Vikublaðið - 19.08.1994, Blaðsíða 3

VIKUBLAÐIÐ 19. ÁGÚST 1994
3
Tfl varnar velferðinni
- Odd Einar Dorum heldur því fram að
spurningin sé ekki hvort heldur
hvenær velferðarkerfíð eins og við
þekkjum það muni hrynja undan oki
atvinnuleysisins - Svarið liggur í að
virkja almenning og efla sjálfsvirðingu
og sköpunarmátt fólks
Odd Einar Dorum starfar fyrir Kirkens Bymisjon í Osló að málefnum þeirra sem allir
eru búnir að gefa upp á bátinn. Hann er félagsráðgjafi að mennt og sat um skeið á
norska Stórþinginu fyrir Venstre-flokkinn sem þrátt fyrir nafnið er miðjuflokkur.
Myndin er tekin fyrir utan Háskólabíó í lok ráðstefnu norrænna félagsmálastjóra.
Mynd: -ÞH
að er ekki spurning hvort vel-
ferðarkerfið í þeirri mynd sem
við þekkjum það hrynur heldur
hvenær. Atvinnuleysið sem nú ríkir á
Norðurlöndum er komið til að vera
og það gerir þvílíkar kröfur til velferð-
arkerfisins að það mun ekki standa
undir þeim. Þess vegna verðurn við að
huga að nýjum leiðum til að sinna fé-
lagslegri þjónustu.
A þessa leið mæltist Oddi Einari
Dorum frá Noregi á ráðstefnu nor-
rænna félagsmálastjóra sem haldin var
í Reykjavík í síðustu viku. Þetta var í
fimmta sinn sem ráðstefha af þessu
tagi er haldin og í fyrsta sinn sem ís-
lenskir félagsmálastjórar eru gestgjaf-
ar. Ráðstefnuna sóttu um 200 manns,
félagsmálastjórar og aðrir sem að
félagslegri þjónustu starfa á Norður-
löndum.
Viðfangsefni ráðstefnunnar að
þessu sinni var atvinnumál og yfir-
skrifdn sótt í fræg ummæli Sölku
Völku: Lífið er saltfiskur. Fyrirlesarar
frá öllum Norðurlöndum ræddu at-
vinnuna, þýðingu hennar fyrir líf
mannfólksins og áhrif atvinnuleysis á
það frá öllum hliðum. Einna mesta at-
hygli vakti fyrirlesmr Jóns Björnsson-
ar félagsmálastjóra á Akureyri sem
svaraði fullyrðingu Sölku Völku ját-
andi og vísaði meðal annars til móð-
urafa síns, máli sínu til smðnings.
Stefnan á reiki
En þar sem félagsmálastjórar korna
saman hljóta menn að hafa áhyggjur
af viðgangi velferðarkerfisins í breytt-
um heimi. Þeir eru mennirnir sem
halda kerfinu gangandi frá degi til
dags og bera inesta ábyrgð á þróun
þess. Það hlýmr því að vera áhyggju-
efni þeirra þegar að þessu kerfi er sótt
úr ölluin áttum.
Willy Karlsson fyrrverandi félags-
málastjóri í Stokkhólmi dró í fyrir-
lestri sínum upp mynd af þeirn ógnum
sem að kerfinu steðja. Hann nefndi að
viðhorfin innan stjórnmálaflokkanna
væru nú miklu margbreytilegri og ó-
Ijósari en áður var. Það er ekki lengur
einkamál hægrimanna að gagnrýna
kerfið og heldur ekki einhugur meðal
vinstrimanna um að verja það óbreytt
með öllum tiltækum ráðum. Þeirri
skoðun vex ásmegin í öllum flokkum
að viss munur milli þegnanna að því
er varðar aðgang þeirra að lífsins gæð-
um sé allt að því náttúrulögmál og al-
ger jöfnuður óhugsandi.
