Frjáls þjóð - 23.01.1960, Blaðsíða 8

Rannsókn Gísla Gestssonar að Gröf í Öræfum
oLaagarcfáifinnfy' 23.
fan.
1960— FRJÁLS ÞJÖÐ
Hvernig voru híbylahættir
Öræfabænda fyrir 600 árum?
Salerni meö frárennsli, mundlaug fyrir tiyrum áti, gufubaö með þeim umbúnaöi,
að gufu legði ekki i bæjarhúsin, langeldar á gólfum, timburþiljur
Þaft er talift, að Öræfajökull hal'i gosift árift 1362 og valdift
fifórfelldri eyðingu á Suðurlandi. Þá ætla menn, aft Litla-Héraft
efta Hérað milli sanda, kjarni hins forna goðorfts SvínfelMnga.
'hafi farið í auftn. Nú bar þaft vift fyrir nokkrum árum, aft
bændur í Hofshverfi í Öræfum ætluðu að gera sér kálgarfta á
gömlum túnbletti í námunda vift hverfift, en hegar farið var að
jafna Iandift meft ýtu, komu í ljós gamlar hleðslur. Var bá hætt
ýarðraski, en þjóðminjaverði gert viðvart um þetta. Var síðan
unnið þarna nokkur sumur að uppgrefti, og kom þá í ljós
undir þykku vikurlagi mjög vel varftveittur bær frá íjórtándu
öld með öllum útihúsum. Hefur ekki annar bær fundizt jafnvel
tarftveittur, nema bærinn í Stöng, sem er mun eldri, en þó
var þessi fundur aft sumu leyti fremri, þar sem til dæmis
jfannst sofnhús, er eigi hafður áður fundizt frá fornum tíma.
Enn af starfsmönnum þjóð-
rninjasafnsins, Gísli Gestsson,
stýrði rannsóknum á þessum
forna bæ, og hefur hann nú 1
nýrri árbók Fornleifafélagsins
gert mjög rækilega grein fyrir
þessum fundi og niðurstöðum
rannsókna sinna. Staður sá, þar
r>em bæjarrústirnar fundust,
nefnist nú Borgartún, en álit-
ið er, að þar hafi forðum yerið
þær sá, er hét GröL
Húsakynni Grafarbóndans.
Þessi fundur er talinn bregða
skæru Ijósi yfir híbýlagerð og
háttu manna á þeim tíma, er
fólk lifði og hrærðist innan
þeirra veggja, er komu undan
vikrinum í Borgartúni, og veita
mikilvægar bendingar um þró-
un húsagerðar í landinu. Leyfir
blaðið sér að taka upp nokkur
atriði úr greinargerð Gísla, svo
að menn geti gert sér nokkra
grein fyrir híbýlaháttum Ör-
æfabænda á fjórtándu öld, áð-
ur en þeir kaupa sér sjálfa Ár-
bókina.
Sjá mátti, að húsiri höfðu
f = 'r ■
LITIÐ FRETTABLAÐ
Laugardaginn. í H. viku vetrar.
Etr i i< titt Sio /»h u i'
Lúðvík Kristjáns
son mun næstu vikur
flytja flokk erinda í
útvarpið, um Jón Sig-
urðsson og störf hans.
Fyrsta erindið flytur
hann næsta fimmtu-
dagskvöld. — Erinda-
flokk þennan nefnir
Lúðvík Brot úr sam-
skiptum Jóns Sigurðs-
(Vlikíll liðsafii
Fjórtán menn hafa
verið skipaðir og
sendir út til þess að
semja við Rússa um
viðskipti okkar. Þyk-
ir þetta allvel mönn-
Uð sendinefnd, Þar
sem hingað til hafa
nægt fjórir, jafnvel
er verið var að ryðja
brautina og koma á
miklum viðskiptum
við Rússa. En það
Skortir líklega hvorki
gjaldeyri né fé í rík-
.ishirzlunum til þess
að kosta sendiförina.
Framsóknarþing
Það hefur farið orð
af því, að margt
Framsóknarmanna
starfi í fjármálaráðu-
neytinu. Sagan segir,
að einhver kunningi
Gunnars Thoroddsens
hafi spurt hann að
því, eftir að hann varð
fjármálaráðherra,
hvernig hann kynni
við sig I ráðuneytinu.
