Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.2005, Side 13

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 24. september 2005 | 13
Þ
ótt það sé í sjálfu sér kjánalegt að
taka um afríska tónlist eins og
um sé að ræða einsleita tónlist og
sviplíka verður varla á móti því
mælt að risarnir í afrískri tónlist
eru tveir, Fela Kuti og Franco,
sem báðir eru látnir. Franco var kóngurinn í
Kongó, gítarhetja, snilldar lagasmiður og
hljómsveitarstjóri, en Fela byltingarmaður, sí-
fellt upp á kant við nígerísk stjórnvöld. Hann
fékk líka að kenna á því,
ofsóttur, pyntaður og
kvalinn, varð fyrir sífelld-
um árásum lögreglu- og
hermanna, sat í fangelsi
fyrir upplognar sakir, varð að þola það að móð-
ur hans var misþyrmt og hún síðan barin til
bana og svo má telja. Þrátt fyrir það lét hann
aldrei deigan síga, varð háværari og bein-
skeyttari eftir því sem yfirvöld léku hann harð-
ar.
Tónlistarferill Fela Kuti hófst frá 1959, þótt
sú saga verði ekki frekar rakin hér, en hann
náði gríðarlegum vinsældum í Nígeríu í upp-
hafi áttunda áratugarins. Fela bauð sig fram í
forsetakosningum 1979 en var meinað fram-
boðið af yfirvöldum og í kjölfarið réðust lög-
reglumenn enn inn á heimili hans, börðu alla
sem þar voru og lögðu heimilið í rúst. Hljóm-
sveitin sem Fela hélt úti á þeim tíma hét Af-
rika 70, en er hún leystist upp stofnaði hann
nýja, Egypt 80, sem í voru áttatíu manns eins
og nafnið gefur til kynna en það vísaði annars
til almennrar afrískrar samkenndar. Lögin
sem sveitin flutti urðu lengri og útsetningar
flóknari, grunnbygging þeirra klifun skreytt
með snarstefjun Fela á saxófón og hljómborð.
Fyrsta platan með Fela og Egypt 80 var Orig-
inal Suffer Head og kom út 1981.
Titillag plötunnar er rétt rúm 21 mínúta að
lengd og fjallar um það hvernig vaxandi olíu-
auður Nígeríu skilaði sér ekki til íbúanna,
hvernig almenningur bjó við sífelldan skort,
ekkert vatn, ekkert brauð, ekkert húsnæði –
Nígería er þróunarríki, syngur hann; „þeir
sem búa í London / búa eins og lávarðar / þeir
sem búa í New York / búa þar eins og kon-
ungar / við sem búum í Afríku / búum eins og
þjónar“. Heiti lagsins vísar einmitt í þjáningar
sem Fela rekur til nýlendustefnu vesturveld-
anna og einnig nígerískrar spillingar.
Eins og jafnan syngur Fela á pidgin ensku
til að tryggja að allir íbúar Nígeríu skilji hvað
hann er að fara og ekki síður aðrir íbúar Vest-
ur-Afríku, en í laginu er líka óvenju mikið um
orð úr jorúba, þar á meðal í hvatningunni að
íbúar Afríku eigi að hætta að vera „suffer-
head“ og verða „jefahead“, en „jefa“ er orð úr
jorúba yfir gæfumann: „Me I say sufferhead
must go O O / Jefa-Head must come.“
Eins og getið er kom Original Suffer Head
fyrst út 1981 með Original Suffer Head á a-
hliðinni og Power Show, lag sem áður kom út
með Fela og Afrika 70, á b-hliðinni. Shanachie
gaf lagið út á geisladisk 1991, kallar það og
plötuna reyndar Original Sufferhead, en á
henni eru líka lögin Sorrow Tears and Blood,
Colonial Mentality og ITT. Betri útgáfa er í
endurútgáfuröðinni miklu sem Universal hrinti
af stað fyrir nokkrum árum, en þá voru allar
plötur Fela gefnar út á diskum, tvær á hverj-
um disk. Original Suffer Head er þar á disk
með Power Show og þar með lagið I.T.T., Int-
ernational Thief Thief sem kom út 1980 á plötu
með fyrrihluta lagsins á hlið a og hinn hlutann
á hlið b. Í því lagi er Fela að leika sér með
heiti alþjóða símarisans umdeilda International
Telephone and Telegraph, og bendlar við það
„þjófana tvo“ Olusegun Obasanjo forseta Níg-
eríu og M.K.O. Abiola, stjórnarformann Decca-
plötuútgáfunnar í Nígeríu. Sú plata var skrifuð
á Fela Anikúlapó Kuti & Afrika 70.
Byltingarmaðurinn Fela Kuti
Poppklassík
eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
Í síðustu Lesbók var rangur höfundur sagður að
Poppklassík. Réttur höfundur var Svanur Már
Snorrason. Beðist er velvirðingar á þessu.