Ein helsta ástæðan fyrir þessum
breytm viðhorfum og áherslum er að
sjálfsögðu efnahagskreppan sem herj-
að hefur á Vesmrlönd á undanfömum
árum. Hún hefur leitt til aukningar á
atvinnuleysi, mas. hér á landi þar sem
það var að heita mátti óþekkt. Nú er
atvinnuleysið frá 5% hér á landi upp í
tæplega 19% í Finnlandi. Tölurnar
verða enn svakalegri ef eingöngu er
litið á ungt fólk. Atvinnuleysið hefur í
för með sér aukin útgjöld hins opin-
bera, bæði í formi atvinnuleysisbóta
og aukinna útgjalda til félags- og heil-
brigðismála vegna nýrra vandamála
sem atvinnuleysið hefur í för með sér.
Og til að kóróna þetta eru færri vinn-
andi hendur til að skattleggja.
Störfunum fækkar áfram
Ljóst er að ekki er hægt að mæta
aukinni þörf fyrir útgjöld til félags-
mála með meiri skattheimm. íslend-
ingar hafa að vísu eitthvað svigrúm í
þeim efnum því skattheimta hér á
landi er töluvert minni en á hinum
Norðurlöndunum. En það eru þó tak-
mörk fyrir því hve langt er hægt að
ganga í skattheimm. Þarna er því
þversögn sem með einhverju móti
verður að leysa.
Odd Einar Dorum viðurkennir að
hann hafi enga patendausn á þessum
vanda frekar en aðrir. Hann telur þó
að lausnin muni felast í því að auka
þátttöku hins almenna borgara í því
að halda uppi þjónusmnni. Lykilorðið
er sjálfboðaliðastarf almennings.
„Það blasir við að tækniþróunin á
eftir að fækka störfum enn frekar en
nú er orðið. Vegna þess að sjálfsvit-
und okkar verður að verulegum hluta
til í gegnum vinnu munum við þarfn-
ast þess að gera eitthvað annað en að
sinna launavinnunni. Hlutur hennar
minnkar og eitthvað verður að koma í
staðinn.
En þegar ég tala um sjálfboðaliða-
starf á ég ekki við hefðbundið góð-
gerðarstarf. Ef við tökum dæmi af
unguin rnanni sem tekur að sér að líta
inn til aldraðrar konu og halda henni
félagsskap á kvöldin og um helgar þá
er það jafhmikilvægt fyrir báða, kjarn-
inn er sá að koma á nýjum samskipt-
um. Með því móti gemr fólk endur-
heiint sjálfsvirðinguna og hætt að vera
einungis skjólstæðingar kcrfisins. Það
er stærsti gallinn við þetta kratíska
velferðarkerfi að það hefur búið til
samfélag skjólstæðinga þar sem við
erum ekki skilgreind sem mannverur
heldur skjólstæðingar, neytendur og
viðskiptavinir. Það er hætt að gera
kröfur til okkar. Við það glatast sjálfs-
virðingin og sköpunarmátturinn og
það þurfum við að endurheimta."
Þriðji geirinn
Þessar hugmyndir byggir Odd Ein-
ar á hugmyndakerfi sem upprunnið er
í Bretlandi og kennt við Civil Society.
Það byggir á þeirri kennisetningu að
ríkið og sveitarfélögin spanni ekki allt
samfélagið heldur séu aðeins hluti af
því. Svokallaður þriðji geiri santfé-
lagsins er einmitt fólginn í frjálsri fé-
lagastarfsemi og ýmiss konar samhjálp
sem byggir á frumkvæði og vinnu ein-
staklinga án þess að hið opinbera
komi þar nærri. Það er einmitt þessi
þriðji geiri sem Odd Einar telur þörf á
að efla, ef við eigum að geta gert okk-
ur vonir um að viðhalda velferðarrík-
inu.
Hann segir að þetta byggi á evr-
ópskri hefð sem víða sé sterk og komi
fram í ýmsum myndum. Til dæmis má
nefna ýmis átaksverkefni sem eru til
komin vegna þess að fólk hefúr misst
þolinmæðina og ekki nennt lengur að
bíða eftir því að hið opinbera byggi
skóla eða aðrar stofhanir sem vanti.
