Vikublaðið - 09.09.1994, Blaðsíða 3

VIKUBLAÐIÐ 2. SEPTEMBER 1994
3
Trúin á þjóðríkið
„Unglingur í stjórnmálafræðum“ svarar þjóðernissinnanum Árna Bergmann
Fyrir réttum tveimur vikurn birt-
ist hér í Vikublaðinu grein eftir
fyrrum ritstjóra Þjóðviljans,
Arna Bergmann, sem hann kallar Níð-
ið uvi þjóðríkið. I grein þessari, sem
skrifuð er af miklum tilfinningahita,
snýst höfundur til varnar þjóðríkinu
og þeirri pólitísku hugmyndafræði
sem liggur því til grundvallar; þjóð-
ernishyggjunni. Beinir Arni reiði
sinni til óskilgreinds hóps sem hann
kallar „unglinga í stjórnmálaffæðum"
og einnig til „hinnar kjaftandi stéttar"
í íslensku samfélagi, sem er að sögn
stjórnmálamenn og fjölmiðlarar. Síð-
ast en ekki síst finnur hann reiði sinni
farveg í því að ráðast á grein eftir mig
sem birtist hér í blaðinu í byrjun ágúst
og ég kallaði Síbreytileg þjóðarímynd
eða varanlegtþjáðemi. (Svona rétt til að
koma í veg fyrir misskilning þá er ég á
fertugsaldri, er mannfræðingur að
mennt og starfi og tilheyri því hvorki
flokknum „ungiingar í stjórnmála-
fræðum" né heldur hinni „kjaftandi
stétt“.)
Hverju reiðast goðin?
Það var ýmislegt sem kom mér á ó-
vart við lestur greinar Arna, ekki hvað
sx'st þessi ógurlega tilfinningasemi,
reiði og vörn sem hann snýst í. Hér
mætti einfaldlega spyrja afhverju?
Einna helst mætti ætla af viðbrögðum
Arna að ég og aðrir þeir sem hann er
að amast út í hafi ffarnið helgispjöll,
slík eru viðbrögðin. Svona viðbrögð
koina því miður offar en ekki í veg
fyrir að raunhæfur umræðugrundvöll-
ur geti skapast.
Við lestur greinar Arna rifjuðust ó-
neitanlega upp fyrir mér orð Bened-
icts nokkurs Anderson (Anderson er
stjórnmálaffæðingur) sem skrifað hef-
ur af miklu innsæi um sögulega tilurð
þjóðernishyggju og þjóða í bók sinni
sem löngu er orðin kfassísk og heitir
Imagined Communities. Anderson
bendir einmitt á að nær lagi sé að
höndla þá tegund af pólitískri hug-
myndafræði sem nefhd er þjóðernis-
hyggja, sem trúarbrögð.
Annað sem líka vekur furðu mína er
að þessi varnarafstaða gagnvart þjóð-
ríkinu skuli koma ffá góðum og gegn-
um sósíalistum á borð við Arna. Hvað
varð um alþjóðahyggjuna? Hvað með
aðra íslenska sósíalista? Snúast þeir
allir til varnar þessu pólitíska fyrir-
komulagi sem nefnt er þjóðríki? Er
þetta stjórnarfyrirkomulag hafið yfir
alla hlutlæga krufningu? F.r það
dauðasynd að hrófla við goðsögninni
sem segir þjóðríkisfyrirkomulagið,
þjóðina og þjóðarímyndina nátttúru-
sprottna? Af hverju má ekki spyrja
spurninga og sundurgreina þetta vald
sem liggur til grundvallar þjóðríkinu,
mótað hefur þjóðina og þjóðarímynd-
ina eins og hverja aðra tegund af
valdi? >
Hriktir í stoðum hugmynd-
anna
I anda Benedict Andersons, sagn-
fræðingsins Eric Hobsbawm og ann-
arra þeirra róttæku fræðimanna sem
lagt hafa hvað mest til umræðunnar
um uppruna og sögulega þróun þjóð-
ernishyggjunnar og þeirrar pólitísku
einingar sem nefnd hefur verið þjóð,
þá henti ég í grein minni einfaldlega á
að þetta ríkisfyrirkomulag sem alls-
ráðandi er heimi samtímans í dag,
þjóðríkið, er söguleg smíð upprunnin
í Evrópu og nær ekki lengra aftur í
sögunni en sem neinur réttum tvö
hundruð árum. Svona rétt til frekari
skýringar þá má minna á að þetta
söguskeið, sem stundum hefur verið
nefnt Old byltingarinnar, var tími
mikilla breytinga hvort heidur á fé-
förunautur kapítalismans. Það er hægt
að hafa þjóðríki án þess að hafa lýð-
ræði eins og mýmörg dæmi sanna og
svo á hinn bóginn eru líka til fleiri
dæmi um lýðræðisríki sem ekki eru
endilega þjóðríki.
