Lesbók Morgunblaðsins - 06.08.2005, Blaðsíða 6

6 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 6. ágúst 2005
Á
starljóð Þóru Jónsdóttur
einkennast af þrá ljóð-
mælanda eftir samastað
og samruna við elskhug-
ann. Hann er táknmynd
heimilis, öryggis og hlýju.
Ástarsambandið er séð
sem hið fullkomna sam-
ræmi, líkt og sjá má í spegilmyndum þar sem
skilin milli raunveruleikans og þess sem speg-
illinn sýnir verða óljós. Í ljóðinu „Regndagar“ í
Horft í birtuna eru elsk-
hugarnir sem speg-
ilmynd hvor annars. Sól-
in, hlýjan og litagleðin
birta samruna þeirra en eftir sundrung þeirra
er tilveran myrk, þrúguð af þoku og regnið
grætur.
Inn í þokunni
grætur regnið.
Himinbláminn ríkir
ofar skýjum.
Langt er síðan
tveir regnbogar
sáust á lofti.
Áður var oftar sólarsýn.
Án elskhugans er yfirgefna konan áttavillt,
eins og týnt barn, sem birtist í grát regnsins.
Hún sér ekkert framundan ólíkt því þegar hið
fullkomna samræmi ríkir. Þá er „oftar sól-
arsýn“ og framtíðin björt. Gráturinn tengir
rödd hennar kvenröddum miðaldabókmennta
þar sem grátur er sérstakt tjáningarform
kvenna. Hér tengist gráturinn einangruninni
sem sjá má í þokumyndinni. Andstæðurnar
milli þokunnar og sólskinsins eru táknmyndir
tilfinninga ljóðmælanda. Hún er týnd og þráin
eftir honum er því jafnframt þrá eftir sama-
stað og öryggi. Langt er síðan þau voru sem
eitt en minningin ásækir konuna samt sem áð-
ur í hringrás tímans. Aðskilnaður þeirra minn-
ir á sárið í ljóðinu „Sárið sem aldrei grær“ í
Leiðin heim.
Í morgun var koddinn minn
votur af tárum.
Sárið sem aldrei grær
hefur opnazt í nótt.
Gleymt lifir í kvikunni,
gleðistund breytist í trega.
Sárið sem aldrei grær
hefur opnast í nótt.
Það „gleymda“ gleymist ekki heldur býr
innra með ljóðmælanda. Kvikan er táknmynd
huga hennar og geymir allar hennar sorgir og
hún mun aldrei gleyma treganum. Kvikan er
jafnframt sem rými og uppsprettulind tilfinn-
inganna.
Treginn og tárin koma þegar konan á þess
síst von. Hér er tíminn og endurtekningin
áberandi þáttur í treganum eins og sést á orð-
unum „í morgun“ og „aldrei“. Það sem grær
aldrei er alltaf opið og særir stöðugt. Tíminn
læknar ekki og sárið er alltaf til. Yfirgefningin
tilheyrir fortíðinni en sársaukinn er eilífur.
II
Það fer mikið fyrir tímanum í ástarljóðum
Þóru. Julia Kristeva segir konur eiga sér sér-
stakan tíma, kvennatíma: „Tími þeirra tekur
mið af líkamanum og náttúrunni, er tími
hringrásar, ferlis, endurtekningar og eilífð-
ar.“1 Sársaukinn kemur fram í líkamlegu
myndmáli, tárin eru flæðandi frá líkamanum
og sársaukinn endurtekur sig aftur og aftur,
konan upplifir aðskilnaðinn sem djúpt og opið
sár. Ástarljóð Þóru eru saknaðarljóð um sam-
runa elskendanna og þrána eftir örygginu sem
ljóðmælendur tengja ástinni. Þau örlög kon-
unnar að verða yfirgefin endurtaka sig aftur
og aftur, hjarta hennar er sem ílát undir sárs-
auka en ekki ást. Yfirgefnar konur særa elsk-
hugann fram, halda minningu hans á lofti og
eru honum „fylgispakar“ eins og í ljóðinu „Á
hverfandi hveli“ í Leit að tjaldstæði:
Lengi hefur hug mínum
dvalist hjá þér.
Nú er tímabært
að hugsun mín
næstum holdi klædd
hætti að vera þér
fylgispök.
Leitin og ferðin eru sterk minni í ljóðabók-
um Þóru eins og nöfn þeirra fyrstu benda til.
