Frjáls þjóð - 26.09.1959, Qupperneq 4

rr*

Kosningaspj all
BLETTUR Á ÍSLENZKU
LÝÐRÆÐI.
Nú eru réttar fjórar vikur
til kosninga og framboð eru
öll komin fram. Flokkarnir
eru í þann veginn að hefja
kosningabaráttu sína fyrir
alvöru. Búast má við, að hún
verði heldur í daufara lagi,
því að skammt er liðið frá
síðustu kosningum og allur
almenningur dauðleiður á
hinu pólitíska þrasi. Vafa-
laust munu þó stjórnmála-
flokkarnir gera allt, sem i
þeirra valdi stendur, til að
reyna aö lífga áhuga kjós-
enda. Umboðsmenn gömlu
flokkanna og erindrekar
munu fara flengríðandi um
la?idiö þvert og endilarigt til
fundahalda og áróðurs, og
fúlgur þær, sem þessir flokk-
ar eyða í kosningaundirbún-
inginn, munu verða stórkost-
legri en nokkru sinni fyrr.
Hinn gegndarlausi fjár-
austur stjórnmálaflokkanna
í kosningabaráttunni er ann-
ars orðinn mikið alvörumál,
og fyrir löngu er tímabœrt
orðið, að hér sé stungiö við
fótum. Með öðrum þjóðum
tíðkast, að ákveðnar, strang-
ar reglur séu fyrir því, hversu
miklum fjármunum hver
flokkur má eyða í kosninga-
baráttunni, og eftirlit haft
með því, að þeim reglum sé
hlýtt. Þjóðvarnarflokkur ís-
lands hefur löngum haldið
þtí fram, að þessa reglu beri
að taka upp hér á landi, enda
er það sem fyrr segir fylli-
lega timabœrt orðið. Enginn
skijldi halda, að það sé út
í bláinn, sem gömlu flokk-
arnir legyja í allan þann til-
kostnað, sem menn eru á-
horfendur að fyrir hverjar
kosningar og sífellt fer vax-
andi. Nei, þeir vita af reynslu,
að upp úr þessu hafast at-
kvœði. Þannig eru kosningar
í sívaxandi mœli að verða
barátta, ekki milli stefna eða
hugsjóna, heldur milli þeirra
fjárhœða, sem flokkarnir
hafa yfir að ráða til að sóa
í kosningaundirbúninginn.
Fjáraustur stjórnmálaflokk-
anna fyrir hverjar kosningar
er orðinn Ijótur blettur á ís-
lenzku lýðrœði.
IHUGUNAREFNI
KJÓSENDUM.
Þjóövarnarflokkur íslands
leggur nú út í alþingiskosn-
ingar í fjóröa skipti á rúm-
um sex árum. Enn sem fyrr
leggur hann út í þá baráttu
með léttan sjóð fjármuna.
Auður hans allur felst í fórn-
fýsi og starfsorku flokks-
mannanna og annarra
þeirra, er leggja vilja máls-
stað hans lið. Vafalaust
munu margir telja áfram-
haldandi baráttu flokksins
vonlitla við þœr aðstœður,
sem hann býr við, og vitna
í því sambandi til þeirra á-
falla, sem flokkurinn hefur
orðið fynr í undanförnum
■kosningum. En þjóðvarna? -
menn telja, að það nierki se?i-
flokfcur þeírra hefur h'aldið
á loft, MEGl EKKI niður
falla, og í rauninni sé aldrei
meiri þörf á baráttu þeirra
en einmitt nú. Og eitt skyldu
þeir menn innan annarra
flokka, sem þó eru einlœg-
lega andvígir setu erlends
hers í landinu, athuga. Sam-
kvœmt kosningatölurn frá því
í vor má telja öruggt, að
Sjálfstœðisflokkur fái 7 þing-
menn kjörna, Alþýðubanda-
lag 2, Alþýðuflokkur 1 og
Framsóknarflokkur 1. Eftir
er þá eitt þingsœti, sem ekki
er augljóst, hver hreppa
muni, og um það er barizt.
