Lesbók Morgunblaðsins - 06.08.2005, Blaðsíða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 6. ágúst 2005
Dómari í Los Angeles í Banda-ríkjunum tilkynnti í vikunni að
samkomulag hefði náðst við Sony
um að fyrirtækið greiddi þeim sem
hefðu séð nokkrar kvikmyndir sem
fyrirtækið framleiddi árið 2001 1,5
milljónir dollara, rúmar 95 milljónir
króna. Ástæðan fyrir þessu eru til-
vitnanir í góða dóma Davids Mann-
ings, gagnrýnanda dagblaðsins The
Ridgefield Press. Forsvarsmenn
blaðsins könnuðust ekki við að nokk-
ur með þessu nafni starfaði á vegum
blaðsins og hefur
Sony viðurkennt
að svo virtist sem
tveir starfsmenn
fyrirtækisins hefðu búið persónuna
til og vitnað til dóma hans, sem
hefðu verið tilbúningur.
Manning þessi á að hafa gefið
myndum á borð við Hollow Man,
The Animal og A Knight’s Tale
góða dóma árið 2001. Sagði hann
m.a. um Heath Ledger, sem lék
aðalhlutverkið í síðastnefndu mynd-
inni, að hann væri „nýjasta heita
stjarna ársins“. Um The Animal
sagði að Sony væri með „enn einn
sigurvegarann“ og að Hollow Man
væri „heljarinnar spennutryllir“.
Forsvarsmenn Sony sögðu tveimur
starfsmönnum tímabundið upp
vegna málsins.
Þar sem sýnt þykir að dómarnir
eru byggðir á sandi og sköp-
unarverk Sonys þá úrskurðaði dóm-
arinn að þeir sem hefðu séð um-
ræddar myndir gætu krafið
fyrirtækið um 5 dollara, um 317 ís-
lenskar krónur, í bætur.
Sættir náðust í málinu á síðasta
ári en Carolyn Kuhl, dómari í málinu
í Los Angeles, komst ekki að dóms-
niðurstöðu sinni fyrr en í vikunni.
Lögfræðingur Sony, Norman Blum-
enthal, sagði að ef þeir sem sáu
myndirnar krefðust ekki allrar upp-
hæðarinnar mundi afgangurinn
renna til góðgerðamála.
  
Aðstandendur hinnar árlegu al-þjóðlegu kvikmyndahátíðar í
Montreal hafa ákveðið að hætta við
að sýna kvikmyndina Karla á hátíð-
inni í ár eins og ráðgert hafði verið,
að því er fram
kemur á heima-
síðu hátíðarinnar.
Myndin er
byggð á ævi
Karla Homolka,
eins þekktasta
fjöldamorðingja
Kanada, sem
snemma á tíunda
áratugnum pynt-
aði og myrti ásamt eiginmanni sín-
um tvær skólastúlkur frá Ontario.
Málið vakti heimsathygli á sínum
tíma, ekki síst fyrir þær sakir að
morðingjarnir tóku upp á myndband
hrottalegar nauðganir og aðrar mis-
þyrmingar á fórnarlömbum sínum.
Helstu styrktaraðilar hátíð-
arinnar eru Air Canda, Visa, Univer-
sal Studios, Warnes Bros., Kodak og
Ferðamannaráð Montreal en það
mun aðallega vera vegna þrýstings
frá talsmönnum þeirra fyrirtækja
sem myndin hefur verið tekin af
dagskrá.
Tim Danson, lögfræðingur fórn-
arlambanna, hefur einnig hótað mál-
sókn verði myndin sýnd í Kanada.
Með hlutverk Körlu fer Laura
Prepon (Svona var það ’78) og með
hlutverk eiginmannsins fer Misha
Collins (24). Talsmaður kvikmynda-
hátíðarinnar, Serge Losique, sagðist
ekki skilja hvers vegna fólk væri svo
andstætt sýningu myndarinnar, sér-
staklega í ljósi þess að gerðar hafa
verið kvikmyndir um fjöldamorð-
ingja á borð við Hitler og Boston-
kyrkjarann, sem leyfðar hafa verið
til sýninga.
