Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.2005, Síða 3

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 4. júní 2005 | 3
nota þessa skýringu um allt sem ég geri.“ Hann hlær og þykir
það fulleinföld túlkun.
„Ég hef aldrei lýst litum fyrir foreldrum mínum eftir ein-
hverju litakerfi; ég segi ekki að sólarlagið sé 3060-gulur og 20-
rauður!
Ég sagði kannski við mömmu að hún væri í ljósblárri blússu
og pabba að hann væri í steingráum jakka.
En listasagan er einn stór misskilningur – eitthvað mikið hef-
ur farið úrskeiðis...“
Í stóra salnum í safninu sýnir Birgir 54 verk á striga, 60 x 60
sm hvert, en röðina kallar hann Nokkrar nítíu mínútur í Svart-
hvítu, eða Svarthvíta klassík í íslenskum litum. Á þeim eru nöfn
klassískra kvikmynda og síðan númer litanna sem hann notar.
Þá er með hverju verki kassi til að leggja það í.
„Hver mynd er til í mismunandi litaafbrigðum, þrjú til sex af
hverri, og í hverjum kassa eru upplýsingar um þá mynd sem þú
ert með og hinar útgáfurnar. Þetta er eins og vottorð,“ útskýrir
Birgir.
„Ef þú ert raunverulegur safnari þarftu ekki alltaf að vera
með hlutina þína uppá vegg. Þessi gamla afsökun, að þú eigir
ekkert veggplás, hefur ekkert með söfnun að gera. Nú geturðu
annaðhvort haft verkið á veggnum, eða tekið það úr kassanum,
horft á það í ákveðinn tíma, eins og kvikmynd, og sett það aftur
niður.“
Í hinn salinn hefur Birgir unnið fjögur veggverk, Árið í ís-
lenskum litum. Nefnast þau Vetrarmorgunn, Vordagur, Sum-
arkvöld og Haustnótt.
Áður en komið er inn á sýninguna sýnir Birgir einnig bóka-
kápur sem hann kallar „Fundnar sögur“, en bækurnar voru
gefnar út í Þýskalandi og voru útleggingar á íslenska sagnaarf-
inum.
„Þetta er frá þeim tíma þegar Þjóðverjar elskuðu okkur og
mýtólógíuna okkar,“ segir Birgir og sýnir myndir af bókakáp-
unum: hetjulegar kempur og gotneskir stafir kynna til leiks
Gretti sterka, Helga fagra, Leif Leifsson, Ingólf Örnsson og
fleiri.
Sumir verða strand
Í sýningarskránni veltir safnstjórinn hugleiðingum Birgis um
íslensku litina fyrir sér, og því hvernig hann leikur með klisjur í
umhverfinu. Hún tekur sem dæmi hvernig íslenskt umhverfi og
árstíðir endurspeglast í ljósmyndum á útsíðum Morgunblaðsins
og í skránni eru birtar nokkrar myndir úr safni blaðsins; af lóu
á fallegum morgni, stúlkum í sundi á björtum sumardegi og
haustlitum á Þingvöllum.
Birgir segir ekki alla átta sig á íróníunni í verkum sínum.
„Sumir fylgja mér en aðrir verða strand. Mér þykir oft vænna
um liðið sem strandar, það eru meiri möguleikar á að ræða
hlutina við það,“ segir hann.
En nú er Birgir að vinna að nýjum verkum, málar hávaðann í
orðabókum og bætir við myndum í ljósmyndaröð sem hann
sýnir í galleríinu Sleeper í Edinborg. Þar sjást hús á Íslandi
sem hafa verið skírð eftir erlendum borgum, álfum eða löndum.
Á nýjustu ljósmyndunum eru húsin Liverpool og England.
Þessi sýning opnar í byrjun ágúst. Í Sleeper hafa jöfnum hönd-
um sýnt íslenskir samtímalistamenn á borð við Helga Þorgils
Friðjónsson, Rögnu Róbertsdóttur og Kristján Guðmundsson,
og erlendir eins og Douglas Gordon og Ulrich Ruckiem.
Kvikmyndir í íslenskum litum
Birgir Andrésson sýnir nú í listasafninu í Mönchengladbach
og hefur lagt undir sig stærsta sal safnsins, auk annars minni,
en Karin Sander, sem er kunn sem myndlistarmaður í Þýska-
landi, hafði milligöngu um sýninguna. Verkin sem Birgir sýn-
ir í safninu kennir hann við Árið í íslenskum litum og Níutíu
mínútur í svarthvítu, en vinnan við þau hefur staðið í tvö ár.
Hann er þó á leið með aðra sýningu til Skotlands, svo það er
skammt stórra högga á milli hjá honum.
U
m þessar mundir stendur yfir í listasafninu í
Mönchengladbach í Þýskalandi sýning á nýj-
um verkum eftir Birgi Andrésson myndlist-
armann. Er þetta sumarsýning safnsins sem
lýkur í lok júlí. Birgir sýnir þar veggverk sem
hann kallar Árið í íslenskum litum, og 54 mál-
verk úr röðinni Níutíu mínútur í svarthvítu.
