Mánudagsblaðið - 16.05.1949, Blaðsíða 2

MÁNUÐAGSBLAÐH)

Björn L Jónsson veðurfr.s
i>j
Máimdagúr -16,, maí
é V'
OHEPPILEG HEILBRIGÐISFRÆÐSLA
Með hverju árinu, sem líð
ur, opnast augu almennings
æ betur fyrir því, í hvert
óefni er komið heilsufari
manna. Það er engu líkara
en ýmsir sjúkdómar magnist
að sama skapi sem öllu fleyg-
ir fram á sviði vísinda og
tækni, atvinnuhátta og að-
búðar. Það er eins og heilsu-
standardinn sé í öfugu hlut-
falli við lífsstandardinn,
þvert á móti því, sem ætla
mætti. Hér eru nokkur dæmi.
1. Fyrir nokkru skýrði dr.
Halldór Hansen frá því { út-
varpserindi, að um 90% full-
orðins fólks hefði slímhúðar-
bólgur í maga. Þetta er ljótt
ástand, en þarf ekki að koma
niénn og veiklaða. Þess á
milli vör heilsufarið gott,
neína hvað ungbarnadauði
var alltaf mikill vegna sóða-
skapar og vankunnáttu um
meðferð ungbarna.
Nú er þessu fári að mestu
aflétt. En í staðinn eru komn-
ir seigdrepandi sjúkdómar,
sem eru mörg ár eða áratugi
að murka lífið úr mönnum,
og fjöldinn allur af kvillum,
sem gera mönnum lífið að
hreinu yíti, þó að sjálfri líf-
tórupni,nSé(!ekki bein hætta
búin. af-þeim .vþldum. Og það
er eins og,,<að skvetta vatni
á gæSíað þurrausa lyfjabúð-
irnar að hormónum, vitamín
, um> n.suifa, penicillíni og
a ovart, svo algengir sem hvað þatIl ljWÍ ;Jbeita öli : þessi
meltingarsjúkdómar eru hér
á landi.
2. Eksem og aðrir húðsjúk-
dómar, ligðagigt og aðrir1 utan
gigtarsjúkdómar, tauga- og
geðsjúkdómar, svo nefndir
séu þrír aðrir flokkar sjúk-
dóma, eru svo algengir, að
við liggur, að fólk sé farið'
að telja þá eðlilegt ástand.
3. Sjúkdómar í hjarta og
æðum, þar með talið heila-
blóðfall, verða fleiri manns
að bana en nokkur sjúkdóms-
flokkur annar. Úr þeim dóu
um 280 manns árið 1944 (um
180 úr krabbameini), og er
það rúmlega 4. hvert manns-
lát. Hefur dauðsföllum úr
þessum sjúkdómum fjölgað
gífurlega síðustu áratugina.
4. Krabbameinið eykst
jafnt og þétt og verður sam-
kv. skýrslum um eða yfir
50% fleirum að bana ihér á
landi nú en fyrir einum ald-
arfjórðungi.
5. Nú orðið finnst fátt
fólk með allar tennur heilar.
Fyrir einni öld voru tann-
skemmdir jafnfágætar og
þær eru algengar nú, eftir
því sem landlæknir ihefur
skýrt frá, og fram um alda-
mótin 1800 er óhætt að segja,
að þær hafi praktiskt talað
ekki þekkzt. Nú er það svo
að tennurnar eru einhver
bezti ,spegill heilsunnar. í
bók, sem kom út fyrir 3
árum eftir þekktan sænskan
tanrilækni, segir: „Heilbrigð-
ar tennur í heilbrigðum tann-
garði er einungis að finna í
heilbrigðum líkama. Heil-
brigður maður getur ekki
haft sjúkar tennur”.
Sami læknir segir, að
heilsufari sænsku þjóðarinn-
ar hafi verið að hraka ár frá
ári síðustu áratugina.
Munurinn á heilsufari og
sjúkdómum nú og fyrr er að
allega sá, að áður voru það
farsóttir og hungurkvillar,
sem herjuðu og felldu menn
eifts og hráviði, bæði hráustá
nýju lyf, sem útbásunuð eru
sem töfralyf, „-hvert öðru
betra og isaklausara, fyrir
öll '„göánlu og góðu”
af læknum, eru margar fróð-
legar ritgerðir. En flestar eru
þær fræðilegs eðlis, f jalla um
ýmsar uppgötvarár lækna-
vísindanna varðandi lækn-
ingaaðferðir, lyf og þess
háttar. En þótt leitað væri
með logandi ljósi í þeim 8
árgöngum, sem út eru komn-
móti óbeinlínis til þess, að aldurs þarf ekki að þýða það
þeir haldi áfram að reykja
sem fastast, til þess að hægt
sé að ganga úr skugga um,
hvort limgnakrabbi komist
ekki í algleymingi hér á landi
eins og í öðrum löndum, sem
voru á undan okkur íslend-
ingum með reykingaæðið.
lyfin-,; sem skipta þúsundum, j xnenningi í þessum efnum
ef ekki tugum þús. í lyfja- eru þeim oft svo mislagðar
ir af litinu, fyndust ekkij Nokkru síðar skýrir dr. Hall-
margar línur með hagnýtum
ráðum til almennings um að
verjast sjúkdómum og vernda
heilbrigðina. Fólki er sagt,
hvað það eigi að gera, þegar
það er orðið veikt, og það er
út af fyrir sig góðra gjalda
vert. En það er bara allt
annað en að kenna fólki að
varðveita náttúrlega heil-
brigði, sem er skýlaus erfða-
réttur hvers manns.