Erlendar
kvikmyndir
Heath Ledger
Laura Prepon
Langt fram eftir 20. öldinni ríkti sú hefðað endursýna myndir í kvikmynda-húsum. Oftar en ekki var um að ræðaábúðarmiklar, sögufrægar stórmyndir
á borð við Á hverfanda hveli (Gone With the
Wind), Arabíu Lawrence (Lawrence of Arabia),
Boðorðin tíu (The Ten Commandments), Lykilinn
undir mottunni (The Apartment), Ben Hur,
Stjörnustríðin, svo mætti lengi telja marg-
Óskarsverðlaunaðar risasmíðar sem þóttu hverri
kynslóð ómissandi. Myndirnar voru ekki endur-
sýndar í eitt skipti heldur
dúkkuðu bestu mjólkur-
kýrnar upp á hverju ári og
síðar með einhverju árabili.
Að margra mati skilaði
engin meira fé en Tónaflóð (Sound of Music), sem
glöggir menn álíta að hafi halað inn yfir 120.000
manns í Háskólabíói einu, nema ef vera skyldi Á
hverfanda hveli. Úr því verður aldrei skorið því
bókhald fyrirtækja var ekki upp á marga fiska
fram eftir öldinni sem leið.
Það var ekki jafn hátt risið á mýmörgum, vin-
sælum poppkornsmyndum sem skutu einnig upp
kollinum aftur og aftur en þær voru lítið síðri gull-
náma bíóunum. Arnarhreiðrið (Where Eagles
Dare), Hetjur Kellys (Kelly’s Heroes), Byssurnar
frá Navarone (The Guns of Navarone), Draugab-
anar (Ghosbusters), Butch Cassidy and the Sun-
dance Kid, Grikkinn Zorba (Zorba the Greek),
eru örfáar þeirra mynda sem jafnan vöktu lukku.
Táknmál ástarinnar (Kärlekens språk), var blóð-
mjólkuð í Hafnarbíói þar sem þessi heldur
ómerkilega „kynlífsfræðslumynd“ freistaði hátt í
50.000 manns. Hún þótti svo svæsin og opinská (!)
Vitaskuld gerðist þetta fyrir tíma fjölsalabíó-
anna og myndbandanna, kvikmyndahúsaeigendur
gerðu að sjálfsögðu allt hvað þeir gátu til að nýta
aðsóknarmöguleika mynda sinna til fullnustu og
höfðu fá önnur ráð handbær. Textaðar myndir
voru sjaldgæfar allt fram á áttunda áratuginn,
þær voru einfaldlega mjólkaðar svo lengi sem ein-
tökin hengu saman.
Desember var lengi vel mánuður undirlagður
endursýningum auk fáeinna ruslmynda sem bíó-
stjórarnir formuðu ekki að bjóða á öðrum tíma.
Annan dag jóla snöggbreytti til hins betra, þá
flögguðu menn því besta sem þeir höfðu upp á að
bjóða, jólamyndirnar voru rjóminn af rjómanum.
Í dag eru bíómyndir komnar á DVD-mynddiska
eftir 3–4 mánuði og „glugginn“; tíminn sem líður
frá því að mynd er frumsýnd og fer á leigu- og
sölumarkaðinn, styttist ár frá ári. Gömlu endur-
sýningarnar heyra því sögunni til í síbreytilegum
heimi.
Eða hvað? Ekki má gleyma sjónvarpinu, mesta
örlagavaldi kvikmyndanna frá upphafi. Lengi vel
álitu þeir svartsýnustu í kvikmyndaiðnaðinum að
litli kassinn gengi frá honum dauðum, en svo fór
þó blessunarlega ekki. Breytingarnar sem hófust
síðla á sjöunda áratugnum hafa orðið að byltingu
sem sér ekki fyrir endann á, svo lengi sem tækn-
inni fleygir fram. Nú er orðinn slíkur samruni í
iðnaðinum að ekki er gott að segja hver hefur
gleypt hvern en kvikmyndaverin eiga nú stóran
hlut í bæði sjónvarpsstöðvum og sjónvarpsefnis-
framleiðslu og sjónvarpstækjaframleiðendur eiga
kvikmyndaver.
Snar þáttur í dagskrá fjölda sjónvarpsstöðva
eru einmitt endursýningar gamalla kvikmynda.
Lengst af hafa þær verið tiltölulega ómarkvissar
en upp á síðkastið höfum við kvikmyndaáhuga-
menn verið að sjá stefnumarkandi breytingar sem
gera endursýningarnar enn forvitnilegri og
áhugaverðari. Eftir nokkrar tilraunir út um allan
bæ er svo að sjá að Skjáreinn sé að festa mark-
vissar endursýningar sem dagskrárlið og nægir
að nefna myndaraðir með Bleika pardusinum,
Clint Eastwood, o.fl. Síðustu vikurnar hefur stöð-
in sýnt roskna vestra kl. 21 á laugardögum,
vestraunnendur geta því gengið að þeim vísum á
sínum stað og stund. Fleiri geta notið sýninganna
því myndirnar eru fræðandi og gefa ósvikna
mynd af hugsunarhætti og bíósmekk áhorfenda á
þeim tíma sem þær voru framleiddar. Það verður
að segjast eins og er að ýmislegt kemur á óvart,
ekki síst hve sakleysinu hefur hrakað á örfáum
áratugum.
