífið og
breytingar í opinbera geiranum, og
hvaða þýðingu þetta allt hefur fyrir
almenn samtök launþega.
Breytingunum í Nýja-Sjálandi hef-
ur verið lýst sem svo að markaðsöfl-
unum hafi verið geftnn lausari taum-
ur en í nokkm landi öðra. Formæl-
endur Nýja-Sjálands-líkansins hafa
gert víðreist í því skyni að lýsa því og
lofsyngja það. Það sem á vantar er
hins vegar raunhæft mat á breyting-
unum og niðurstöðunum, þar sem
ffam koma áþreifanlegar hagsbætur.
Mikilvægur þáttur hvað snertir á-
hrifamátt breytinganna hefur verið
hvemig breytingunum hefur verið
hrint í ffamkvæmd án pólitísks um-
boðs og þess vegna án þess að al-
menningur hafi fyllilega samþykkt
þær.
Breytingar án pólitísks um-
boðs
Umbætumar hófust 1984 eftir ó-
vænt úrslit í þingkosningum sem
skellt var á með htlum fyrirvara. Ur-
slitin ollu kreppu á gjaldeyrismarkaði
og var hún notuð til að réttlæta áætl-
unina um breytingamar. Ríldsstjóm-
in hafði ekkert umboð til að hrinda
þessari áætlun í ffamkvæmd og má
rekja endanlegan ósigur hennar til
þeirrar almennu skoðimar að kjós-
endur hefðu verið sviknir. Ríldsstjóm
Ihaldsflokksins fékk einnig völdin á
fölskum forsendum og hélt fast við á-
ætlunina án þess að hafa til þess raun-
verulegt umboð.
Slík fyrirlitning á kjósendum og
eðlilegum lýðræðislegum leikreglum
var meginástæðan fyrir stuðningi al-
mennings við umbætur á kosninga-
löggjöfinni, sem gera það að verkum
að á næsta ári verður nýtt þjóðþing
kjörið í hlutfallskosningum. Vonast
er til að þetta muni leiða til lýðræðis-
legri stjórnarhátta þar sem stjóm-
málaflokkarnir hafa óskorað umboð
og em gerðir ábyrgari fyrir gerðum
sínum. Þörf er á endumýjaðri stefhu-
festu stjórnvalda í því skyni að öðlast
á ný traust almennings og trá á þeim
sem gegna opinberam embættum,
hvort sem þeir hafa verið til þess
kosnir eða skipaðir.
Breytingamar hafa haft áhrif á alla
þætti atvinnulífsins, en þær em eink-
uni fólgnar í því að afhema höft og
leitast við að fá sem mest út úr efna-
hagshfinu með því að treysta á að
ffjáls samkeppni fullnægi þörfum al-
mennings. Og þær byggjast á því að
hver maður njóti réttar síns án þess
að byggt sé á hugmyndaffæði sam-
takamáttarins. Eftirht á landamærum
með fjármagnsflutningum og við-
skiptum hefur verið fellt niður að
mestu leyti, niðurgreiðslur til land-
búnaðarins og annarrar atvinnustarf-
semi hafa verið afnumdar, grundvall-
arbreytingar hafa orðið í opinbera
geiranum og hlutum hans breyÆt í
fyrirtæki eða einkavæddir. Jafhvel
heilbrigðisþjónustan hefur verið falin
fyrirtækjum í því skyni að skapa sam-
keppnismarkað og hyggjast talsmenn
breytinganna taka til hendinni í
menntakerfinu með sama hætti.
Þróun helstu efnahags-
þátta
Ríldsstjómin hefur mælt fyrir
þrennum lögum sem vera skulu und-
irstöður efnahagsstefnu hennar: lög
um Seðlabanka til að takmarka
„ratmvemlega“ verðbólgu við 2%;
lög um ábyrgð í fjármálum sem tak-
marka afskipti stjómvalda af efna-
hagsh'finu; og lög um ráðningar-
samninga sem ætlað er að hefta
möguleika vinnandi fólks til að stofna
félög og gera almenna kjarasamn-
inga.
