Frjáls þjóð - 25.04.1959, Blaðsíða 7
FRJALS ÞJOÐ
— 'JJauqarda
auaardacfinn. 25. aprlt 1959.
71
borða eðahafa vagn, sem rúmar
þá eina. ^Þeir vilja hafa vagn
með. uxum fyrir, því að þeir
henna í brjósti um heiminn og
vilja vinna að velferð og hjálp-
ræði allra.
□ '
T'' ildustu rök mahayana-
manna fyrir þessari veiga-
miklu kenningu er fordæmi
Búddha sjálfs. Búddha lét sér
ekki nægja að finna veginn.
Hann stóðst þá freistingu að
hverfa þegar til hinnar eilífu
hvíldar, er hann hafði náð full-
komnun. Hann vann það heit
að hverfa ekki inn í nirvana,
fyrr en hann hefði boðað mönn-
um hjálpræðið, hafnað sælu
sjálfs sín til þess að verða öðr-
um til bjargar. í Saddharma-
Tlúddhamenn greindust
T* snemma í flokka, en aðal-
deildir þeirra eru tvær, mahay-
ana, „stóri vagninn" eða „farið
meira“, og hinayana, „litli
vagninn“ eða „farið minna“.
Eftir þeim löndum, sem þessar
deildir eiga höfuðstöðvar sínar
í, eru þær stundum nefndar
„norðurdeild" og ,,suðurdeild“.
Hinayana hefur varðveitt upp-
runaleg einkenni búddhadóms-
ins miklu betur. Mahayana má
í rauninni teljast ný trúar-
brögð.
Samkvæmt frumbúddhískri
kenningu hvarf meistarinn inn
í nirvana við dauða sinn. Þar
með er hann algerlega og eilíf-
lega skilinn við þessatilveru, og
milli hans og játenda hans á
jörð og hérna megin við nirv-
ana yfirleitt er ekkert sam-
band. Engar jarðneskar bænir
ná eyrum hans. Hinayana hef-
ur aldrei vikið frá þessu. Nú-
tíma-búddhamaður frá Ceylon
segir: „Vér trúum því, að hann
(Búddha) sé ekki framar í
neinum heimi endurfæddur,
hvorki á jörðu né annars stað-
ar. Vér reynum að biðja til
hans og gerum það, vér reyn-
um að íhuga hann og það, sem
oss er frá honum sagt, og ger-
um það. En vér væntum aldrei
svars. Vér teljum, að vér höf-
um á einhvern hátt gott af því
að íhuga og biðja“.
□
npakmark Búddhamannsins er púndarika hijóðar hið mikla
að ávinna hjálpræði eftir hait svo: „Öllum verum vil ég
Að undanförnu hefur mik-
ið verið rætt í heimsfréttum
um Tíbet og trúarbrögð
landsmanna, eina grein
Búddhatrúar. Af þeim ástæð-
um fór FRJÁLS ÞJÓÐ þess
á leit við Sigurbjörn Ein-
arsson prófessor að fá að
birta kafla bá um greiningu
Búddhatrúar og lamatrúna í
Tíbet, sem eru í bók hans,
Trúarbrögðum mannkyns, er
út kom hjá forlagi Isafoldar
fyrir tveimur árum. Varð
prófessor Sigurbjörn vinsam-
lega við þeim tilmælum
blaðsins, og fara kaflarnir
hér á eftir.
ara og áþreifanlegra markmiði,
himni sælu og dýrðar, Súk-
havat, „landinu hreina“, þar
sem Amitabha býr í dýrðar-
Ijóma. „Heimurinn Súkhavati
er ríkur og frjór, góður, auðug-
ur að vistum, unaðslegur,
byggður fjölda guða og manna.
í þessum heimi, Ananda, er
ekkert helvíti, engin endur-
holdgun í dýragervi, engir
draugsheimar, engir hamir
illra anda, yfirleitt engar til-
verumyndir. Og gimsteinar
slíkir, sem eru í heiminum
Súkhavati, þekkjast ekki í þess-
ari veröld“. Þannig er lýsing
heimkynni sælunnar í „Himna-
lýsingunni“, Súkhavativyúha.