Byggingasamvinnufélög eru annað
dæmi þar sem eiginhagsmunir og al-
mannahagsmunir fara saman og
hvetja menn til að gera eitthvað í mál-
unum í stað þess að bíða eftir hinu op-
inbera. Þessi hefð gerir víða vart við
sig, en hún hefur verið vanmetin.
Sjálfur starfar Odd Einar hjá kirkju-
legum samtökum sem nefnast Kirkens
Bymisjon og annast hjálparstarf við þá
sem erfiðast eiga í samfélaginu,
drykkjusjúklinga, eiturlyfjaneytendur,
vændiskonur og -pilta og aðra utan-
garðsmenn. „Við sinnum þeim sem
aðrir eru búnir að gefa upp á bátinn
og reynum að gefa þeim möguleika á
að snúa aftur til eðlilegs lífs. Mest
störfum við fyrir gjafafé og styrld frá
almenningi, en tökum einnig að okk-
ur verkefhi frá hinu opinbera eins og
verktakar."
Borgaralaun?
- En getur sjálfboðaliðsstarf komið
í staðinn fyrir velferðarkerfið eins og
það er nú?
„Nei, velferðarkerfið verður áfram
til, en þetta starf þarf að koma sem
viðbót við það. Nauðsynleg viðbót því
velferðarkerfið mun ekki geta sinnt
þeim þörfum sem skapast í framtíð-
inni.“
- Hvað með fjárhagshliðina?
„Við því hef ég engin svör önnur en
þau að ef við gerum ráð fyrir að launa-
vinnan dragist enn meira sarnan og
tómið sem hún skilur eftir verði fyllt
ineð sjálfboðaliðastarfi kallar það á
einhvers konar borgaralaun sem ekki
eru háð hefðbundnu vinnufrainlagi.
Það er fjölmörgum spurningum
ósvarað í þessu dæmi og ég er ekki á
því að leiðin til að fá þeiin svarað liggi
í gegnurn allsherjar umbyltingu á vel-
ferðarkerfinu. Það þarf að gera rnarg-
ar litlar tilraunir og finna þannig
smám saman út hvernig best er að
bregðast við breyttum aðstæðum.
Danir eru komnir einna lengst í að
þróa nýjar leiðir, enda hafa þeir búið
lengi við mikið atvinnuleysi. Þar er
verið að gera ýmsar tilraunir. I Ala-
borg hafa fimm starfsmenn hreinsun-
ardeildar borgarinnar, fjórir í vinnu
og einn atvinnulaus, skipt með sér
launum fyrir fjögur störf og einum at-
vinnuleysisbótum. Einnig er víða far-
ið að koma á vinnuskiptum sem
byggjast á því að þeir sem eru í vinnu
skipta við atvinnulausa sem ganga inn
í störf þeirra tímabundið. Svona held
ég að verði að gera þetta, finna nýjar
leiðir í gegnum smáar tilraunir. Það
hefur enginn svar við öllum þeim
spurningum sem kviknað hafa.“
Spurning um hugarfar
í fyrirlestri sínum á ráðstefhunni
var Odd Einar ómyrkur í máli urn hlut
stjórnvalda í því að svipta fólk sjálfs-
virðingunni og frumkvæðinu og gera
það þannig ófært um að leysa málin af
sjálfsdáðum. „Þetta er spurning um
hugarfarsbreytingu,“ segir hann. „Nú
er búið að byggja upp kerfi þar sem
einstaklingarnir hafa öll réttindin en
hið opinbera allar skyldurnar. Breyt-
ingin á þessu kerfi felst í því að þeir
sein fara með völdin fái innsýn í þarfir
fólks og vilja og skilji hvað það er að
hugsa. Annars gerist ekkert.
Það er útbreidd skoðun, ekki sfst
innan félagsþjónustunnar, að sjálf-
boðaliðastarf sé einungis fyrir aldraða
eða atvinnulausa, en áhuginn á því er
miklu meiri en menn halda. Við hjá
Kirkens Bymisjon höfum oft auglýst
eftir sjálfboðaliðum og í fyrstu héld-
um við að við fengjunt einungis
heilsuhraust gamalmenni. En það var
eitthvað annað. Langstærsti hluti
fólksins sem svaraði var á aldrinum
20-50 ára og það vildi endilega fá að
gera eitthvað. Það hafði kannski ekki
mikinn tíma, tvo tíma hér og tvo tíma
þar. En það hafði enginn spurt þetta
fólk áður.