Ljóst er þó, að Alþýðubanda-
lag muni ekki auka við sig
atkvœðum, hvað þá þingsœt-
um. Framsóknarflokkurinn
jók mikið við fylgi sitt í vor
sökum kjördœmamálsins,
sem þá hafði mest áhrif á
hugi manna, en mun þó jrá-
leitt fá tvo menn kjörna í .
haust, því að allt bendir
til þess, að atkvœðamagn
hans mmnki. — Líka sögu
er um Alþýðuflokkinn að
segja. Fylgisaukning hans
í vor var fölsk, sökum
þess hve mikið af fyrri kjós-' .
endum Sjálfstœðisflokksins
greiddi honum þá atkvœði af
ótta við, að hann þurrkaðist
annars út af þingi. Af þess-
um ástœðum er það aug-
Ijóst, að enginn þessara
flokka muni geta gert sér
vonir um vafasœtið, en hins
vegar eiga þeir líkur fyrir
talsverðu atkvœðamagni um-
fram það, sem þeir þurfa til
cJ-cmgai'dagLnn 26. iept. 1959 F R J Á L E ÞJÖ0
Roggsemi fyrir kosningar
að koma hinum öruggu
mönnum sínum d þing. —
Dœmið stendur þá þannig, að
Sjálfstœðisflokkurinn hrepp-
ir þetta sœti nema því að-
eins, að kjósendum, sem að
öðru jöfnu mundu greiða Al- ,
þýðuflokk, Alþýðubandalcgi ^
eða Framsóknarjlokk at-,
kvœði sín, greiði þau nú
Þjóðvarnarfloklci íslands og
tryggi honum með því þing-
sœti. Þrátt fyrir tap sitt í
kosningunum í vor, er Þjóð-
varnarflokkuriim nú miklu
nœr því að fá mann kjörinn
á þing en hann var í kosn-
ingunum í júní. Þá þurfti um
3600 atkvœði til að fá mann
kjörinn, en nú einungis um
2350 (samkvœmt tölunum í
vor, ef þá hefði gilt hin nýja
kosningaskipan). Þau at-
kvœði, sem annars féllu dauð,
ef greidd vœru öðrum listum,
piundu því koma að fullu
gagni með því að greiða þau
Þjóðvarnarflokknum. Þessar
staðreyndir skyldu allir kjós-
endur íhuga vandlega.
Hallfröðr.
Aflið
FRJÁLSRI ÞJóÐ
Þau tíðindi hafa gerzt í máli
Pritchards hershöfðingja, síð-
an síðasta tölublað FRJÁLSR-
AR ÞJÓÐAR kom út, að Banda-(
ríkjastjórn hefur kvatt hann
burt frá íslandi „samkvæmt
ósk íslenzku ríkisstjórnarinn-
ar.“ Það var þó látið fylgja til-*
kynningu Bandaríkjastjórnar J
að hún teldi hann í engu hafa
brotið af sér og jafnfæran um
að gegna stöðu sinni og áður.l
enda þótt brottkvaðning hefði
verið ákveðin til eftirlætis Guð-
mundi í.
Ekki ber að vanþakka þann
árangur utanríkisráðherra að
hafa komið yfirtroðslumann-
inum af landi brott. Þeirri rögg:
hafa sennilega fæstir búizt við
af ráðherranum, enda virðist
sá ónotagrunur hafa að ýmsum
læðzt, þar á meðal hernáms-
blaðinu Tímanum, að viðbrögð
ráðherrans sem og ríkisstjórn-
ar Bandaríkjanna hafi meira
stjórnazt af þeirri staðreynd,
að skammt er til kosninga,
heldur en hinu, hvað rétt teld-
ist vera.
En hvernig sem því er hátt-
að, er það eftir sem áður full-
'víst, að yfirtroðslum herliðsins
mun ekki l.júka með því einu,
að óhæfur yfirmaður er á brott.