Og jafnframt heitir Búddha
því að leiða þangað hvern þann,
Sigurbjörn Einarsson prófessor:
Súddhatrú
OG
TÍBET
tilvísun hans, í þessu lífi eða
öðru, verða arhat, hæfur til
þess að segja að fullu skilið
við þessa tilveru.
Bæði þessi atriði hafa um-
breytzt gagngert í mahayana.
Heiti deildanna beggja eru upp-
haflega mótuð af mahayana-
mönnum, og þau fela í sér þá
meðvitund, að boðskapur þeirr-
ar stefnu sé innihaldsríkari.
Mönnum er Ijóst, að kenningar
mahanyana urðu ekki studdar
við ppprunalegar heimildir, en
það vandamál leystu menn
með því, að Búddha hefði flutt
boðskap sinn í mismunandi
búningi og nokkrum útvöldum
lærisveinum sínum hefði hann
trúað fyrir hinum fullkomnari
lærdómum.
Mahayana heldur því fram,
að hver maður eigi að keppa að
því að verða Bodhisattva, þ. e.
vera, sem sé hæf til þess að
verða Búddha, fræðari og
bjargvættur mannkyns. Það er
ekki nóg að ná þeirri fullkomn-
un helgunar og vizku, að mað-
ur geti stigið úr straumsogi til-
verunnar. Eða öllu heldur:
Fullkomnunin er fólgin í því að
hafna hvíldinni, hverfa aftur
til tilverunnar og leitast við að
hjálpa og bjarga öðrum. Sadd-
harma-púndarika líkir heimin-
um við brennandi hús. Þeir,
sem í húsinu búa, þurfa að flýja
það til þess að forða lífinu. Og
þeir þurfa vagn til þess að kom-
ast leiðar sinnar. Sumir láta sér
nægja lítinn vagn með rádýri
eða geit fyrir. Þeir hugsa ekki
um annað en að bjarga sjálfum
sér inn í nirvana og láta sér
nægja hin fjögur sannindi
meistarans um þjáninguna,
uppruna hennar, brottnám og
leiðina til þess að nema hana á
brott — það er rádýrið, sem
dregur vagninn — eða þeir láta
við það sitja að þekkja orsaka-
lög'málið — það er geitin, sem
þeir spenna fyrir. En öðrum er
ekki íióg að sjá sjálfum sér ftr-
svala, er visna í líkömum sín-
um, er loða við veraldirnar
þrjár, er visna í kvölum. Fögn-
uð vil ég færa þeim, uppfylla
óskir þeirra og veita þeim sæla
hvíld. Heyrið mig, herskarar
guða og manna, komið hingað
og lítið mig. Ég er Tatagata,
drottinn, sem engan á æðri yf-
ir sér. Til hjálpar er ég borinn
í þennan heim“.
Þessi Búddha er guðlegur
hjálpari, sem hefur af fúsum
líknarvilja- sínum komið til
mannanna til þess að leiðbeina
og bjarga þeim. Og hann er
ekki horfinn inn í þögnina og
tómið. Hann hlýtur að heyra
og sjá þá, sem leita athvarfs
hjá honum.
□
TT'n mahayana lét ekki staðar
numið við þetta. Hinn
sögulegi Búddha tilheyrir yfir-
standandi heimsskeiði. En á
öðrum skeiðum hafa aðrir gegnt
hlutverki hans, guðdómlegir
Búddhar og Bodhisattvar, sem
hafa boðað lausn og reynt að
bjarga þjáðum mönnum. Á bak
við þá alla er einn og sami guð-
legi veruleiki, Adibúddha,
Frumbúddha, og með íhugun.
dhyani, skapar hann fimm „í-
hugunarbúddha11, Dhyani-
búddha, en af þeim fæðast aft-
ur fimm „íhugunarbodhisattv-
ar“. Menn hugsuðu' sér, að til-
tekinn Dhyanibodhisattva hefði
framleitt alheiminn á hverju
skeiði hans, en tilveran rís eins
og alda á útsæ af djúpi eilífðar
og hnígur aftur í sama far —
ómenguð, indversk skoðun. Sá
Dhyanibúddha, sem núverandi
tilveruskeið lýtur, heitir Amit-
abha, en Dhyanibodhisattva
hans Avalokitesvara, og hann
er hin guðlega frummynd
Gautama Búddha. Síðari hluti
nafnsins Avalokitesvara er ind-
verska orðið Isvara. herra, fyrri
hlutinn táknar „tillit“ eða „að
horfa“ — Avalokitesvara er m.
