Mánudagsblaðið - 16.05.1949, Blaðsíða 3

Máaudagur 16. xnaí 1640.
manudagsblabeð

t
Jons Reyfevíkings
Otaníerðir 09 eyjalíf
Það hefur margt verið
rœtt og ritað um utanferðir
Islendinga að fornu og nýju,
um þýðingu þess háttar
ferða fyrir andlegan og efna-
legan búskap okkar fyrr og
síðar. Eg get engu við þetta
bætt, sem nokkur fengur er
V
í, en vil aðeins minna á fáein
atriði.
Sumir halda þvi fram, að
; þaú sé einkenni eyjaþjóða að
1 vera heimanfúsar og ferða-
glaðar og nefna til þess ýmis
dæmi eins og það, að á Kyrra
hafi muni eyjarnar smátt og
1 smátt hafa fundizt og byggzt
1 af hinu dökka kyni vegna
þess, að eyjabúana hafi lang
! að til að kynnast því, hvað
tæki við, er komið væri í hafs
botna sjóndeildarhringsins.
Útþráin hafi knúið þá tii að
hætta brothættum bátum til
þess að forvitnast um hið ó
kunna og sannreyna, hvort
töfrar þess óþekkta stæðust
það, sem dreymt nafði verið.
1 Mönnum „finnst allt bezt,
‘ sem fjærst er,“ og siglingar
segja sumir, að hafi verið
eltingarleikur við hillingasýn
ir og drauma um betri mold,
tærari lindir og óþekkt en
, margdreymd auðæfi.
Aðrir fyrirlíta slíka róman
tík og segja, að útþráin hafi
ekki verið undirrótin, heldur
hitt, að vegna þrengsla á hin
um byggðu eyjum hafi menn
neyðzt til að hætta sér út á
villugjarnt hafið í mann-
drápsbyttum þeirra erinda
að finna nýtt land til búsetu.
Ekki verður skorið úr um,
hvor sannara mælir, en
meira er það í samræmi v'ið
okkar efnisbundna hugarfar
að trúa því, að landafundir
og Iangar siglingar hafi frem
ur gerzt vegna þarfar, brýnn
ar, efnalegrar þarfar, en ó-
ijósra óska um að fá að vita,
„hvað hinumegin býr“.
Ef við lítum á fornrit okk-
okkar, þá leggja höfundarnir
jafnan áherzlu á þörfina sem
primus motor. Ingólfur
brauzt í því að setjast hér að
. vegna brýnnar nauðsynjar,
og svo var um marga nafn-
greinda menn, sem koniu í
Iians kjölfar. Svipuð nauð-
■ syn knúði Eirlk rauða til að
leita Grænlands og varð til
þess að gera hann að ein-
hverjum stórfénglegasta
svindlara veraldarsögunnar,
því engum mun fyrr eðasíðar
hafa dottið í hug að villa
með rangri nafngift heimild-
. ir á heilu landi í góðu skyni.
Það var líka brýn þörf,
sem knúði Islendinga til þess
að véra mjög í förum á sögu
öld, þörf til áð afla f jár og
nytjavarnings. Og svo er því
j ekki að Ieyna, að okkar á-
gætu forfeður undu sér ekk-
erj;.of veþhér úti á veraldar-
••! •• hjaraBttm. Þek sátu svo ár
um skipti við mat og drykk
eða velktust um í reiðileysi
víkingaferðanna. Svo dróg-
ust þeir heim, þegar sessinú
var ekki lengur sætur af ein-
hverjmn ástæðum, en allstór
mun hafa verið sá nafnlausi
hópur, sem aldrei sneri aft-
ur.