Sá herraþjóðarhugsunarháttur,
sem lýsti sér í gerðum hans, er
Framh. á 6. síðu.
Lóðapólitík Sjálfstæðisflokksins I:
Sigfiís í Heklu varð að kaupa
ókeypis ióð fyrir stórfé
nyrra
áskrifenda.
Sigfús í Heklu er að byrja
að reisa stórhýsi innan við Stilli
við Suðurlandsbraut. Þar verð-
ur bílaverkstæði fyrir Volks-
wagenbifreiðar og fullkomn-
asta verkstæði á landinu fyrir
stórvirkar vinnuvélar.
Sigfús mun hafa lagt áherzlu
á að fá þennan stað, en þess
reyndist enginn kostur að fá
nógu stóra lóð fyrir starfsemi
Sigfúsar, þar sem bæjarstjórn-
armeirihlutinn þurfti að hygla
einum gæðingi Sjálfstæðis-
flokksins með því að úthluta
honum hluta af lóðinni. Varð
Sigfús því að kaupa þann mann
út af lóðinni og mun hafa þurft
að greiða honum mörg hundruð
þúsund króna fyrir vikið.
Þarna er lifandi komin
lóðapólitík Sjálfstœðisflokks-
ins: Tveimur mönnum eru
afhentar ókeypis lóðir, sem
eru milljóna króna virði, og
síðan greiðir annar þeirra
sambýlismanninum stórfé
fyrir hluta lóðarinnar. Þetta
vill íhaldið heldur en taka
sjálft gjald fyrir lóðirnar. Eri
hvað segja útsvarsgreiðend-
ur bæjarins? Vilja þeir ekki
heldur, að féð, sem Sigfús í
Heklu varð að greiða, fari til
þess að létta útsvarsbyrðina,
heldur en til að fita einn
einstakling — að óverðskuld-
uðu?
Dr. Björn Sigfússon háskoíabókavörður:
Frá hreppakryt til
fjórðungaskipunar
Niðurl.
í tveimur fyrri greinum var
sýnt, að stjórnskipunin nýja
963, fullum 100 árum eftir upp-
haf ríkis Haralds hárfagra, var
stórum minna norsk en Úlfljóts-
jlög hafa verið og enn siður
ineitt beint andsvar gegn Har-
jaldi og Eiríki blóðöx, alllöngu
dauðum, né lögbótum hins ensk-
menntaða Hákonar Aðalsteins-
fóstra. Hins vegar var frum-
kvöðuliinn Þórður gellir búinn
að ná þeim fullnaðarárangri áð-
ur, sem mægðum þróað byggð-
í
Ég varpaði fram þeirri spurn,
hví stórbokkar helztu landnáma
hefðu ekki myndað hersastétt
og náð að mynda hér fylki. Hið
hálfa svar, að norsk hersistign
gat ekki flutt völd, sem henni
hæfðu, óbreytt til íslands (Jón
Jóhannesson: Saga íslendinga),
er ónóg í landi, sem eignaðist
þó án stjórnarskrárbreytingar
hóp af Sturlungaaldarhöfðingj-
um með meira en hersisvaldi,
og hétu þeir aðeins bændur. Nú
fæ ég ekki betur séð en skipu-
lagsbreyting Þórðar gellis hafi
átt að vera og reynzt hið öflug-
arhöfðingjabandalag í nýju asta viðnám gegn þeirri valda-
landi gat veitt. Og stjórnskipun jþróun, unz valdagrundvöllur
hans átti sumpart að festa þann! breyttist.
