Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.2005, Síða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 2. apríl 2005
Vince Vaughn hefur verið fenginntil að leika í nýrri grínmynd
sem leikstjórinn David O. Russell
hefur skrifað fyr-
ir Universal Pict-
ures. Vaughn
leikur sjálfs-
öruggan útvarps-
pjallþáttarstjórn-
anda en líf hans
breytist þegar
hann fer að líkj-
ast hlustendum
sínum.
Líklegt er að
myndin fái meiri dreifingu en fyrri
gamanmyndir Russell, I Heart
Huckabees og Flirting With Dis-
aster.
„Þetta verður engin Huckabees,
það er engin spurning, þessi mynd
verður aðgengi-
legri,“ sagði
Russell.
Vaugh er nú
þegar að vinna fyrir Universal í
myndinni The Break-Up með Jenni-
fer Aniston. Vinna við myndina í
leikstjórn Russells hefst í haust.
Næst sést Vaugh á hvíta tjaldinu í
sumargrínmyndinni Wedding
Crashers.
  
Stórframleiðandinn Scott Rudinhefur keypt kvikmyndaréttinn
að bókinni Saturday, nýrri bók rit-
höfundarins Ian
McEwan, sem
m.a. er þekktur
fyrir að hafa
skrifað Atonem-
ent.
Rudin keypti
réttinn fyrir eigið
fé, ætlar sjálfur
að framleiða og
búist er við því að
hann finni hand-
ritshöfund innan tíðar.
Bók McEwans fjallar um einn dag
í lífi taugaskurðlæknis. Þrátt fyrir
að hann eigi frí þennan dag verður
þessi sólarhringur örlagaríkur í líf
hans. Ýmislegt gerist, dóttir hans
snýr aftur frá París, innrás Banda-
ríkjanna í Írak er mótmælt og um-
ferðarslys kemur við sögu.
Mikið hefur verið rætt um bókina
sem er nýkomin út og verður númer
þrjú á lista New York Times yfir
mest seldu bækurnar hinn 10. apríl.
Kvikmyndir hafa verið gerðar eft-
ir nokkrum bókum McEwans. Síð-
ast var það Enduring Love, sem
Roger Michell leikstýrði og leik-
stjórinn Richard Eyre er að leggja
drög að því að kvikmynda Atonem-
ent. McEwan hefur líka skrifað
nokkur kvikmyndahandrit, m.a. The
Good Son.
Umboðsmaður McEwans í Lond-
on, Stephen Durbridge, gekk frá
samningnum um páskana eftir að
Rudin hitti rithöfundinn í New
York.
  
Lakeshore Entertainment hefurkeypt kvikmyndaréttinn að
væntanlegri glæpasögu Michaels
Connelly, The
Lincoln Lawyer,
fyrir dágóða
summu.
Connelly er
þekkt nafn í
glæpasöguheim-
inum og nýjasta
bók hans The
Narrows, sem
segir frá fjölda-
morðingja, er á
lista yfir mest seldu bækurnar. Bók
hans Blood Work var gerð að kvik-
mynd árið 2002 en Clint Eastwood
leikstýrði henni og fór með aðal-
hlutverkið.
The Lincoln Lawyer segir frá lög-
fræðingi sem hefur vafasama starfs-
hætti og notast við Lincoln Town
Car sem skrifstofu. Hann kemst að
því að maður sem hann sendi á
dauðadeildina er saklaus og maður
sem hann er nú að verja fyrir rétti
er hinn raunverulegi morðingi.
Bókin kemur út í haust og verða
prentuð 500.000 eintök í fyrsta upp-
lagi.
Lakeshore framleiddi Óskars-
verðlaunamyndina Million Dollar
Baby, sem Clint Eastwood leik-
stýrði.
Erlendar
kvikmyndir
Vince Vaughn
Clint Eastwood
Ian McEwan
Það er dýrt að búa til bíómynd. Á þvíleikur ekki nokkur vafi. Það er líkagömul saga og ný að þeir sem haft hafaþann vandasama starfa að útvega fjár-
magn til kvikmyndagerðarinnar, sjá til þess að
allir hinir geti yfir höfuð athafnað sig og gert
kvikmyndina að veruleika, beita til þess öllum
mögulegum ráðum og dáð.
Best er að fá styrki, bara
nógu mikið af styrkjum.