Nú um stundir eru áberandi um þrítugir Uni-
versal-vestrar, sem vissulega slógu sjaldan veru-
lega í gegn, en þeir sýna svo ekki verður um villst
að sagan var löngum í fyrirrúmi en hún hefur
mátt víkja fyrir hraða og brellum sem eru ráðandi
þættir í bíómyndum samtímans.
Það er óskandi að fleiri sjónvarpsstöðvar taki
fyrir kvikmyndaþemu, -tímabil, -leikara, -leik-
stjóra, af nógu er að taka. Dósahlátrinum má
linna.
Forvitnilegar upprifjanir
’Lengi vel álitu þeir svartsýnustu í kvikmyndaiðnaðinumað litli kassinn gengi frá honum dauðum, en svo fór þó
blessunarlega ekki. Breytingarnar sem hófust síðla á sjö-
unda áratugnum hafa orðið að byltingu sem sér ekki fyrir
endann á, svo lengi sem tækninni fleygir fram. Nú er orðinn
slíkur samruni í iðnaðinum að ekki er gott að segja hver
hefur gleypt hvern [...].‘
Sjónarhorn
Eftir Sæbjörn
Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is
H
ryllingsmyndin hefur jafnan
þurft á ákveðinni tegund hjálp-
artækja að halda til að hlutgera
þá frumspekilegu ógn sem svo
oft undirbyggir frásögnina.
Draugar og andsetið fólk, heim-
ilistæki sem láta öllum illum látum, ólæknandi
sjúkdómar og annað í þessum dúr. Í þessu sam-
hengi má velta fyrir sér hversu óttalegur hlutur
vatn sé og hvort þar sé um að ræða æskilegt
hjálpartæki fyrir hryllingsmynd. Franski heim-
spekingurinn Jean-Paul Sartre hefur bent á að
þykkir vökvar líkt og hunang, efni sem líkjast
hvorki fljótandi vatni né föstum og
traustum hlutum, séu frekar
óhugnanlegir en hvort vatn eitt og
sér, sjálf uppspretta lífsins, sé
nægilega þungvægt til að halda
heilli hryllingsmynd á floti getur vissulega talist
spurnarefni. Samhliða spurningunni, hinsvegar,
hikum við ekki við að beina sjónum að mikilvægu
hlutverki rigningar, þoku og þungbúins veðurs al-
mennt, en allt þetta hefur löngum verið lagt á
vogarskálar hryllilegs myndmáls með góðum ár-
angri.
En eftir stendur spurningin hvort leki úr lofti
sé líklegur til að koma gæsagangi af stað á húð
áhorfanda. Kvikmyndagagnrýnendur í Banda-
ríkjunum hafa margir hverjir svarað þessari
spurningu neitandi og gefið nýlegri kvikmynd
Walters Salles, Dark Water (Dimmt vatn), vonda
dóma (undantekningar eru reyndar nokkrar, þ. á
m. tímaritið Rolling Stone og dagblaðið Chicago
Tribune). Myndin skartar Jennifer Connelly í að-
alhlutverki og leikstjórinn er nýorðinn frægur, en
á síðasta ári leikstýrði hann myndinni The Motor-
cycle Diaries (Mótorhjóladagbækurnar) sem bæði
varð vinsæl og hlaut góða umfjöllun í fjölmiðlum.
Fræg leikkona og virtur leikstjóri dugðu þó
ekki til að mati flestra; og kemur þar, sýnist mér,
þrennt til. Fyrst ber að nefna áhugaleysi áður-
nefndra gagnrýnenda á vatni, í öðru lagi há-
stemmdar hugmyndir þeirra um lífskjör ein-
stæðra mæðra í Bandaríkjunum, og í þriðja lagi
skilningsleysi frammi fyrir hliðarspori frá formúl-
um hollywoodískra hryllingsmynda.
Myndbirting fyrir djúp
undirmeðvitundarinnar
Söguþráður myndarinnar er reyndar ekki mjög
flókinn og rétt er að drepa á honum áður en nánar
er farið í þessi þrjú atriði. Connelly leikur unga
konu sem er nýskilin og flytur með dóttur sinni í
frekar hráslagalegt húsnæði utan borgarinnar.