Hvort sem mér eða Arna Berg-
mann líkar jiað betur eða verr þá
hriktir í stoðum þjóðríkisins eins og
það hefur verið skilið og skilgreint út-
frá hugmyndum þjóðernishyggjunn-
ar. I fyrsta lagi þá er valdsvið þjóðrík-
istjórna ekki eins afgerandi og það var
áður. Hér vega þungt alls konar fjöl-
þjóða- og alþjóðasamskipti hvort
heldur á sviði verslunar og viðskipta
eða á félagspólitísku sviði að Evrópu-
sambandinu meðtöldu. (Þó alþjóðleg
samskipti milli ríkja og einstaklinga
fari ört vaxandi mætti engu að síður
spyrja hvort sjálfsstæði þjóðríka, hvort
heldur pólitískt eða efnahagslegt, hafi
í raun nokkurn tíma verið eins afger-
andi og af hefur verið látið. Þetta er
verðugt verkefni fyrir sagnfræðinga).
I annan stað þá er hugmyndin um
þjóðina sem einsleitan menningarhóp
á undanhaldi. Hún er á undanhaldi
einmitt vegna þess að hún er svo
fjandi ólýðræðisleg, gerir ekki ráð fyr-
ir menningarleguin margbreytileika
innan ríkisins og því miður samþykkir
hann bara alls ekki. Svo tekið sé dæmi
Hallíríður
Þórarinsdóttir
úr vestri, þá hefur sú hugmynd beðið
algert skipbrot að hvítt inillistéttar-
fólk í Bandaríkjunum - einkum þó
karlkyns afkomendur frjálsra evr-
ópskra innflytjenda - sé „meiri amer-
íkanar" en aðrir ameríkanar og eigi
þar af leiðandi „eðlilega" meira tilkall
til pólitískra, efhahagslegra og menn-
ingarlegra yfirráða. Sumsé hugmynd-
fræðileg rétdæting fyrir yfirráðum
hvítrar millistéttar er hrunin og þar
með er botninn dottínn úr pólitísku
og menningarlegu einveldi þeirra.
Eins og ég hef áður sagt þá er
hvorki þjóð, þjóðmenning, né
þjóðarímynd höggvin í stein heldur
fyrirbæri sem eru í sífelldri mótun.
Þau eru einskonar ferill sem mótast
meðal annars af umræðu og skoðana-
skiptum ýmissa hópa og einstaklinga,
þar með töldu framlagi okkar Arna
Bergmann þó smátt í sniðum sé.
Höfundur er mannffæðingur.
Höfundur spyr Árna Bergmann hvers vegna ekki megi sundurgreina það vald sem
liggur til grundvallar þjóðríkinu og mótað hefur þjóðarímyndina. Mynd: Sæmundur.
lags-pólitísku sviði eða því efnahags-
lega. Þá var það ríkisfyrirkomulag sem
kallað var einveldi í dauðateygjunum.
Hrun einveldisins má rekja beint til
hruns hugmyndaffæðilegrar réttlæt-
ingar sem lá til grundvallar þessu rík-
isfyrirkomulagi, með öðrum orðum;
hugmyndin um að valdhafar þægju
vald sitt beint frá guði ntissti gildi sitt.