Í
ÞESSU gríðarlega flóði tónlistar um
heiminn rekst maður endrum og sinn-
um á stórkostlega listamenn, sem ef
til vill eru jafnóþekktir og þeir eru
snjallir. Fyrir nokkrum árum var það
Sufjan Stevens, sem síðan hefur náð
nokkurri hylli. Nú er það Kanadamaðurinn Jim
Guthrie, sem sendi frá sér meistaraverkið
Now, More Than Ever í heimalandi sínu árið
2003 og á bandarískum markaði ári seinna.
Platan var tilnefnd til
„kanadísku Grammy-
verðlaunanna“, Juno, en
hefur þó ekki fært Guthrie
þá heimsfrægð sem hann á skilda. Sá sem þetta
ritar hefur ekki heyrt betri plötu.
Now, More Than Ever er þriðja plata Gut-
hries, á eftir A Thousand Songs sem kom út ár-
ið 1999 og Morning Noon Night frá árinu 2002.
Jim Guthrie fæddist í bænum Guelph í Ont-
ario-fylki í Kanada og segist hafa lært allt sem
hann kann á þeim 27 árum sem hann bjó í bæn-
um. Á þeim tíma fjölgaði íbúum bæjarins úr
60.000 upp í 110.000. „Þetta er auðvitað frekar
lítill bær, en listalífið hefur alltaf verið mjög
kraftmikið,“ segir hann.
Notaði tvö kassettutæki
Guthrie keypti fyrsta gítarinn sinn þegar hann
var 17 ára, en hafði alltaf haft eyra fyrir tón-
list. „Ég byrjaði strax að semja og taka upp
lög. Ég notaði tvö kassettutæki; byrjaði á að
taka upp á annað og spilaði svo með þeirri upp-
töku inn á hina kassettuna. Ári seinna keypti
ég mér fyrsta fjögurra rása upptökutækið,“
segir hann. Guthrie „neyddist“ til að spila á öll
hljóðfæri sjálfur, þar sem vinir hans fengust
allir annaðhvort við skriftir eða sjónræna list-
sköpun.
„Ég stofnaði ekki hljómsveit á þessum tíma.
Ég tók bara upp endalaust efni heima hjá mér;
hver einasta litla hugmynd fór á segulband,
svona eins og hjá Lou Barlow, Ween og The
Beatles. Í raun má segja að þetta hafi verið
einskonar hljóðdagbók,“ segir hann.
Nokkrum árum seinna varð Guthrie mjög
áberandi í tónlistarlífinu í Guelph og spilaði í
fjölda hljómsveita, auk þess að stjórna útvarps-
þætti þar sem hann spilaði bara heimaupptökur
listamanna úr heimabænum. Skömmu seinna
stofnaði hann, ásamt öðrum, útgáfufyrirtækið
Three Gut Records, en nafn hennar er næstum
því nefnt eftir Guthrie, þótt stafirnir séu í ann-
arri röð og ekki alveg þeir sömu.
Konungleg borg
Um sama leyti hóf hann spilamennsku í hljóm-
sveitinni Royal City, Konunglegri borg, sem
gárungar hafa stundum kallað smábæinn Gu-
elph. Á endanum flutti sveitin til Toronto og
hlutirnir fóru að gerast. Tvær stúlkur, Lisa
Moran og Tyler Burke, tóku útgáfufyrirtækið
yfir og náðu töluverðum árangri. Auk þess að
gefa út efni Guthries og Royal City fékk fyr-
irtækið sveitina The Constantines til liðs við
sig, en hún hefur vakið mikla athygli víða að
undanförnu.
Upptökur á Now, More Than Ever fóru fram
í bænum London í Ontario. Upptökustjórinn,
Andy Magoffin, hefur unnið með Toronto-
sveitum á borð við The Hidden Camera, fyrr-
nefnda The Constantines og Royal City, auk
fjölmargra annarra. Strengjaútsetningar á
plötunni eru magnaðar, en þær eru höfund-
arverk Owens Pallets, sem unnið hefur fyrir
Arcade Fire, Hidden Cameras og Final Fan-
tasy.
Geimvera útsetti strengina
Spurður um þær segir Guthrie: „Ég tók fyrst
upp grunninn að lögunum með hljómsveitinni
minni og svo fórum við aftur í hljóðverið til að
taka upp fleiri hljóðfæri, m.a. strengina. Ég
man að við vöknuðum snemma á morgnana og
hann samdi strengjaútsetninguna áður en
Andy vaknaði og tók strengina upp. Ekkert
smáafrek hjá honum, ef maður hlustar á af-
raksturinn. Owen er mjög líklega geimvera,
þótt hann sé ekki jafnógnvænlegur og maður
myndi halda,“ segir Guthrie og hlær.
Platan er lúmsk, segir Guthrie. „Hún rotar
mann ekki við fyrstu hlustun. Ég vildi reyndar
hafa meiri höggkraft á sínum tíma, en einhvern
veginn æxluðust upptökurnar ekki þannig. Það
breytir því ekki að við skemmtum okkur kon-
unglega í hljóðverinu á þessum þremur vikum
sem við eyddum þar,“ segir hann.