ö. o. sá drottinn, sem lítur til
mannanna í líkn og mildi, og
hann er sá guð, sem mahayana-
menn leita ásjár hjá, tigna og
tilbiðja. í Kína hefur hann orð-
ið að gyðju sakir mildi sinnar
og heitir þar Kúanjin (á jap-
önsku Kúannon). Hefur verið
gizkað á, að kínverskir Búddha-
menn hafi orðið fyrir áhrifum
af Maríu-tilbeiðslu Nestoringa-
kirkjunnar, en hún náði tals-
verðri útbreiðslu í Kína um
svipað leyti og mahayana-
búddhadómur var að festa þar
rætur. Þykja sumar myndir af
Kúanjin minna á Maríu-mynd-
ir Nestoringa. En þessar og
aðrar getur um kristin áhrif á
mahayana verða að teljast
hæpnar.
Fleiri Bodhisattvar hafa ma-
hayanamenn dýrkað, þ. á m.
Maitreya, sem þeir telfla, að
muni koma til hjálpræðis, þeg-
ar þessu heimsskeiði lýkur.
□
T7ilífðarvonir mahayana-
manna eru og með tals-
vert öðrum blæ en upphaflegar
hugmyndir búddhadómsins
voru um þau efni. Nirvana er
að vísu eftir kenningunni hið
æðsta markmið, lokatakmark-
ið. En ritningarnar og trúarlíf-
ið beina athyglinni að nálæg-
er deyr í trú á hann: Öllum
þeim, sem minnast Tatagata
með lotningu, hafa snúið huga
sínum til upplýsingarinnar og
biðja þess að fá að komast til
Súkhavati, „öllum slíkum mun,
er dauðastund þeirra nálgast,
Tatagata, hinn heilagi, hinn
fullkomlega upplýsti, birtast-,
umkringdur skara af munkum.
Þá munu þeir allir, er þeir
hafa litið herra sinn og andans
í guðræknum huga, komast í
heiminn Súkhavati“.
Úr þessari sæluvist hverfa
þeir ekki, er þangað komast, til
nýrra fæðinga, nema þeir, er
gerast Bodhisattvar, hjálparar
annarra.
í raun og veru er þróun ma-
hayana-stefnunnar eðlisbreyt-
ing miðað við hinn upphaf-
lega búddhadóm. Boðskapur
Búddha var sjálfsendurlausn.
Fordæmi hans, kenning og
regla voru hjálpartæki, en
hver varð að leiða sjálfan sig
og ávinna á eigin spýtur hina
hjálplegu þekkingu, sigra lífs-
hvöt sína án þess að geta vænzt
neinnar æðri liðveizlu.
□
T^etta horfir allt öðruvísi við
í mahayana. Þar fær boð-
skapurinn um æðri hjálp yfir-
hönd. Athygli mannsins er beint
frá sjálfum sér til guðdóms.
Mannsálin megnar ekki að
leysa sig sjálf. En henni býðst
liðveizla, guðleg miskunnsemi.
Bhakti-hreyfingin indverska
hefur náð tökum á búddha-
dómnum og náð með honum
til þeirra landa, sem mahayana
hefur borizt til. Hinni guðlegu
hjálpfýsi og líknarvilja svarar
maðurinn með trausti, hollustu,
kærleika hjartans, bhakti. Trú-
in, ekki sjálfsþjálfunin, verður
hjálpræðisleiðin.
Mahayana-menn viðurkenna
hinayana eða hina uppruna-
legri stefnu. En þeir telja hana
aðeins forgarð eða anddyri inn
í hið háa og víða musteri
búddhískra sanninda.