Gunnar svaraði:
„Mér finnst ég yera
jkominn á miðstjójn-
srfund hjá Fram-
sókn“.
sonar við Dani og Is-
lendinga.
Erindi þessi byggj-
ast á rannsókn eínis,
sem ekki hefur verið
sinnt áður, og má því
vænta þess, að þar
komi sitthvað nýtt
fram i dagsljósið. 1
bókum sínum, Vest-
lendingar, hefur Lúð-
vík fjallað um stuðn-
ing þann, sem Jón
Sigurðsson naut með-
al fyrirmanna á Vest-
urlandi, og er eltki ó-
sennilegt, að hann sé
nú sá maður, sem
mesta yfirsýn hefur
yfir störf Jóns Sig-
urssonar og afstöðu
samtíðarmanna til
hans.
HtM.Hu
Kötluhlaup hafa
sem kunnugt er orðið
tvisvar á öld hinar
síðari aldir. Siðast
varð Kötluhlaup
haustið 1918, svo sem
allir vita, en þar áð-
ur vorið 1860, svo dð
nú eru senn rétt
hundrað ár liðin frá
því hlaupi.
Það hefur nú uni
skeið þótt viðb.úið, að
Kötluhlaup yrði, áður
en langt um liði, þótt
enginn viti raunar,
hvort á því getur
orðið langur eða
skammur drátturhéð-
an af. En sá tími er
kominn, að þess má
eiga von, samkvæmt
reynslu á síðustu öld-
um.
Rlaðastríðið í Tyrklandi
Blaðamenn í Tyrk-
landi eiga ekki sjö
dagana sæla. Þeir
hafa i sex ár sam-
fleytt átt í stríði við
yfirvöldin. Þar er
bannað með lögum að
birta í blöðum grein-
ar, sem teljast móðg-
andi eða lítilsvirðandi
fyrir embættismenn
ríkisins, geta skaðað
fjárhag eða viðskipta-
líf landsins eða eru
svo orðaðar, að kali-
azt geti árásir. Fyrir
slíkar sakir eru blaða-
menn og ritstjórar
sektaðir og dæmdir
til fangelsisvistar og
blöðin bönnuð vikum
eða mánuðum saman.
Þar þykja ritstjórn-
argreinar, sem eng-
inn amaðist við í öðr-
um; löndum, fullgild
sakarefni, og menn
hafa lent í fangelsi
fyrir að endurprenta
greinarkafla úr út-
lendum blöðum.
Þegar stjórnarvöld-
unum mislíkar eitt-
hvað í blöðunum,
senda þau mótmæla-
greinar, sem birtast
verða næsta dag á ná-
kvæmlega sama stað
og það, sem hnekkja
á, og sæta þeir þung-
um refsingum, sem út
af því bregða. Þess
konar þvingunar-
greinar stjórnarvald-
anna hafa tyrknesk
blöð stundum birt
undir fyrirsögninni:
„Við erum lygarar“.
Ráða þú lesendur,
hvort þeir ætla, að
har sé átt við stjóm-
arvöldin eða starfs-
menn blaðsins.
staðið uppi, þegar vikurinn féll
á þau og nokkuð ’eftir það. Þeg-
ar frá leið, hefur þekjan fallið
og vikurinn fyllt tóftir og varð-
veitt þær mjög vel.
Bæjarhúsin stóðu í brekku-
rótum undir Hofsliialli. Fram-
hlið húsanna var 38 metra löng-
og stétt fyrir framan alla húsa-
röðina og hlað fullra þriggja
metra breitt fram af henni.
Bæjardyr voru á miðri fram-
hlið og innan af þeim löng göng
þvert í gegnum húsasamstæð-j
una. Langhús, sem sneru hlið-
um fram að hlaðinu voru báð-
um megin bæjardyra, á aðra
hönd skáli að fornum sið, en á
hina hönd stofa. Yzt í húsaröð-
inni voru svo á báða bóga sér-
stök hús, sem sneru göflum
fram á hlaðið, eldhús á öðrum
enda, en búr á hinum, og var
í hvorugt þessara húsa innan-
gengt. Timburstafn hefur verið
í þessum húsum bácjum, og
sennilegt, að svo haiji einnig
verið um bæjardyr. Að baki
húsasamstæðunni miðri voru í
'framhaldi af göngunum inn frá
bæjardyrum salerni og bað-
stofa í fornri merkingu þess
orðs. Úti fyrir bæ>jardyra-
’kámpi stóð steinn með allmikla
skál ofan í, og er trúlegt, að
þessi skál hafi verið mundlaug,
og þar hafi menn þvegið hend-
ur sínar, er þeir komu frá saur-
verkum, áður en þeir gengu í
bæinn. Svipaður steinn fannst
á sínum tíma í bæjardyi-um á
Þórarinsstöðum á Hrunamanna-
afrétti.