Guthrie segist ekki hafa hugmynd um hvað-
an tónlistin komi. „Ég veit aldrei hvernig lögin
eiga eftir að verða. Þess vegna lít ég í raun
ekki á mig sem lagasmið, heldur frekar eins
konar hljóðsafnara. Reyndar eru fyrri tvær
plöturnar mínar, A Thousand Songs og Morn-
ing Noon Night, betri dæmi um tilrauna-
mennskuna í tónlistinni minni. Morning Noon
Night var aðallega samin og tekin upp á Sony
PlayStation leikjatölvu. Í hvert skipti sem ég
sest niður til að semja lag reyni ég að gleyma
öllu sem ég kann um tónlist.“
Hefur engan útgefanda
Guthrie segist eiga mikið efni á lager, sem eigi
eftir að taka upp og gefa út. „Ég er að núna að
velta fyrir mér hvað ég eigi að gera næst.
Three Gut Records, útgáfufyrirtækið mitt, er
að hætta um þessar mundir. Ég ætla að byrja
að taka upp nýja plötu í vor, eða jafnvel fyrr,
en hef engan útgefanda eins og stendur. Ég er
eiginlega of afslappaður í þessum málum. Ég
þyrfti að fá duglegt spark í afturendann!“
Kanadískur safnari hljóða
Eftir Ívar Pál Jónsson
ivarpall@mbl.is
Guthrie keypti fyrsta gítarinn sinn 17 ára.
Norðan við Bandaríkin er land sem heitir Kan-
ada. Þar býr tónlistarmaðurinn Jim Guthrie.
Shirley Manson, söngkona Gar-bage, segir að sveitin sé ekki að
fara að hætta starfsemi, þótt hún hafi
tilkynnt að hún hyggist taka sér frí
eftir erfiða tónleikaferð. „Við höfum
rætt þetta og ég held að
ekkert okkar hafi áhuga á
að sveitin hætti,“ segir
hún í samtali við AP-fréttastofuna.
„Okkur hefur fundist þessi tónleika-
ferð frábær og okkur finnst við hafa
gert mjög góða plötu. Við viljum bara
taka okkur smáfrí á meðan það er
ennþá gott andrúmsloft á milli okk-
ar,“ segir hún við AP. Hljómsveitin
tilkynnti nýlega að tónleikum í
Frakklandi, Belgíu og Bretlandi, sem
áttu að vera í október, hefði verið af-
lýst.
  
Jason Lytle, söngvari Grandaddy,segist þurfa að yfirgefa fæðing-
arbæ sinn, Modesto í Mið-Kaliforníu,
sem fyrst. Hann geti þó ekki látið
verða af því fyrr en næsta plata sveit-
arinnar verði fullgerð, en með henni
ætlar hann að kveðja heimahagana.
Platan mun bera heitið Just Like
the Family Cat, „vegna þess að þegar
fjölskyldukötturinn deyr, gerir hann
ekki stórmál úr því,“ segir Lytle við
MTV.com. „Hann deyr með látlaus-
um og þokkafullum hætti, án alls til-
stands. Hann gefur ekki frá sér
dramatískt ískur og veltist ekki um á
stofugólfinu af kvölum. Hann bara
hverfur.“
Það hyggst Lytle gera með plöt-
unni, sem er væntanleg snemma á
næsta ári. Með henni lýkur stórum
kafla í lífi þessa síðskeggjaða laga-
smiðs, en hann hefur búið í Modesto
allt sitt líf, bæ sem „sýgur til sín sálir
fólks,“ hvorki meira né minna, ef
marka má Lytle.
Í frétt MTV segir að um 75% plöt-
unnar séu tilbúin, sem stemmir að
vísu ekki við þá staðreynd, sem kem-
ur einnig fyrir í fréttinni, að 12 af 15
eða 16 lögum séu fullunnin.
  
Wayne Coyne og félagar í TheFlaming Lips ætla að venda
kvæði sínu í kross með næstu plötu.
Á henni snúa þeir sér aftur að gít-
arrokki. „Ég held að við höfum fund-
ið gítarrokk sem við erum mjög
spenntir fyrir, án þess að það hafi
verið ætlunin þegar lagt var af stað,“
segir Coyne. „Fólk mun sjá að hluti
plötunnar verður helgaður furðu-
rokki,“ heldur hann áfram.
Platan, sem bera mun heitið At
War With the Mystics, mun einnig
vera frábrugðin fyrri verkum sveit-
arinnar þegar kemur að textasmíð
Coynes. Hingað til hefur hann ein-
beitt sér að framúrstefnulegri texta-
gerð, en nú hyggst hann snúa sér að
málefnum líðandi stundar, á borð við
Íraksstríðið og frammistöðu rík-
isstjórnar George W. Bush í Banda-
ríkjunum.
Grandaddy
Shirley Manson
Flaming Lips
Erlend
tónlist