Þetta kallar að sjálfsögðu á mikið
skipulag, en svona kerfi verður að vera
sveigjanlegt og laust við það eyðu-
blaðafargan sem er að kaffæra félags-
þjónustuna. Kerfið verður að byggja á
borgaralegri skyldu og þeir sem
stjórna því þurfa að skilja fólk vel og
vera sér þess meðvitaðir að kerfið er
ekki síður til fyrir fólkið sem leggur
fram starf sitt en hina sem eru þiggj-
endur þjónustu."
Félagsmálastjórar í biðröð
Odd Einar gagnrýnir stjórnendur
félagsþjónustunnar fyrir að hafa kom-
ið sér upp eigin hugmyndafræði sem
þeir réttlæta gerðir sínar með. „Þeir
hafa komið því þannig fyrir að þeir
þurfa aldrei að setja sig inn í reynslu
skjólstæðinga sinna. I kaþólsku kirkj-
unni á miðöldum var það siður að
einn dag á ári mátti söfnuðurinn hlæja
að prestinum. Það var svona til þess að
minna hann á að hann væri ekki
ódauðlegur. Félagsmálastjórar ættu
að koma sér upp þeirri reglu að sttilla
sér amk. einu sinni á ári upp í biðröð á
félagsmálastofnun, helst í öðru sveit-
arfélagi þar sem enginn þekkir þá.
Með því rnóti geta þeir upplifað þann
veruleika sem þeir bjóða skjólstæð-
ingum sínum upp á. Það hlýmr að
vera þeim ho!lt.“
Hann segir í lokin að þær hug-
myndir sem hann aðhyllist fái stöðugt
meiri hljómgrunn í samfélaginu.
„Fyrir nokkrum árum fannst flestum
þetta vera út í hött, en nú eru þessi
sjónarmið viðurkennd í Noregi. Til
dæmis vinn ég nú fyrir félagsmála-
ráðuneytið að því að þróa sjálfboða-
liðastarf sem lið í félagsþjónustunni.
Það verkefni var sett af stað eftir að
Stórþingið hafði samþykkt ályktun
um að kanna þessa leið,“ segir Odd
Einar Dorum að lokum.
-ÞH
FLENSBORGARSKOLINN
í HAFNARFIRÐI
FRÁ FLENSBORGARSKÖLANUM
- ÖLDUNGADEILD -
Innritun í öldungadeild Flensborgarskólans fyrir haust-
önn 1994, fer fram á skrifstofu skólans dagana 22.—24.
ágúst kl. 14.00 - 18.00. Kennsla hefst skv. stundaskrá
fimmtudaginn 1. sept. Kennt verður 4 daga vikunnar,
mánudaga - fimmtudaga kl. 17.20 - 21.40.
Námsgjöld eru kr. 10.000,- fyrir 1-2 námsáfanga og
15.000,- fyrir 3 áfanga og fleiri. Nemendafélagsgjald er
kr. 400,-
Eftirtaldir námsáfangar eru í boði og verða kenndir ef
næg þátttaka fæst:
Bókfærsla 203
Danska 153
Enska 103
Enska 302
Enska 522
Félagsfræði 203
Franska 203
íslenska 103
Islenska 313
Jarðfræði 103
Landafræði 103
Saga 103
Sálfræði 103
Sálfræði 223
Stærðfræði 102
Stærðfræði 122
Stærðfræði 363
Stærðfræði 463
Tölvufræði 103
Vólritun 202
Þjóðhagfræði 103
Þýska 103
Þýska 302
Þýska 502
Stöðupróf í dönsku verður haldið mánudaginn 29. ágúst
kl. 18.00 og stöðupróf ( vélritun þriðjudaginn 30. ágúst
kl. 18.00
Skráning í stöðuprófin fer fram á skrifstofu skólans, í
síma 650400.
Allar nánari upplýsingar eru gefnar á skrifstofu skólans.