Umhorf innan húss.
Skáli hins forna Grafarbónda
hefur verið þiljaður í tvennt, og
virðast lokrekkjur hgfa verið
meðfram öðrum langvégg ann-
ars hlutans, en merki um set
með þiljum sáust meðfram hin-
um langveggnum, enda hefur
þessi hluti skálans að líkind-
um verið alþiljaður. Gólf hefur
verið lægra í miðjum skála og
þar kynntir einhvers konar
langeldar. Líkur eru til, að set
&
&
Sofnliúsift í Gröf — öskuþró á miðri myndinni.
hafi einnig verið með lang-
veggjum hins hluta skálans og
bekkur við gaflhlað.
Stofu var einnig skipt í
tvennt, bekkir meðfram veggj-
um og afþiljaður klefi í öðr-
um enda.
í salerninu hefur verið ein-
hvers konar for eða þró, en
timburgólf yfir nokkrum hluta
hennar. Úr þessari þró lá lok-
ræsi undir bæjargöngum fram
fyrir hlaðbrúnina. Vindauga
var í gegnum salei'nisvegginn
og miklar líkur eru til, að þar
hafi vatni verið veitt í salern-
isþróna til þess að hreinsa hana,
og má þá vera, að þetta hafi
jafnframt verið brunnhús, ef
vatnið hefur verið látið buna
úr stokk niður í þróna. Minnir
þessi umbúnaður á hina gömlu
sogn um kamarauga, sem Jón
skráveifa skreið út um í Grund-
arbardaga.
í baðstofu var eldstæði í vegg,
og þar var mikið af sprungnum
steinum, sem sjálfsagt hafa
verið hitaðir, þegar menn gengu
til baðs, og vatni síðan ausið á
þá'til þess að mynda gufu. Þar
hefur verið breiður bekkur
meðfram einni hlið, en mtjórfi
bekkir meðfram tveimur veggj-
um öðrum. Þar fannst snældu-
snúður og brýnisbútur, er gæti
bent til þess, að þar hafi einn-
ig verið unnið. Gólf baðstof-
unnar var mun hærra en ann-
arra húsa, og líklegt, að þrösk-
uldur hennar hafi verið í svip-
aðri hæð og efri brún útidyra.
Má ætla, að það hafi verið gert
til þess, að gufan úr baðstofunni
leitaði ekki inn í hin húsin.
í eldhúsi fannst aðeins ó-
vandað eldstæði. í búri hafa
bekkir og hillur verið meðfram'
veggjum og sáust leifar af ker-
aldi, en sáfar í gólfi. Þar var
einnig eldstæði. Dyr voru á
miðju þili og hurð á járnum.
Alls fundust sex eldstæði á
bænum.
Peningshúsin í Gröf.
Fjós og hlaða voru spöl frá'
bænum. Var fjósið byggt við
annan gafl hlöðunnnar og
gengt á milli. Flór var 1 miðju
fjósi. Öðrum megin í fjósi vöru
fimm básar með beislum úr blá-
grýtishellum á milli, og hver
bás svo breiður, að þar hefðu
rúmast 2 kýr, en hinum meg-
in engar beisfur, pg má ætla,
að þar háfi naut stáðið. Hlað-
an var rúmur hálfur, þréttándi
metri á lerigd, og lokræsi, sem
opnaðist fram í fjósið, undir
gólfi hennar, enda nokkur halli
Framh. á 6. síftu
1 Stti t»tjjjtttt
Tjjttrttitrin rtttr
Aðfarirnar við hafmeyna
hafa orðið Karli Kristjánssyni
að yrkisefni:
Ómynd býftur eyfting heim,
Auður brást meft vörnina.
Enginn hefur upp á þeim,
sem afmeyjafti Tjörnina.
Fjósift í Gröf —
flór, básar og
beislur s j á s t
greiiiilega a
myndimji.