Næstbest að fá stuðning
frá fjársterkum ein-
staklingum sem hafa trú á
verkefninu og vilja persónulega sjá til þess að
það verði sem best úr garði gert. Ekki er heldur
ónýtt að fá stórt kvikmyndaver til að fjárfesta í
myndinni. Verst bara hvað þau vilja vera að
skipta sér af útkomunni og sníða hana að mark-
aðsmódelum sínum. En skelfilegast af öllu er
náttúrlega að þurfa að grípa til þess ráðs að fjár-
magna sjálfur, slá lán út á eigin kennitölu, leggja
allt sitt persónulega hafurtask að veði. Er þá
ekki betra að beita öðrum ráðum, jafnvel þótt
það hafi í för með sér að gera vissar málamiðl-
anir, jafnvel listrænar, eða jafnvel sumpartinn
siðferðilegar. Er ekki sama hvaðan gott kemur?
Á því hefur borið æ meira upp á síðkastið að
sífellt dýrari kvikmyndir, einkum þær sem fram-
leiddar eru í Hollywood, séu merkjum hlaðnar,
uppfullar af auglýsingum sem varla er hægt að
telja óbeinar. Í vikunni bárust af því fregnir að
forsvarsmenn McDonalds hefðu viðurkennt að
þeir bjóði tónlistarmönnum gull og græna skóga
fyrir það að vitna í „Big Mac“ í texta. Á því leik-
ur ekki nokkur vafi að sama viðgengst í heimi
kvikmyndanna og í enn meira mæli. Slíkt er að-
dráttarafl kvikmyndarinnar og útbreiðsla að hún
er afar vænlegur auglýsingavettvangur og hafa
menn fært sér það grimmt í nyt, beggja vegna
borðs. Áberandi vörumerki í kvikmyndum – mis-
jafnlega beinar auglýsingar – er að sjálfsögðu
ekki nýtilkomið fyrirbrigði. Og má vissulega um
það deila hvenær og hversu mikið slíkar vísanir
þjóna sjálfri frásögninni, eru hluti af hinu eðli-
lega umhverfi sem myndirnar skulu endur-
spegla.
Það fór t.d. aldrei á milli mála að Marlon
Brando og meðreiðarsveinar hans óku um á
breskum Triumph-mótorhjólum á meðan Lee
Marvin og hinir andstæðingarnir óku á Harley í
Wild One. Skipti sú staðreynd höfuðmáli fyrir
allt heila „kúlið“ árið 1953. Rétt eins og bílteg-
undirnar sem Bond hefur keyrt um á í gegnum
tíðina hafa skipt lykilmáli – og eru orðnar órjúf-
anlegur hluti af myndunum. Slíkt er fyrirgef-
anlegt, rétt eins og það þegar vörumerkið er orð-
ið hluti af samræðum, hluti af brandaranum eða
hugmyndinni á bak við myndirnar; sbr. framtíð-
armyndir á borð við Blade Runner, Robocop,
Total Recall og Back To the Future II þar sem
tilgangurinn helgar meðalið – ítrekaðar merkja-
birtingar eru greinileg ádeila á merkjavæðing-
una, alþjóðavæðinguna sem sumir nefna, og
hvert hún stefnir. Auðvitað notuðu menn samt
tækifærið og fengu eitthvað fyrir sinn snúð í
leiðinni. Annað hefði nánast verið yfirsjón.
En hin tilfellin eru samt að verða æ algengari,
sem fyrr segir, þar sem vísvitandi eru sýnd
þekkt vörumerki og það klárlega í auglýs-
ingaskyni. Eitt rætnasta og nærtækasta dæmið
um það er síðasta mynd markaðssénísins
Stevens Spielbergs The Terminal, sem var yf-
irfull af auglýsingum – æði misjafnlega þýðing-
armiklum fyrir inntak myndarinnar – enda leit
hlutverkalistinn í lok myndarinnar út eins og
upptalning á helstu verslanakeðjum heimsins;
„starfsmaður á Burger King“, „afgreiðslumaður í
Brookstone“ o.s.frv. Þá hafa síðustu Bond-
myndir verið lítið meira en alltof langar og
íburðarmiklar, en ekkert sérstaklega fram-
bærilegar bíla-, snyrtivöru-, og skartgripaauglýs-
ingar. Maður tekur orðið undantekningarlaust
eftir því hvað allir eru að drekka, kók, pepsí eða
bjórtegundir, í hvaða farsíma þeir tala, með
hvaða flugfélagi þeir fljúga og hvaða tölvu þeir
nota. Auðvitað ekkert annað en hinar bestu aug-
lýsingar, sem koma sér vel fyrir báða framleið-
endurna, vörunnar og kvikmyndarinnar. Er ekki
sama hvaðan gott kemur?
