Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.2005, Blaðsíða 8

Í
kjölfar Kristnihátíðarinnar sem var hald-
in á Þingvöllum sumarið 2000, til að
minnast þess að 1.000 ár voru liðin frá
því að kristinn siður var lögtekinn á Ís-
landi, var lagður grunnur að svonefndum
Kristnihátíðarsjóði, sem síðan varð að
lögum í febrúar árið 2001. Var ráðgert að
starfstími sjóðsins yrði fimm ár, og rík-
issjóður myndi leggja 100 milljónir til á hverju starfs-
ári sjóðsins.
Þetta hefur gengið eftir og nú er komið að síðustu
úthlutun úr sjóðnum. Í Þjóðmenningarhúsinu næst-
komandi miðvikudag, 1. desember, kl. 12, verður út-
hlutað styrkjum til 59 verkefna sem tengjast menn-
ingar- og trúararfi þjóðarinnar sem og fornleifa-
rannsóknum, samtals að fjárhæð um 96 milljónir
króna.
Hlutverk sjóðsins er tvíþætt. Annars vegar er hon-
um ætlað að efla fræðslu og rannsóknir á menningar-
og trúararfi þjóðarinnar og
stuðla að umræðum um lífs-
gildi hennar, siðferði og
framtíðarsýn. Hins vegar er
hlutverk sjóðsins að kosta
fornleifarannsóknir á helstu
sögustöðum þjóðarinnar, meðal annars á Þingvöllum, í
Skálholti og á Hólum.
Stjórn sjóðsins er kjörin af Alþingi og skipa hana
Anna Soffía Hauksdóttir, prófessor við verkfræðideild
Háskóla Íslands, sem jafnframt er formaður, Anna
Agnarsdóttir, prófessor við hugvísindadeild Háskóla
Íslands, og Þorsteinn Gunnarsson, rektor Háskólans á
Akureyri.
Stjórnin skipaði tvær verkefnisstjórnir sem gert
hafa tillögur til stjórnar um verkefni og framlög til
þeirra fyrir hvert starfsár, auk þess að vera stjórninni
til ráðgjafar. Formaður verkefnisstjórnar á sviði
menningar- og trúararfs, sem hefur aðsetur á Ak-
ureyri, er Guðmundur Heiðar Frímannsson, prófessor
við kennaradeild Háskólans á Akureyri. Formaður
verkefnisstjórnar á sviði fornleifafræði, með aðsetur í
Reykjavík, er Guðmundur Hálfdanarson, prófessor við
heimspekideild Háskóla Íslands.
Eftir að þessari síðustu úthlutun sjóðsins verður
lokið hefur um 500 milljónum króna verið veitt til
rannsókna á þessum sviðum. Af því tilefni verður efnt
til ráðstefnu, sem ber heitið „Hin forna framtíð“, en
hún hefst í fyrirlestrasal Þjóðminjasafnsins kl. 14 hinn
1. desember, að lokinni úthlutun úr sjóðnum. Sam-
nefnd sýning verður opnuð sama dag í bókasal Þjóð-
menningarhússins. Jafnframt var ákveðið að gefa út
rit, þar sem meðal annars má finna stuttar lýsingar á
flestum verkefnum sem sjóðurinn hefur styrkt; sum
að fullu, önnur að hluta.
Nýjar niðurstöður að Skriðuklaustri
Steinunn Kristjánsdóttir fornleifafræðingur er verk-
efnisstjóri eins verkefnanna, sem hlotið hefur styrki
úr Kristnihátíðarsjóði á undanförnum árum; rann-
sóknir á klaustrinu að Skriðu. Á ráðstefnunni á
fimmtudag mun Steinunn halda erindi sem nefnist
Skriðuklaustur – staður menningar og líknar.
„Árið 2000 fór forkönnun á svæðinu fram, þar sem
leitað var að staðsetningu klaustursins með fjárstyrk
úr Rannís. Þá var hvorki vitað hve stórt það var né
hvar það hafði staðið – þess var einungis getið í rit-
uðum heimildum að þarna hefði staðið munkaklaustur
í Ágústínusarreglu, svo það var vitað að það hafði ver-
ið til,“ segir Steinunn.
Það var síðan með fjárstyrk úr Kristnihátíðarsjóði
ári síðar, sem hægt var að hefja rannsóknir fyrir al-
vöru árið 2002, byggðar á þeim gögnum sem fyrir
lágu, en ljóst var að þar höfðu staðið afar stórar bygg-
ingar sem voru alveg horfnar í jörðu. Einnig bentu
rannsóknir til þess – ólíkt öllum öðrum þekktum
klausturstöðum á Íslandi – að ekkert hafði verið
byggt ofan á rústirnar klaustursins, sem talið er að
hafi hætt starfsemi árið 1554. „Þetta leit út fyrir að
vera eins einfalt og svona getur verið, það væri hrein-
lega hægt að fletta ofan af rústunum. Við sáum því
mikil tækifæri í að hægt væri að rannsaka heillegra
klaustur en áður hafði verið hægt,“ segir Steinunn.
Hún segir að rannsóknin hafi varpað nýju ljósi á
klausturhald á Íslandi á miðöldum, fyrst og fremst á
Skriðu, en einnig megi telja að klausturhald annars
staðar á Íslandi hafi verið með svipuðum hætti. „Stóra
uppgötvunin er síðan sú að klaustrið á Skriðu hafi
verið mjög svipað og önnur klaustur í Evrópu á þess-
um tíma. Hingað til hefur alltaf verið haldið að klaust-
ur á Íslandi hafi séríslenskt lag, og að starfsemin hafi
verið öðruvísi en annars staðar og hafi fyrst og fremst
gegnt hlutverki miðstöðvar mennta, menningar og
auðsöfnunar. Hlutverk klaustra annars staðar var
Kristnihátíðarsjóðu
Hjónaband samkynhneigðra Sólveig A. Bóasdóttir segir rök fyrir mismunun hvergi að finna í neinu sem kalla mætti góð fræði.
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
og Ásgeir Ingvarsson
ingamaria@mbl.is
asgeiri@mbl.is
Fimm hundruð milljónir munu hafa verið veittar úr
Kristnihátíðarsjóði næsta fimmtudag, en þá fer loka-
úthlutun sjóðsins fram. Hér er stuttlega rakin saga
sjóðsins og hlutverk, og rætt við þrjá aðila sem stjórn-
að hafa verkefnum sem hlotið hafa styrk þaðan.
8 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 26. nóvember 2005