Einar Benediktsson róm-
antiserar um langferðir forn-
manna í kvæðinu um Vær-
ingja. „Því hélt hann út
snemma, að fyrr mætti
lenda,“ segir Einar. Og hann
skýrir, hver ástæðan hafi ver
ið fyrir heimfýsinni:
„Hans þroski er skuldaður
bernskunnar byggð.“
Væringinn fór snemrna ut-
an, svo hann kæmist sem
fyrst heim, því þroska sinn
hafði hann fengið að láni
hjá heimalandinu. Þetta er
gullfalleg hugsun hjá E. B.
en okkui nútímamönnum
hættir við að halda, að forn-
menn hafi verið upp og ofan
rétt eins og við og að ýmsar
utanfarir þeirra, sem oft
voru farnar til að sýna vopn
fimi og kallaðar leit að
frama, hafi verði af líkum
toga spunnar og tilhneiging
sumra ungra manna liú á
dögum til að „slá sér upp“ á
hinu og þessu innanlands og
utan. Okkur finnst óeðlilegt
að halda, að þessi uppsláttar
sýki sé eitthvað alveg nýtt.
Og okkur finnst líka eðlilegt,
að leiði á landinu sjálfu hafi
valdið brottför sumra.
En auk uppsláttarsjúkra
manna og landleiðra hafa
svo auðvitað margir farið ut
an til þess að fræðast og
mannast í raun og sannleika,
en fyrst og fremst skilst okk
ur, að efnalegar þarfir hafi
ráðið hér miklu um.
Loks komu svo þær aldir,
sem íslendingar fóru litt ut-
an, að talið er. Þó er oft
gert miklu minna úr utan-
ferðum landsmanna á þeim
tíma en rétt er, því vitað er,
að fjölmargir íslendingar
fóru þá utan og settust að
erlendis fyrir fullt og allt.
En svo ekki meira um það.
Loks komu Ameríkuferð-
irnar. Þær spruttu af brýnni
þörf til að breyta um veru-
. stað. Hcfði það dregizt um
svo sem 20 ár, að vesturfara
agentarnir hefðu hafið starf
sitt fyrir alvöru, hefðu örfáir
farið^ því þá var farið að
batna svo mikið í ári, að þörf
in varð ekki eins brýn.
Fyrsta annað 09 - þxiðja
4
Eg sé, að þessi formáli fyr
ir því, sem ég ætlaði að segja
er orðinn alltof langur, en
þó ekki þýðingarlaus fyrir
það, sem á eftir kemur, en
mér er bezt að komast að
■ efninu. •. :. ii x; • ••
iA síðusta áirátQgtun hafa
.. Islendingar leitað þurt frá
sveitunum til smáþorpa við
sjávarsíðuna. Flest þorpin
hafa náð litlum vexti sökum
mannfæðar þjóðarinnar, en
nrðu þó allt um það þéttbýli,
miðað við sveitimar, sem
horfið var frá.
Fyrsta stigið var að safn-
ast saman í smáþorp víðs
vegar meðfram ströndum
landsins.
Annað stigið er svo, að
Reykjavík myndast, en hún
er að mestu leyti orðin til
fyrir aðstreymi úr sveitum
OG ÚR ÞEIM SMÁÞORP
UM, sem voru fyrsta stigið
í þjóðflutningum okkar.
Straumurinn úr þorpunum
til Reykjavíkur á sér ekki
mjög lauga sögu, en hann
heldur áfram jafnt og þétt,
og væru hér í Reykjavík
meiri húsakynni, yrði sá
fólksstraumur enn hraðari
en hann er. I ýmsum þorp-
um, einkum vestanlands, ligg
ur við auðn vegna flóttans
suður. Eg þarf ekki að lýsa
þessu nánar, það er allt full-
kunnugt.
En hvert verður svo fram-
haldið? Sú spurning er flók-
in, og það er ómögulegt að
svara henni. En margt má
hugsa sér. Eitt er víst: Hér
verður ekki staðar numið.
Það er ekki fallin nein ró
yfir okkur Islendinga. En
hvað verður?
Sumir halda, að sú offjölg-
un, sem menn telja, að átt
hafi sér stað hér í Reykja
vík, muni færast í lag með
því, að straumurinn snúist til
sveitanna aftur. öðrum
finnst það ótrúlegt og telja,
að þeir, sem hafi vanið sig
á margbýli, taki sig yfirleitt
ekki aftur upp til að fara út
í strjálbýlið eða safnist
sveitaþorp.