Borgin Mönchengladbach kann í hugum Íslendinga að tengj-
ast samnefndu knattspyrnuliði, en þar er líka rómað samtíma-
listasafn sem opnaði árið 1982 og var teiknað af þekktum arki-
tekt, Hans Hollein. Safneignin samanstendur af verkum
þýskra samtímalistamanna, svo sem Beuys, Polke og Kippen-
berger, en einnig eru í eigu þess sterk verk eftir listamenn á
borð við Dieter Roth, Marcel Broodthaers og Gordon Matta-
Clark. Á hverjum tíma eru einnig uppi sýningar
á verkum einstakra listamanna.
„Sá ágæti myndlistarmaður, Karin Sander,
sem hefur komið nokkrum sinnum við hér á
landi, sá verk eftir mig á sýningu og hringdi í mig. Þetta var
fyrir þremur árum,“ segir Birgir og leggur frá sér pensilinn á
vinnustofunni við Vesturgötu; hann er að vinna nýja myndaser-
íu sem hann byggir á suði í orðabókum.
„Hún vildi koma þessum verkum á framfæri í Þýskalandi og
talaði í framhaldinu við safnstjórann í Mönchengladbach. Þann-
ig hófst þetta ævintýri. Ég var tvö ár að vinna að þessu og end-
aði með því að ég sýndi í stærsta sal safnsins og öðrum minni,
en í sölunum í kring er þessi fína safneign með ótrúlegum grip-
um.“
Sólarlag í litakerfi
Í umfjöllun um Birgi og verkin, þar sem hann heldur áfram að
vinna úr þemanu Íslenskir litir, hefur nokkuð verið gert úr
þeirri staðreynd að hann ólst upp hjá blindum foreldrum. Hann
hristir höfuðið.
„Það er alltaf verið að rifja það upp. Sum verkanna sem ég
hef gert tengjast þessari blindu í kringum mig í uppvextinum,
og vissulega hef ég oft verið að lýsa hlutum á konkret hátt, eins
og í portrettum af mönnum og hestum, en það er ekki hægt að
Eftir Einar Fal
Ingólfsson
efi@mbl.is
Svarthvít klassík í íslenskum litum Verk úr myndröðinni sem Birgir sýnir í Mönchengladbach.
Morgunblaðið/Einar Falur
Birgir Andrésson „Listasagan er einn stór misskilningur.“
Í
Landnámu segir frá því að hafið var sakamál á
hendur Erni í Vælugerði í Flóa til þess að
reyna að flæma hann úr hjeraði. En hann
varð svo sekur, að hann skyldi falla óheilagur
fyrir andstæðingum sínum „hvarvetna nema í
Vælugerði eða í örskotshelgi við landareign
sína“.
Örskotshelgi hefir þá verið innan þess svæðis, er
menn gátu skotið lengst af handboga, en ekki neitt
ákveðið mál. Það sjest á því sem á eftir kemur: „Svo
fengu þeir færi á Erni að hann rak naut úr landi sínu;
þá vágu þeir Örn, og hugðu menn að hann mundi óheil-
agur fallið hafa. Þorleifur gneisti, bróðir Arnar, keypti
að Þormóði Þjóstarsyni að hann helgaði Örn; Þormóður
var þá kominn út á Eyrum; hann skaut þá skot svo
langt af handboga, að fall Arnar varð í orskothelgi
hans“.
Nú „er enginn einna hvatastur“ og mátti því ekki vita
nema að ný met víkkuðu örskotshelgina enn. Þá mun
hafa verið ákveðið hvað örskotshelgi næði langt, og get-
ur Páll Pálsson þess í athugasemd á handriti nokkru í
Landsbókasafni að löggild örskotshelgi hafi verið „1200
faðmar tolfræðir“.
Einkennilegt er það, að landhelgi hefur skapast á
sama hátt og örskotshelgi. Hún var upphaflega miðuð
við það hvað fallbyssur þeirra tíma gæti dregið langt,
það er að segja hve vítt út fyrir landsteina menn gæti
varið með fallbyssum í landi. Og þar sem fallbyssur
reyndust ekki langdrægari þá en þrjár sjómílur, þá
varð landhelgin talin ná þrjár sjómílur frá landi. Land-
helgin var með öðrum orðum kúluskotshelgi.
Ef menn hefðu verið sjálfum sjer samkvæmir, átti
landhelgin jafnan að færast úr eftir því sem fallbyssur
urðu langdrægari, alveg eins og Þormóður Þjóstarsson
færði út örskotshelgina með hinu fræga bogskoti sínu.
Væri landhelgin þá orðin svo víð nú, að enginn þyrfti að
kvarta. Þá ætti Ísland tvímælalaust alt landgrunnið.
Á þessari öld virðist það harla heimskulegt og út í
hött, að miða landhelgi við það hvað elstu fallbyssur
voru langdrægar. En svo er þó gert. Og þeir, sem
mestu ráða um þessi mál, halda því fram að það sje
hefðbundið, hvað sem rjettarmeðvitund manna segir.
Lesbók Morgunblaðsins 20. ágúst 1950
Örskotshelgi – Landhelgi
80
ára
1925
2005