Verst er þó til þess að vita,
að þá sjaldan læknar taka
á sig rögg til að leiðbeina al
skránum. Það er engin furða,
þótt almenningur sé orðinn
langþreyttur og heimti eitt-
hvað nýtt og betra. Og þær
raddir verða æ háværari,
sem krefjast þess af læknum,
að þeir kenni fólki ráð til
þess að forðast sjúkdóma.
Þeim mönnum fer ört fjölg
andi, sem hafa fengið grun
um, eða þykjast þess jafnvel
fullvissir, að ekki sé einleik-
ið með þetta sjúkdómafarg-
an, að það sé sjálfskaparvíti,
sem hægt sé að forðast. Heil-
brigð skynsemi segir hugs-
andi mönnum, að svo hljóti
það að vera, og mörg einstök
dæmi staðfesta þá skoðun.
Og skiljanlega lítur almenn-
ingur til læknanna um bjarg-
ráð og leiðbeiningar. Þegar
læknar láta til sín heyra um
þessi efni, gleypir fólkið það
í sig í von um að finna eitt-
hvað jájcyætt. En þeim
mun mciri verða von
brigði j<>,< þeirra, þegar
það bregzt. Nú heyrist
aldrei minnzt á hina miklu
bók Heilsurækt og manna-
hendur, að furðu gegnir. Hér
eru nokkur dæmi.
Fyrir nokkrum árum rit-
aði ónafngreindur læknir
smágrein í Útvarpstíðindi,
þar sem hann segir, að eitt
bezta heilsuráðið, sem hann
geti gefið fólki, sé að ofreyna
sig ekki. Þetta ráð hefði get-
að verið tímaibært fyrr á
öldum, þegar flestir menn,
bæði karlar og konur, urðu
að vinna baki brotnu við
erfið verk, sem reyndu mjög
á líkamsþrek. Nú á tímum
heyrir það til hinna sárfáu
undantekninga, að menn
þurfi að beita líkamskröft-
um. Yfirgnæfandi meirihluti
^fólks vinnur létt störf. Segja
mætti, að einmitt fyrir það
væri meiri þörf en áður á
gætni við áreynslu, vegna
skorts á þjálfun. En rétta ráð
ið er þá ekki að forðast alla
áreynslu eins og heitan eld-
dór Hansen frá því í útvarps-
erindi, að magakrabbi komi
upp úr slimhúðarbólgum
maga, en þær stafi af rangri
meðferð þessa líffæris, óholl-
um mat og drykk og nautna-
lyfjum o. s. frv. En varar
læknirinn fólk við þessum
lifnaðarháttum? Nei, ekki
einu orði. Og ekki nóg með
þá’ð. Hann segir meíra að
segja, að læknar viti ekkert
með vissu um, orsakir maga-
krabba, í sömu andránni og
hann ér að lýsa þeim. Það
er ekki á góðuvon,þegar
fræðsla læknanna er á þessa
lund, óljós, mótsagnakennd,
ef ekki beinlínis röng.
Nýjasta dæmið, sem ég tek
hér — en úr nógu er að moða
— og það sem kom mér til
að rita þessar lfnuri, er í
Mánudagsblaðinu 9. maí s. 1.
Þar ritar ónefndur læknir
grein um hjartasjúkdóma —
ekki skil ég, hversvegna
læknar fara í felur með nafn
sitt, þegar þeir rita almennar-
fræðslugreinar í sínu fagi —.
Sú grein er ágætt sýnishorn
af þeim vettlingatökum, sem
læknar taka oft þessi mál.
Verður nú sýnt fram á nokkr
ar meinlokurnar í þessari
grein.
1. Höf. segir orsakir hjarta-
sjúkdóma kunna að vera þá,
að „hjarta- og æðakerfi
að menn verði yfirleitt eldri
en áður, eða gamalmennum
fjölgi. Og aukning hjarta-
sj^kdöma hér á jandi er
miklum meiri en svo, að hún
verði skýrð á þennan hátt.
3.Þá kemur höf. að orsök-
um hjartasjúkdóma. Aleðal
þeirra telur hann liðagigt, en
getur þess auðvitað ekki, af
hverju hún stafar, svo að les-
andinn er engu nær um varn-
arráðstafanir á ’því sviði. Al-
gengustu orsökina telur hann
háan blóðþrýsting og æða-
kölkun, en hinar raunveru-
legu orsakir þeirra sjúkdóma
þekki læknar ekki. Hér ber
allt að sama brurtni: Orsakir
með öllu óþekktar, engin ráð
til varnar.