Þeir, sem treysta því, að
straumurinn snúist til sveit-
anna aftur, byggja á því, að
þörfin knýi menn fyrr eða
síðar til þess, því Reykjavík
geti ekki borið uppi allan
sinn mannfjölda og eðlilega,
árlega fjölgun til lengdar.
En ef svo er, að Reykjavík
getur þetta ekki, er unnt að
fara að tala um þriðja stigið,
og það er reyndar meginefni
þess, sem ég vildi sagt hafa.
ÞRIÐJA STIGIÐ GÆTI
ORÐIÐ FLUTNINGUR
MANNA ÚR LANDI —
emigration — á borð við
Ameríkuferðirnar, og er vert
að. atlinga þetta nánar. -
Fyrsta skilyrðið til þess,
að slíkt mætti verða, er, að
Reyltjavík láti undan fyrir
ofurþunga aðstreymisins
Slíkt gæti til dæmis orðið
fyrir óáran í atviiinuvegum
okkar og stjórnmálum. Hvort
tveggja þyrfti ekki að vera
svo fjarri. Ef til vill er
. Reykjavík fyrst og fremst á-
fangastaður, ef til vill eins
konar stíflugarður, og bresti
hann, ræðst ekki við flóðið.
1Annað, sem gefa þárf gæt-
ur að, er sú breyting sem orð
|n er á sálarlegum högum
•*»..-'"Tir—rgt
mikils fjölda af landsmönn-
um. Þegar fjarlægðirnar
hurfu og landsmenn komust
með hjálp nýrrar tækni í ná-
ið samband við sólríkari um-
heim, breyttist hugarfarið
um leið. Sá hópur er orðinn
stór, sem héfur biðið talsvert
andlegt andstreymi af því að
vera á mótum þess byggilega
og óbyggilega, að vera á
krossgötum fásinnis og fjöl-
býlis. Þúsundir aðfluttra Ný-
Reykvíkinga eru rótarslitn-
ar, og æska bæjarins er það
raunar líka sjálf. Eg minni
aftur á það, sem Einar Bene
diktsson segir um Væringj-
ann, að hann hélt aftur heim
vegna þess, að „þroski hans
•"nr skuldaður bernskunnar
byggð.“ Hvað skyldu það
vera margir af ungménnum
okkar, sem finna sérstaklega
til þess, að þeir skuldi
þroska sinn reykvískúm heim
kynnum? Og hvað skyldu
það vera margir af þeim að-
fluttu, sem snúa heim í sveit
ina aftur eftir lengri eða
skemmri Reykjavíkurdvöl, af
því þeir skuidi sveitinni
þroska sinn? Vafalaust mjög
fáir. Og hvert leitar þá þetta
fólk, ef í ári harðnar? Sættir
það sig við skert kjör og fer
hvergi? Eða fer það að dæmi
þeirra, sem leituðu fyrst úr
sveitinni til þorpanna og svo
þaðan aftur til Reykjavíkur,
og tekur að horfa kringum
sig eftir möguleikanum til að
mynda og fullkomna þriðja
stig þjóðflutninga okkar?
Hér er aðeins liægt að spá,
en ómögulegt er að loka aug
unum fyrir þeim möguleika,
að sá tími GETI VERIÐ
ALL-NÆRRI, AÐ UNGIR
ISLENDINGAR LEITI
TALSVERÐUM HÓPUM
TIL ANNARRA LANDA.
i\stralía eða eitthvað
annað
Eg er ekki í neinum vafa
um, eð ef nú kæmu hér til
landsins menn á borð við
Vesturfaraagentana gömlu
og með svipuð boð, mundu
þeir fá góða • áheyrn hjá
fjölda ungra mamia. En eng
ir slíkir hafa erin komið, og
verður sjálfsagt bið á því.