Leiðin heim er ferðalag ljóðmælanda til
öruggs áfangastaðar. Ferðin sem konan legg-
ur á sig í leit að ástinni kostar þó oft þjáningar.
Í ljóðinu „Húsaskjól“ í Leiðin heim er ást-
arskortinum líkt við að vera villtur í stórborg
og eiga sér ekki samastað.
Húsnæðislaus
horfði ég löngunaraugum
á gluggana í borginni,
og sá margt ljósið loga.
Í upsum húsanna
áttu dúfur hreiður
starrar sátu á þökum og sungu.
Í örvæntingu
flutti ég inn í hjarta þitt
og hélt
að þú myndir ekki
bera mig út
Áfangastaður konunnar er hjarta elskhug-
ans myndhverft sem hús. Sem yfirgefin upp-
lifir konan sig fyrir utan samfélagið, hún er út-
lagi sem þráir inngöngu. Smæð konunnar
andspænis samfélaginu er slík að hún mænir
upp eftir húsunum. Hún speglar sig í fugl-
unum, því smáa, og væntir þess að njóta sama
frelsis og þeir. Andstæðurnar eru á milli þess
sem er fyrir innan og þess sem er fyrir utan.
Ljósin í gluggunum og húsaskjólið eru hér
hliðstæð líkama elskhugans. Innganga hennar
í húsið er hliðstæð samruna hennar og elsk-
hugans.
Fjölskyldumyndinni sem brugðið er upp,
dúfan í hreiðurgerð og starrinn að syngja, er
til marks um væntingar hennar til sambands-
ins. Í augum konunnar er elskhuginn tákn ör-
yggis og hlýju. Aðeins hjá honum getur konan
öðlast innri frið og „húsaskjól“. Hjarta elsk-
hugans táknar allan líkama hans og er hluti
fyrir heild.
Það er hann sem konan þráir að vera í
tengslum við, líkt og raddir kvenna tjá í treg-
rófum. Eignarfornöfnin endurspegla slíka þrá
og jafnframt það að ástin er hans eign.
Konan hverfur inn í elskhugann í þrá sinni
og draumsýn ljóðsins. Hann hjúpar líkama
hennar. Faðmlag hans býr jafnframt yfir mikl-
um eyðileggingarmætti. Tilvist konunnar er
ekki á hennar eigin forsendum því elskhuginn
getur lokað dyrum/faðmi sínum eftir eigin
hentisemi, það er hann sem setur reglurnar.
Simone de Beauvoir nefnir, í riti sínu Hitt
kynið, að konur leiti að því öryggi sem ein-
kennir barnæskuna í faðmi elskhugans. Ör-
yggisleysi konunnar í ljóðinu „Húsaskjól“ má
því líkja við brottför hennar úr föðurhúsum.
Þegar stúlka yfirgefur föðurhúsin saknar hún
þess að vera dóttir og tilheyra heildinni. Ástin
á að færa henni móður sína og föður á ný.2 Hún
kann ekki að höndla frelsið, vera óheft, og fær-
ist því frá einum handhafa valdsins til þess
næsta.
Yfirgefnu konuna vantar einhvern til að
spegla sig í sem staðfestir tilvist hennar og
Skjól í hjarta elskhugans
– ástarljóð Þóru Jónsdótt
Fyrsta ljóðabók Þóru Jónsdóttur (f.1925),
Leit að tjaldsvæði, kom út 1973 og síðan þá
hafa komið út fjöldamargar ljóðabækur auk
ljóðaþýðinga eftir hana. Í fyrstu ljóðabókum
sínum fjallar hún um ástina, þrána eftir að
tilheyra annarri manneskju og tregann yfir
fjarveru ástvinarins. Í ástarljóðum sínum
kallast Þóra á við tregróf miðalda sem
spretta upp af yfirgefningu elskhugans. Eft-
irfarandi grein er ljóðgreining á ástarljóðum
Þóru – m.a. í samhengi við kenningar Simone
de Beauvoir og Juliu Kristevu, en einnig er
vikið að vísunum í hefðir miðalda.
Eftir Ilmi Dögg
Gísladóttur
ilmur.dogg@gmail.com
’Það fer mikið fyrir tím-anum í ástarljóðum
Þóru. Julia Kristeva
segir konur eiga sér
sérstakan tíma, kvenna-
tíma:
„Tími þeirra
tekur mið af líkama og
náttúrunni, er tími
hringrásar, ferlis,
endurtekningar
og eilífðar.“‘