árangur um aldir, en sumpart
að styrkja lögsögu og dómsögu
aiþingis, hindra höfðingjafækk-
un og vaxandi sjálfræðishneigð-
ir forkólfanna í öflugustu
byggðarlögum; viðurkenna
skyldi fjórðungaskipting án þess
Minnt var á, að Þórður var
eigi aðeins af hersum kominn,
heidur konungum, eigi mjög af
heiðnum hofgoðum, heldur
kristnuðu óðalslausu nýbyggða-
fólki í Suðureyjum, þar sem
Katli, forföður hans, . virtist
að láta verða úr henni alvar-, mannlífi gott. Þótt hér sé rætt
legri fylkjaskipting og sporna j um Þórð sem einstakling, er
skyldi við því að dómstólar það að nokkru yfirvarp mitt
hvers héraðs eða fjórðungs yrðu [yfir miklu viðtækari staði'eynd;
óháðir hinum fjórðungunum., Jsem.ekki er-rúm að fulíræða
hér, að mikill þorri mága hans, |
frænda og vina í landinu var úrj
norrænu byggðunum vestan
hafs sprottinn og þess vegna1
sammála Þórði eða tilleiðanleg-|
ur að lúta nýrri lögsögu hans og
Hvammverjamágsins, Þórarins'
Ragabróður. Þetta fólk hafði
engu síður illan bifur á drottn-
un hersa en konunga.
Þó að rædd væru í síðasta
blaði helztu markmið þeirra
Þói'ðar 963, er alveg ósvarað
'spurn minni í fyrstu greininni,!
hvort afleiðingar hafi orðið á
11. öld eitthvað líkar og Þórður
hafði vonazt til. Skal að lokum
sýna lit á eins konar svari við
því, í tíð Lög-Skafta fyi'st.
I
Landflótta of víg
, eða barsmíðir.
J Svo segir Ari i íslendingabók,
að Skafti Þóroddsson hafði lög-
sögu 27 sumur, 1004—30. Fylgi
jhans meðal lögréttumanna hef-
, ur verið öflugt, því að hann
virðist mestu í’áða, er hann vill
í lagasetningu. Ai'i orðar þann-
ig:
„Hann setti fimmtardómslög
og það, að engi vegandi skyldi
lýsa víg á hendur öðrum en sér,
en' áður voru hér slík lög of
það sem í Noregi. Á hans dög-
um urðu margir höfðingjar og
ríkismenn sekir eða landflótta
of víg eða barsmíðir af ríkis
sökum hans og landstjórn.“
Með fimmtárdómi, þar' sem
meirihluti dómenda réð úr-
j skurði, fullgerðist dómaskipun
;iandsins, og var' törvelt að,
stöðva framgang réttra mál-
sókna á alþingi eftir það. Þings-
afglöpun, gerræði á vorþingum.
og fégjafir til dómenda þar og
á alþingi urðu hættulegar að-
fei'ðir, því að slíkri sök var
stefnt í fimmtardóm. Saga Víga-
Glúms telur, að honum hafi orð
ið hált á vígsmáli, þar sem
hann lýsti víginu á hendur öðr-
um en var, og gei’ðist það 20
árum fyrir lögsögu Skafta. Er
eflaust, að Skafti vildi girða
með lögum fyrir slíkt og að á-
hrifa hafi gætt af því baimi.
Því miður hefur allt týnzt úr
munnmælum íslendingasagna
um það, hverja Skafti gerði
landi’æka fyrir víg og bai'smíð-
ir. Þrátt fyrir ærin vígaferli sin
hafa þær ekki merkustu við-
bui'ðina, sem Ari kunni deili á
þennan séinni hluta sögu aldar.
Helzt væri að nefna utanför
Víga-Barða sökum Heiðarvíga
og Óspaks Ósvífurssonar fyi-ir
barneign í lausaleik, en enginn
skóggangssekur goði 11. aldar
þekkist, fi’emur en óvirðingin
og jörðin hefði gleypt þá. Þó cr
hÖfundi Njálu af einhverjum
ástæðum blóðilla við Skafta.
Á hverjum sem stjórnsemi
Skafta hefur bitnað mest, verð-
ur ekki um það villzt, að frið-
un lands og réttargæzla studdu
þá sterk-lega að sömu þróun,
sem löggjöf Þórðar miðaði að.
Lítill ríkismunur með goðum
•og engin hneigð til að bi'jóta
undir sig héruð þykja vera sér-
kenni „friðar.aldar“, sem nú tók
við. •