Lítum á vísbendingar um heil-
brigði efnahagslífsins á tmdanfömum
áratug:
• hagvöxtur hefur aukist síðan
1991, en var þó minni á síðast-
fiðnum áramg en þeim næsta á
undan. Hagvöxtur í Nýja-Sjá-
landi var minni en í flestum öðr-
um iðnríkjum,
• atvinnustig hefur vaxið vemlega
síðan 1992, var aðeins örlítið
hærra í árslok 1994 en um miðj-
an 9. áratuginn,
• rauntekjur vom lægri 1994 en á
fyrrihluta 9. áratugarins, þ.e.a.s.
hækkun lægsm tekna á liðnum
áramg varð minni en verðhækk-
un nauðsynjavara,
• skuldastaðan jókst verulega á
hðnum áratug; skuldir hins op-
inbera og erlendar skuldir vora
vemlega meiri við árslok 1994
en 1984,
• raunvextir í árslok 1994 vom
vemlega hærri en um miðjan 9.
áramginn.
Sjóðir notaðir til skatta-
lækkana fyrir kosningar
Þegar litið er til þessara þátta er
skiljanlegt að margir Nýsjálendingar
séu þeirrar skoðunar að þjóðfélags-
breytingamar hafi fært þeim lítinn á-
þreifanlega ávinning. I raun er líklegt
að margir séu fjárhagslega verr settir
en á fyrstu árum 9. áratugarins. Að
venju hafa þó flestir þeir sem skrifa
um efnahagsmál lýst sig bjartsýna um
ffamtíðarhorfur Nýja-Sjálands á síð-
ari helmingi 10. áramgarins.
En þrátt fyrir þennan raunvera-
leika, og sökum mikils en sveiflu-
kennds hagvaxtar undanfarin tvö ár,
hefur ríldsstjómin nú yfir að ráða
gildum sjóðum sem hún hyggst
dreifa í formi skattalækkana fyrir
næstu kosningar. Þrátt fyrir tekjuaf-
gang ríldssjóðs hefur ríkisstjómin
lagt strangar hömlur á útgjöld og
haldið flestiun sviðum opinberrar
þjónusm í fjársvelti. Með lögum um
opinbera þjónusm og lögum um op-
inber fjármál hefur verið lagður
grundvöllur að verulegum útboðum
opinberrar þjónusm og annarri
einkavæðingu hvers konar þjónusm.
Þessum breytingum í opinbera
geiranum var ætlað að skapa grund-
völl undir virkari, hagkvæmari og
ábyrgari stjómun og skipulagningu
opinberrar þjónusm. Þess er vænst á
10. áramgnum að hinir nýju stjóm-
endur opinberrar þjónusm stjómi,
noti eigið ffumkvæði og beri meiri á-
byrgð á ákvörðunum en fyrirrennar-
ar þeirra. Þetta hefur valdið því að
menn óttast að hið nýja vald til á-
kvarðana hafi neikvæð áhrif á tiltrá
og traust almennings á opinberri
þjónusm.
í hveriu er nýskipanin
fólgin?
Nýsldpan í stjómvm opinberrar
þjónusm þekldst víðar en i Nýja-Sjá-
landi, enda átti hún upptök sín í
Norður-Ameríku og Bretlandi fyrir
u.þ.b. hálfum öðmm áratug. Hug-
takið „nýskipan í stjómun opinberr-
ar þjónustu" merkir nú sambland
ýmissa kenniseminga - val almenn-
ings, umboð, ffamkvæmdakostnað
o.s.ffv. Segja má að Nýsjálendingar
hafi komist næst því að skilgreina
meginþætti nýskipanar í stjómun op-
inberrar þjónusm í kynningarriti sem
fjármálaráðuneyti Nýja-Sjálands gaf
út 1987.