Jú, svo framalega sem það hefur ekki í för
með sér að kvikmyndagerðarmenn séu vísvitandi
farnir að breyta myndum sínum og hagræða til
þess eins og koma að fleiri auglýsingum og þókn-
ast þar með framleiðendum fremur en áhorf-
endum. Þá er ekki sama hvaðan gott kemur.
Sama hvaðan gott kemur?
’Maður tekur orðið undantekningarlaust eftir því hvað all-ir eru að drekka í myndum, kók, pepsí eða bjórtegundir, í
hvaða farsíma þeir tala, með hvaða flugfélagi þeir fljúga og
hvaða tölvu þeir nota.‘SjónarhornEftir Skarphéðin
Guðmundsson
skarpi@mbl.is
L
eigh hefur til þessa gert 27
kvikmyndaverk þar af 17 kvik-
myndir í fullri lengd og spannar
ferill hans um fjörutíu ár og hann
er hiklaust einn af þekktustu og
virtustu núlifandi kvikmyndahöf-
undum breskum.
Kvikmyndagerð hans hefur þó aldrei lotið
markaðslögmálum og fæstar af myndum hans
hafa náð þeirri alþjóðlegu athygli
sem frægð og frami á þeim vett-
vangi skilgreinist út frá. Viðfangs-
efni hans eru nánast alltaf breskt
almúgafólk, smáskrýtnar persónur sem fást við
hversdagsleg vandamál, en persónusköpun og
frásagnarmáti mótast af gagnrýnni sýn á þröng-
sýnt og óréttlátt samfélag í garð hinna verst
settu. Leigh leggur mikið á sig við gerð kvik-
mynda sinna og hefur þróað mjög persónuleg að-
ferð í samstarfi við leikara sína en hann vinnur
gjarnan aftur og aftur með sömu leikurunum og
tekur aldrei í mál að semja um val á leikurum við
framleiðendur eða fjárfesta í kvikmyndum sínum.
„Ég er náunginn sem mæti með ekkert handrit og
sá sem vill alls ekki ræða val á leikurum. Ég hef
engan áhuga á að ræða væntanlega kvikmynd ef
umræðan á að snúast um efni hennar eða val á
leikurum. Ég snerti ekki á kvikmynd þótt miklir
peningar séu í boði ef einhver skilyrði fylgja um
val á leikurum,“ segir Leigh sem gefur aldrei
þumlung eftir þegar um listrænt frelsi er að ræða.
„Ég tel mig hafa verið einstaklega heppinn að
hafa gert 17 kvikmyndir í fullri lengd og aldrei
hefur neinn skipt sér af því hvernig ég hef gert
þær, aldrei.“
Ótal verðlaun fyrir Veru Drake
Vera Drake hefur safnað að sér verðlaunum og
viðurkenningum á undanförnum mánuðum og má
þar nefna þrjár Óskarstilnefningar, tvær til
Leighs fyrir bæði leikstjórn og handrit og Imelda
Staunton var tilnefnd sem besta leikkona í aðal-
hlutverki. Staunton leikur Veru Drake, fyrir-
myndarhúsmóður á 6. áratugnum í Bretlandi. Í
skjóli nætur kemur hún hins vegar ungum stúlk-
um til hjálpar með því að framkvæma ólöglegar
fóstureyðingar, án þess að fjölskylda hennar hafi
hugmynd um. Þegar yfirvöld komast að atferlinu
hleypir það rólegu lífi hennar og fjölskyldunnar í
algjört uppnám. Staunton hefur fengið sér-
staklega mikið hrós fyrir frammistöðu sína í aðal-
hlutverkinu og víða verið valin besta leikkona árs-
ins; á Evrópsku kvikmyndaverðlaununum, á
British Independent Awards og af samtökum
gagnrýnenda í Boston, Los Angeles, New York,
San Diego, Seattle, Toronto og London. Til þessa
hefur myndin hlotið 31 alþjóðleg verðlaun og 16
tilnefningar.
Leigh hefur þó áður komist í kastljós alþjóðlega
kvikmyndaheimsins en kvikmynd hans Naked
hlaut verðlaun í Cannes 1993 fyrir bestu leik-
stjórn og Secrets and Lies var tilnefnd til Ósk-
arsverðlauna 1996 og kvikmyndin Topsy Turvy
1999 sankaði einnig að sér viðurkenningum hér og
þar á hátíðum.