Höf. telur ósannað, að viss-
ar fæðutegundir framkalli
slíka sjúkdóma, og tæpir svo
á því, að feitum mönnum sé
hættara við þeim en horuð-
um. Hvorttveggja er lauk-
rétt. En höf. láist bara að
draga af þessu hinar rökréttu
ályktanir: Að hár blóðþrýst-
ingur stafi m. a- af ofáti,
máske ekki af neyzlu neinn-
ar sérstakrar fæðutegundar
út af fyrir sig, heldur af af
mikilli matartekju yfirhöfuð.
Eina næringarefnið, sem
höf. nefnir í þessu sambandi,
er C-fjörefni, sem vissulega
er einn þátturinn í viðhaldi
æðanna og líkamans, en að-
eins einn af ótalngörgum. Og
jafnvel í þessu ristir læknir-
inn ekki dýpra. en það, að
hann brýnir úyrir fólki að
vanda mjólkurframleiðslu
og geyma kartöflur vel — um
það getur megin þorri neyt-
enda engu ráðið — en á græn-
einhverjum ókunnum ástæð-
um“. Sér er nú hver
skýringin! Var ekki
mein, sem fólk keypti dýrum
dómum í þeirri tru, að hún
væri einskonar biblía 'heil-
brigði og sjúkdómsvarna.
En þar var, þegar öllu var á
botninn hvolft, lítið annað að
finna en lýsingar á sjúkdóms-
einkennum og ráðleggingar
um að leita læknis, ef eitt-
hvað á bjátaði. Munu lesend-
ur hafa notað það ráð óspart,
eftir því sem læknar hafa
kvartað yfir, og kvað. svo
ramt að því, að einn þekktur
læknir sagði við mig, er hann
sá bókina hjá mér: „Þessa
bók skaltu ekki lesa, þetta er
ihættuleg bók”..
í tímaritinu : Heiibrigt líf,
inn, heldur auðvitað að iðka betra að segja hreint út:
leikfimi og líkamsæfingar til „Sannleikurinn er sá, að við
að þjálfa líkamann og gera höfum enga hugmynd um, af
hann hæfan til að mæta erf- hverju þessi aukning stafar”.
iði og þrekraunum, sem hver
maður má búast við að rata
í einhverntíma á lífsleiðinni.
Þetta ráð læknisins er sam-
bærilegt við það, að hann
segði fólki að fórðast hvers-
konar kulda, kalt vatn og
kalt loft og kappklæða sig
alltaf, til þess að forðast of-
kælingu og kvef, í stað þess
að herða húðina og líkamann
í því skyni að vera við vos-
búð og öðru misjöfnu búinn.
í sambandi við stofnun
krabbameinsfélagsins skýrði
formaður þess frá því, að
lurignakrabbi mundi stafa af
tóbaksreykingum. Hvað svo?
Hvetur hann landa sína-til að
hætta1 reykirigum? Síður en
sem nær eingórigu ef ■.ritáöhs^ö’ -Hárip-> mælist þyért*!-á a® Mn-mikla-hækJcuri .meðal-
manna sé veikbyggðara af. meti minnist hann ekki einu
orði.
4. Loks kemur höf. að lækn-
ingum hjartasjúkdóma. Og
þar kemst lesandinn í kynni
við hálærðustu „lækninga”
aðferðir læknavísindanna.
Þær eru í því fólgnar að
„lækna” háan blóðþrýsting
og hinn kvalafulla og hættu-
lega hjartasjúkdóm „angina
pectoris” (hjartakveisu) með
því einfalda ráði að klippa
sundur vissar ■ taugar! Allir
heilvita menn hljóta að sjá
að þetta er ekkert annað en
örþrifaráð manna, sem vita
ekki, hvað þeir eiga að gera.
Slíkar hrossalækningar .eru
fullkomin uppgjöf. Og þær
eru hin freklegasta blekking.
Hár blóðþrýstingur, þraut-
irnar, sem fylgja hjarta-
kveisu, höfuðverkur (við hon-
um hafa læknar einnig not-
að sama ráið, að klippa
sundur , taugar), allt eru
þetta ,hæt.tumerki,. scm
: Fromhald & ív'sHftl
■ 2. Höf. telur hækkun meðal-
aldurs hér á landi stafa af
hollari fæðu og húsakynnum
og aðallega af margskonar
lyfjum, sem dragi úr mann-
,dáuða úr'lungnabólgu, botn
. langabólgu o. s. frv. Þetta er
ekki rétta skýringin, fyrst og
'fremst af því, að manndauð-
inn t. d. úr botnlangabólgu
hefur aukizt en ekki minnk-
að frá því um eða skömmu
eftir aldamót, og það er ekki
fyrr en nú allra síðustu árin,
sem lungnabóigudauði lækk-
ar. Aðalástæðan til hækkaðs
meðalaldurs er lækkun ung.
tbarnadauða og minnkun far-
sótta.
Af þessu leiðir ennfremur,