Því verður ekki neitað, að>
fræði mahayana eru ekki að~
íns meiri að vöxtum, heldur
eru þessar kjarnahugmyndir„
sem hér hafur verið bent á,
veigamiklar, bæði frá trúarlegil
og siðgæðislegu sjónarmiði. En
mahayana-stefnan er mörgar
blandin. Hið „stóra far“ hefur
haft víðar gáttir og á för sinni
um löndin innbyrt margt.
□
Mahayana-stefnan nær sínum
fyllsta blóma í Indlandi á
2. öld e. Kr. og fremsti læri-
meistari hénnar var Nagarjuna.
Undir merkjum hennar barst
búddhadómur til Austur-Asíu
og var þar lengri aldur búinn
en í heimalandi sínu. Á 6. öld
fluttist yfirmaður reglunnar,
Bodhidharma, til Kína. Mörg
ólík viðhorf voru uppi með ma-
hayanamönnum og hafa þeir.
skipzt í fjölda sérflokka. Skilin.
hafa einkum orðið um tileink-
un hjálpræðisins. Sumir hafau
lagt áherzlu á nauðsyn sjálfs*
aga og íhugunar, aðra hefur
borið svo langt frá frumbúddh*
ísku viðhorfi, að þeir hafa tal*
ið allt slíkt fánýtt, maðuriniBi
hvorki megni né eigi annað að>
gera en ákalla guð sér til hjálp*
ar. Og jafnaðarlegast hefúr náð*-
arboðskapurinn úrkynjazt, orð-
ið siðferðilega veigalaus og leitb
til yfirborðslegrar verkhelgir
„Þeir, sem hafa látið gjöra/
búddhamyndir úr hinum sjö
eðalsteinum eða af eiri eða lát-
hafa allir öðlazt upplýs-
uni,
ingu“, segir Saddharmapúnda-
ríka. Og enn: „Þeir, sem hafa
sæmt helga dórna Tatagata
blómum eða reykelsi ... hafa
allir öðlazt upplýsingu. Og
einnig þeir, sem hneigt hafa
höfuð sitt einu sinni fyrir helg-
um dómi eða einu sinni sagt:
Dýrð sé Búddha, — jafnvel
þótt hugur hafi ekki fylgt máli,
þeir hafa allir öðlazt hina
hjálpsamlegu upplýsingu“.
□
Qá Búddhadómur af mahay-«
^ ana-gerð, sem barst til Tí-
bet á 8. öld e. Kr., er vitni um
það, hvernig komið var þróun
hans á Indlandi um það leyti.
Mesti postuli hans meðal Tíbet-
inga hét Padma Sambhava.
Hann var fyrst og fremst
tantra-fræðingur og ríflegur
hluti þess helgiritasafns, sem
Tíbetingar eignuðust og nefn-
ist Kandsjúr, er galdraþulur.
Landsmenn höfðu átrúnað á
miklum fjölda anda og illra
vætta, er þeir leituðust við að
blíðka og bægja frá sér með
töfrum og særingum. Þessi
máttarvöld hurfu ekki af sjón-
arsviðinu, en sigurför búddha-
dómsins byggðist einkum á
því, að munkar hans voru tald-
ir fjölkunnugri en aðrir. Hinir
himnesku Búddhar eru vold-
ugir andar, ofjarlar annarra og
ráðin til þess að ná liðveizlu
þeirra eru þau helzt að flytja
helgar þulur og kynngimögnuð
orð. Slík kynngiyrði eru t. d.
þulan „Om mane padme hum“,
,,ó, þú, með lótusinn í skauti
þér“, ávarp á kvenlega og per-
sónugjörða lcynorku, sakti,
Avalokjtesvara (Kenrezi).
Þessi orð eru hvarvetna, skráð
á kletta veggi, veifur og ræm-
ur og eru á hvers manns vör-
um. Bréfræmur þéttskráðar
bænum eru festar á sívalinga
cða kvarnir, sem menn snúa
Frh. á 11. s.