Ekki er hún fyrr sest að í íbúðinni en hún sér eftir
ákvörðuninni. Allt hríðlekur og á hæðinni fyrir of-
an hefur að því er virðist heilt unglingagengi tekið
sér bólfestu (sem spillir svo sannarlega fyrir
svefnfriðinum). Þetta er að sjálfsögðu bara upp-
hafið og áður en yfir lýkur hafa yfirnáttúruleg öfl
blandað sér í spilið. Þá virðist laumulegt framferði
húsvarðarins, sem leikinn er af Pete Postlet-
hwaite, ansi grunsamlegt.
En framhjá því verður ekki litið að vatnsleki
(sem í fyrstu virðist sakleysislegur en magnast
eftir því sem líður á myndina) gegnir lykilhlut-
verki í frásögninni og hefur sumum þótt lítið til
koma. Þeir sem átt hafa vatnsrúm og orðið fyrir
þeirri ólukku að fylla eitt slíkt um of, og í kjölfarið
séð saumana rifna og drjúgan hluta fasteignar
eyðileggjast, munu vafalaust skilja hversu óhugn-
anlegur stjórnlaus vatnsflaumur getur verið inn-
andyra.
En umfram slíkar vangaveltur er líka við hæfi
að líta til kenninga sálgreiningarinnar en vatn er
þar oft séð sem myndbirting fyrir djúp undirvit-
undarinnar, þess sem haldið er í kafi svo það trufli
ekki vanabundinn gang þess sem fram fer á yfir-
borðinu. Hér er um góðan túlkunarlykil að ræða;
það sem leysist úr viðjum í vatnsflaumnum á bein-
ar rætur að rekja til æsku söguhetjunnar. Þá hafa
sumir gagnrýnendur kvartað yfir þeirri firru að
kona sem er jafn falleg og Jennifer Connelly
myndi nokkurn tíma búa í jafn óhrjálegri íbúð og
raun ber vitni. Utan við þá víðfeðmu skynvillu
sem slíkar athugasemdir bera með sér (fátækt
fólk getur líka verið fallegt) er horft framhjá því
að kringumstæður Connelly eru útskýrðar í
nokkrum smáatriðum, en sem heimavinnandi hús-
móðir var hún ekki fátæk meðan hún var gift
eiginmanni sínum og mun e.t.v. ekki vera fátæk
eftir að skilnaðurinn gengur í gegn, en hún þarf
að þrengja sultarólina um stundarsakir meðan á
erfiðu tímabili stendur.
Það sem hér er gefið í skyn um kynjamismun
og fjárhagslegt forræði karla í nútímasamfélagi
er enn skýrara í japönsku frummyndinni, sem
leikstýrt var af Hideo Nakata. Frummyndin og
bandaríska endurgerðin eru líkar í flestum grunn-
atriðum, nema sú bandaríska hefur fengið andlits-
lyftingu þegar að útliti kemur og þótt endalokin
séu efnislega þau sömu er allnokkur munur í út-
færslu. En það eru japanskar rætur myndarinnar
sem útskýra að hluta til hvers vegna úrlausn
hennar fylgir ekki þeim fordæmum sem áhorf-
endur bandarískra kvikmynda hafa vanist. En
einmitt þessi uppreisnarstrengur gerir myndina
jafn áhrifaríka og raun ber vitni og þegar öllu er á
botninn hvolft er maður reiðubúinn til að afsaka
lausa enda ef endirinn sjálfur kemur á óvart.
Hin myrku vötn
Eftir Björn Þór
Vilhjálmsson
vilhjalmsson@
wisc.edu
Reuters
Dark Water Jennifer Connelly, hlutverki móðurinnar
í Dark Water. Hún býr í niðurníddu húsi eftir að
hafa lent í erfiðu forræðismáli, og vandi hennar
myndbirtist í eilífum og vaxandi vatnsflaumi.
Hvað dugar til að hlutgera þá frumspekilegu
ógn sem hryllingsmyndir nota til að undirbyggja
frásagnarhátt sinn? Vatn hefur ekki þótt nægi-
lega notadrjúgt fram að þessu, þrátt fyrir vís-
anir til undirmeðvitundarinnar, enda veltir
greinarhöfundur því fyrir sér hvort það dugi til
að magna upp nægilega spennu í nýjustu mynd
Walters Salles, Dark Water.