Franska byltingin ól svo af sér nú-
tímaríkið svokallaða. Þctta nýja ríkis-
fyrirkomulag einkenndist af því að
ráða yfir sainfelldu landsvæði með
skýrt afmörkuð landamæri og var
svæðinu stjórnað af miðstýrðu ftill-
valda tdírvaldi. Sköminu síðar náði sú
hugmynd undirtökum - sem miðlæg
varð í þjóðernishyggju - að þetta nýja
ríki skyldi vera fulltrúi einnar „þjóð-
ar“ eða málhóps. f5að er kunnara en
frá þurfi að segja að víðast hvar í
heiminum hefur reynst ákafléga örð-
ugt að ná fram þessari jöfnu, þ.e
menningarlegri einsleitni innan póli-
tískra landamæra þjóðríkisins. Þó til-
urð og mótun íslenskrar þjóðar hafi
gengið fremur átakalaust fyrir sig er
ekki þar með sagt að íslensk þjóð sé
náttúrusprottnari en aðrar þjóðir.
1 sem allra fæstum orðum þá er
vænlegasta leiðin til að skilja einkenni
þessa sérstaka stjórnarfyrirkomulags
sem þjóðríkið er, hvort sem um er að
ræða fslénska þjóðríkið eða önnur, að
skoða það í félagslegu og sögulegu
samhengi og sem menningarsögulega
afurð. Fylgifiskar þjóðríkisins, þ.e
annars vegar sú pólitíska og menning-
arlega eining sem kölluð er þjóð og
hins vegar þjóðarímynd, eru þá að
sama skapi menningarlegar kónstrúk-
sjónir sem skoða verður í félagslegu
og sögulegu samhengi.
Ekkert samasemmerki
milli lýðræðis og þjóðríkis
Árni Bergmann telur að grundvall-
arforsenda fyrir réttlætingu á tilvist
þjóðríkisins sé „blátt áfram sú lýðræð-
iskrafa, að ákvarðanir um menntun og
velferð og skatta og fleira séu teknar af
þeim sem þessar ákvarðanir kosta og
verða að sætta sig við eða njóta góðs
af‘. Ég sé mig knúna til að henda Arna
á að lýðræði er ekki sjálfkrafa fylgi-
fiskur þess ríkisfyrirkomulags sem
þjóðríkið er. Ekki frekar en að lýðræði
er ekki, eins og margir frjálshyggju-
postular halda fram. óhiákva>milemir
Utboð
76
F.h. Skólaskrifstofu Reykjavíkur er óskað eftir tilboðum
ræstivagna fyrir grunnskóla borgarinnar.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri Fríkirkjuvegi 3, Reykja-
vík.
Tilboðin verða opnuð á sama stað miðvikudaginn 14. september
1994, kl. 11.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800
Umsóknir
Húsnæðisnefnd Reykjavíkur óskar eftir umsóknum um kaup á eftirfarandi
nýjum og nýlegum félagslegum íbúðum, flestum í Grafarvogi, sem koma
til afhendingar nú í haust. Um ráðstöfun, verð og greiðsluskilmála þessara
íbúða gilda lög nr. 97/1993.
Tegund og staðsetning Herb. Stærð íb. Fjöldi Verð pr. Verð pr.
fjöldi fm íbúða íbúð bílsk.
Nýjar íbúðir:
Félagslegar eignar- og kaupleiguíbúðir 4 89-107 27 6,8-7.600.000
án bílskýlis 3 84-91 13 6,4-7.000.000
2 60 2 5.300.000
Endursöluíbúðir:
Félagslegar eignaríbúðir án bílskýlis 4 97-127 3 7,5-10.800.000
3 94-112 3 8,0-8.900.000
2 86-87 4 6,6-7.000.000
Félagslegar eignaríbúðir með bílskýli 5 114 1 9.500.000 450.000
3 86 1 6.100.000 450.000
2 55-106 3 4,5-7.400.000 450-650.000
Almennar kaupleiguíbúðir án bílskýlis 2 92 4 6.700.000
Almennar kaupleiguíbúðir með bílskýli 4 119 5 8.900.000 1.090.000
3 112 1 8.300.000 1.090.000
2 64-87 6 5,9-6.600.000 1.090.000
Umsóknareyðublöð verða afhent á skrifstofu Húsnæðisnefndar Reykjavíkur
að Suðurlandsbraut 30, og verða þar einnig veittar allar upplýsingar. Skrif-
stofan er opin mánudaga-föstudaga kl. 8-16.
Umsóknum skal skila eigi síðar en 16. sept. 1994.
Ath. Almenn úthlutun ársins 1995 verður auglýst um miðjan okt. 1994.
Húsnæðisnefnd Reykjavíkur