En nú leita ýmsir ungir
menn til útlanda af sjálfs-
dáðum. Sendiráð sumra er-
lendra ríkja hér í Reykjavík
eru höfuðsetin af ungum
mönnum, sem spyrjast fyr-
' ‘ ir um möguleika þess að geta
setzt að erlendis. Sumir afla
sér upplýsinga með bréfa-
skiptum og sýna þá ótrúlega
hugkvæmni.
Til dæmis má nefna, að
nokkrir ungir menn eru nú
í fyllstu alvöru að athuga
möguleika á því að komast1
til Ástralíu. Flestum kann
í svip að virðast þetta fjar-
stæða, en ef nánar er að gáð,
er þetta skiljanlegt. Nýlega
barst mér í hendur tímarit
með grein eftir Anthony Ed-
en um Ástralíu og innflutn-
ing fólks þangað. Hann seg-
Ir, að það, sem hál Ástralíu-
mönnum mest, sé fólks-
fæð og séu allir stjórnmála-
flokkar þar í landi nú á einu
máli um, að úr þessu þurfi
að bæta. Stórfelldur innflutn
ingur fólks til Ástraííú er
hafinn. Þangað hafa leitað
margir, sem lent hafa á hrak
hólum vegna styrjaldarinn-
ar, og svo auk þess margir
aðrir. Eden segir m. a.:
„Þegar ég var í Ástralíu,
fékk ég mörg bréf frá ný-inn
fluttu fólki ,sem hafði þegar
fengið bústað og verkefni og
vildi hvetja vini og skyld-
menni heima til að fara að
dæmi sínu. Innflutningurinn
er í góðu gengi og sýnist
skortur á flutningatækjum
helzta hindrunin, eins og nú
standa sakir.“
Þetta var um Ástralíu og
viðleitni manna til að komast
þangað. En fyrst svo er um
jafn fjarlægt land, að þang-
að er horft, hvað yrði, ef svo
færi, að i boði væri búseta
í Iandi, sem er þekktara og
enn betra?
Þetta er það, sem ég vUdi
í fáum orðum segja um
þriðja stigið, sem ég minnt-
ist á fyrr. Hér eru ótal eyður
til að spá í, nóg til að leiða
getur að um langan tínva. En
hvað sem þessum raöguleika
líður, þá er það víst, að vert
er að hafa í huga, að svo
GÆTI íarið, að íslendingar
leituðu burt — leituðu burt
til þess að koma ekki aftur.
?erðafrelsi 09 ferðagleði
Eg drap á það áðan, að
nokkur breyting hefði orðið
á hugarfari margra manna,
. hvað viðvíkur landinu sjálfu,
kostum þess og menningu.
Við sjáum það, hvernig þeim
IslendingUm fer, sem hafa
haft getu til utanfara og
vanizt þeim. Það er eins og
þeir tolli naumast heima. Nú,
þegar ferðabanninu er aflétt,
flykkist alls konar fólk til
útlanda, til sumardvalar.
Það talar með eðlilegum
hrifningarhreim um utanferð
ir og jafnt þótt ekki sé nú
farið í fyrsta sinn. Mér hefur
oft orðið á. að spyrja sjálfan
mig þess, hvort því muni
raunverulega geta verið svo
farið, að búseta fjölda
margra Islendinga í heima-
landinu grundvallist á því
einu, að þeir séu til neyddir.
En ef .svo er í góðum ár-
um, sem kallast mega, hvað
yrði þá í harðæri? Mundi þá
ekki fyrir alvöru losna um
unga menn, sem ekki eru
bundnir böndum atvinnu og
fjölskyldu?
Báfsendapundarar
Það var í síðasta Mánu-
dagsblaði, að ég gat ekki
stillt mig um að hæðast að
grein í „Tímanum,“ þar sem
þorp eins og Selfoss var kalt
að „fjöregg“ og því fundið
helzt til gildis, að þar hefði
safnazt saman álitlégúr hóp-
Framhald á 8. síðu ,