BBC var bjargvætturin
Leigh vakti þó fyrst alþjóðlega athygli árið 1988
fyrir mynd sína High Hopes sem tók á valdatíma
Thatcher í Bretlandi með þeim hætti að augu
margra opnuðust í fyrsta sinn. Þar skilgreindi
hann stéttaskiptingu og misskiptingu auðsins á
svo einfaldan og dramatískan hátt að skilningur
áhorfenda umbreyttist í sterka réttlætistilfinn-
ingu. Leigh hafði þá um langt skeið verið einn af
virtustu leikhús- og kvikmyndagerðarmönnum í
Bretlandi og átti að baki snilldarverk eins og
Abigails Party sem sló upphaflega í gegn sem
leikrit á áttunda áratugnum en náði fyrst flugi í
rómaðri sjónvarpsgerð Leighs fyrir BBC 1977.
Þar lék Alison Steadman aðalhlutverkið en sam-
starf þeirra Leighs stóð í þrjá áratugi eða jafn-
lengi og hjónaband þeirra frá 1973–2001.
Abigails Party er kostulegur háðleikur um
snobbaða eiginkonu úr lægri miðstétt sem býður
nokkrum nágrönnum sínum í partý eitt kvöldið.
Þetta verk hefur notið mikilla vinsælda í leik-
húsum víða um heim og var t.a.m. leikið í Borg-
arleikhúsinu í Reykjavík fyrir nokkrum árum.
Fyrir tveimur árum hlaut ný uppfærsla verksins í
London tilnefningu til Olivier-verðlaunanna 2003
fyrir Bestu enduruppfærslu það leikárið.
Leigh er í hópi þeirra bresku kvikmyndaleik-
stjóra sem hlutu þjálfun sína og kunnáttu innan
veggja BBC-sjónvarpsins á sjöunda og áttunda
áratug síðustu aldar. „Einu sinni var ekki hægt að
gera sjálfstæðar alvarlegar kvikmyndir í fullri
lengd í Bretlandi. Við vorum nokkrir leikstjórar
af minni kynslóð, Ken Loach, Stephen Frears, Al-
an Clarke og fleiri, sem voru svo heppnir að kom-
ast að hjá BBC þar sem maður fékk að gera það
sem maður vildi.“
Vinnur út frá spuna
Vinnuaðferð Mikes Leighs hefur verið kölluð
spuni og stundum verið fjallað um þetta af
ákveðnum misskilningi rétt eins og útkoman sé
einhverri tilviljun háð.
Hið rétta er að Mike vinnur með leikurunum
vikum og jafnvel mánuðum saman í spunavinnu
þar sem persónur kvikmyndarinnar mótast og
samtölin verða til. Mike skrifar síðan nákvæmt
handrit sem hvergi er vikið frá þegar tökur hefj-
ast.
„Ég leyfi nánast aldrei neinn spuna á tökustað.
Allt er mjög mótað þegar kemur að tökum en það
er unnið út frá flóknum spunaæfingum í langan
tíma. Bókmenntafólk segir gjarnan: „Nú, ef þetta
er þannig hver er þá höfundurinn?“ Þetta er ótrú-
lega heimskuleg athugasemd.“
Vinnuaðferðin skilar sér hins vegar í dýpri og
vandaðri persónusköpun en alla jafna sést í kvik-
myndum og sjálfur hefur Mike Leigh sagt að
gæði leiksins séu orðin eins konar vörumerki
kvikmynda hans. Hann hefur aldrei léð máls á því
að gera kvikmyndir eftir handritum annarra en
sjálfs sín.
„Fólk segir við mig að ég gæti gert stórkost-
lega hluti við tilbúið handrit frá öðrum. En ég segi
nei. Allir myndu búast við sömu gæðum í leiknum
og í hinum kvikmyndunum mínum en ég myndi
ekki vita hvernig ég ætti að fara að því ná sama
árangri með leikurunum.“
Eftir Leigh er haft að ákveðin augnablik í lífi
hvers manns ráði úrslitum um framhaldið.
„Í mínu lífi er það augnablikið þegar ég ákvað
að ég ætlaði aldrei að leikstýra hefðbundnu hand-
riti eftir annan höfund – eða reyna sjálfur að
skrifa hefðbundið handrit.“
Sjálfstæður og gagnrýninn
Vera Drake, nýjasta kvikmynd breska kvik-
myndahöfundarins Mikes Leighs, hefur vakið
mikla og verðskuldaða athygli á undanförnum
mánuðum og er að flestra áliti hans besta mynd í
langan tíma. Myndin verður sýnd á alþjóðlegu
kvikmyndahátíðinni á Íslandi sem hefst 7. apríl.
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
Reuters
Mike Leigh hampaði Gullna ljóninu í Feneyjum 2004
fyrir bestu kvikmyndina Veru Drake.