Fyrirhugað markmið breyting-
anna í Nýja-Sjálandi er að gera stjórn
ríkisins skilvirkari. Hins vegar hefur
verið lögð megináhersla á einn þátt-
inn - opinbera stjómun - og hún
felld undir lögmál viðsldptalífsins
með því að leita samlíldnga í einka-
geiranum. Gefa þarf meiri gaum að
pólitískum timbótum (umræðan í
Bretlandi um umbætur í stjórnar-
skrármálum, málefni sem snerta lýð-
veldi og sambandsstjóm í Ástralíu og
aðsldlnaðarstefna í Kanada ber e.t.v.
vott um verulegan kvíða vegna
ffammistöðu stjómvalda og hvemig
þau starfa). I Nýja-Sjálandi em menn
gjaman mjög á öndverðum meiði um
hlutverk stjómvalda.
Breytingarnar í Nýja-Sjá-
landi
Breytingar í Nýja-Sjálandi hafa
verið fólgnar í:
• breytingum í uppbyggingu og
skipulagi í því skyni að aðskilja
fjármögnun og veitingu þjón-
ustu, skilja stefnumörkun ffá
ffamkvæmdum og stofna opin-
ber verslunarfyrirtæld sem rekin
em á viðskiptagrundvelli,
• endurbótum á tækjum og tækni í
stjómun opinberrar þjónustu,
endurbótum í stjómun og upp-
lýsingakerfum á sviði fjármála,
og aukinni sérþekkingu,
• innflutningi nútímakenninga á
sviði stjómtmar og ffam-
kvæmda,
• auldnni beitingu útboða,
• nýjum vinnubrögðum varðandi
samsldpti aðila virmumarkaðar-
ins og mannauðskerfi,
• víðtækum uppsögnum og fram-
sældnni stefhumörkun í manna-
ráðningum, og
• endurskipun stjómarstofhana og
opinberra stofnana.
Ahrif breytinganna í opinbera
geiranum í Nýja-Sjálandi hafa verið
byltingarkennd. Á tíu ára tímabili
hefur menningarumhverfi opinberr-
ar þjónustu tekið vemlegum breyt-
ingum. I hugum og yfirlýsingum for-
mælenda breytinganna fékk hugtaldð
„menningammhverfi opinberrar
þjónustu“ merkinguna óhagkvæmni,
forréttindi, aðgerðir til að hrága
starfsmönnum á ríkisjötuna og sóun.
Fundið var upp eða flutt inn nýtt
tungumál, tungumál nýskipunar í
Atlagan að stéttarfélögunum
Eftir að Thorp hafði flutt erindi
sitt á málstofu BSRB var opnað fyr-
ir fyrirspumir og leysti hann úr
þeim mörgum. Fundarmönnum lék
mest forvitni á að vita um þessa
svokölluðu ráðningarsamninga og
nánar um áhrif kerfisbreytinganna á
stöðu stéttafélaga. Thorp sagði
meðal annars að skylduaðild að
stéttarfélögum hefði verið afhumin
og að ráðningarsamningar sem ein-
staklingar gera við vinnuveitendur
hafi sömu vikt og almennir kjara-
samningar. Hvað opinbera geirann
varðar hefðu stofhanir og fyrirtæki
orðið mun sjálfstæðari en áður og
ábyrgari um fjármál sín, meðal ann-
ars um ráðningar og kjör. Á sama
tíma hefði opinbemm aðilum verið
sett þröng rammafjárlög með flöt-
um niðurskurði. Þetta hefði meðal
annars leitt til þess að launahækkan-
ir hefðu orðið mun lægri meðal op-
inberra starfsmanna en í einkageir-
anum. Á hinn bóginn hefði afnám
skylduaðildar bitnað mun harðar á
stéttarfélögum hins almenna vinnu-
markaðar, þar sem félagsmönnum
hefði fækkað vemlega.
Þá kom ffam hjá Thorp að ýmis-
légt í þjóðfélaginu væri að þróast ffá
grundvallarstefhunni um félagsleg-
an jöfhuð, meðal annars í heilbrigð-
is- og menntamálum. Kaupmáttur
launa færi lækkandi og launamunur
kynja yxi. Atvinnurekendur sækist
nú effir meiri sveigjanleika í vinnu-
tíma með breytingum á yfirvinnuá-
lagi og vaktavinnugreiðslum, sem í
sinni einföldustu mynd myndi þýða
að dagvinna færi úr 37 til 38 stund-
um á viku í 40.