Morgunblaðið - 05.04.2005, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. APRÍL 2005 11
FRÉTTIR
ÓLAFUR M. Magnússon, fram-
kvæmdastjóri Mjólku, segist vera
búinn að ganga frá samningum við
verslanir um sölu á ostum frá fyr-
irtækinu. Mjólka geti selt alla sína
framleiðslu og meira til. Hann seg-
ir að bændur hafi haft samband við
sig og sýnt því áhuga að leggja inn
mjólk hjá Mjólku.
Að Mjólku ehf. standa átta
systkini frá Eyjum II í Kjós. Faðir
þeirra, Magnús Sæmundsson,
stundaði kúabúskap á jörðinni um
áratugaskeið. Hann hætti fram-
leiðslu fyrir 6–7 árum og var þá
allt greiðslumark á jörðinni selt.
Fyrir nokkrum misserum tóku
börn Magnúsar ákvörðun um að
hefja á ný mjólkurframleiðslu á
jörðinni. Ólafur Magnússon sagði
að búið væri að gera verulegar
endurbætur á fjósinu og stefnt
væri að því að stækka það í sumar
með það að markmiði að framleiða
þar 750–800 þúsund lítra af mjólk
á ári. Á búinu yrðu þá 100–140
mjólkandi kýr.
Dýr mjólkurkvóti
Á síðustu árum hefur átt sér
stað mikil uppbygging hjá fjölda
kúabænda úti um allt land. Bænd-
ur hafa verið að endurbæta fjósin,
stækka þau, byggja ný, endurnýja
tækjakost og allmargir hafa keypt
mjaltaþjóna, sem sjá um að mjólka
án þess að mannshöndin komi þar
mikið við sögu. Nær undantekning-
arlaust hafa bændur samhliða
þessari fjárfestingu keypt kvóta til
að geta stækkað búin.
Eitt af því sem veldur því að
Ólafur og systkini hans hafa ákveð-
ið að fara ekki þessa hefðbundnu
leið, að kaupa kvóta, er hátt verð á
mjólkurkvóta. Um síðustu mán-
aðamót var meðalverð á einum
lítra af greiðslumarki (kvóta) 378
krónur samkvæmt opinberri verð-
skráningu. Það þýðir að ef Mjólka
vill setja á stofn kúabú sem fram-
leiðir 800 þúsund lítra af mjólk á
ári þarf það að borga 302 milljónir
króna fyrir kvótann. Þess má geta
að kvótaverðið hefur hækkað um
44% frá 1. september sl. Hafa þarf
í huga að 800 þúsund lítra bú er
mjög stórt bú. Meðalkúabú er með
rúmlega 120 þúsund lítra fram-
leiðslu á ári.
Ólafur telur að ef hann kaupi
kvóta á þessu verði sé hann í raun
að afsala sér beingreiðslum frá rík-
inu í 12–15 ár. Þess vegna telur
hann raunhæfara að standa utan
við hið opinbera styrkjakerfi land-
búnaðarins.
Samkvæmt samningi ríkisins og
bænda greiðir ríkissjóður 47,1% af-
urðaverðsins en afurðastöðvar
52,9%. Það þýðir að ríkið borgar
u.þ.b. 39 krónur í beinar greiðslur
til bænda af hverjum mjólkurlítra
en mjólkursamlögin 44 krónur.
Áhugi á viðskiptum við Mjólku
Mjólka ætlar ekki aðeins að reka
stórt kúabú heldur ætlar fyr-
irtækið einnig að reka mjólkurstöð
sem framleiðir osta úr mjólkinni.
Ólafur sagði að mjólkurstöðin yrði
á Ártúnsholti í Reykjavík. Verið
væri að afla allra tilskilinna leyfa
og einnig tækja til framleiðslunnar.
Hann sagði að fyrirtækið væri með
tvo mjólkurfræðinga á sínum
snærum. Innan þess væri því fag-
þekking á ostagerð. Fyrirtækið
myndi einbeita sér að ostagerð og
stefnt væri að því að ostur frá fyr-
irtækinu kæmi á markað í lok maí.
Hann vill ekki gefa upp um hvers
konar ost er að ræða.
Ólafur sagði að mjólkurbúið
kæmi til með að geta unnið úr
1,5–2 milljónum lítra af mjólk á
ári. Þess má geta að minnsta
mjólkurbú landsins, Mjólk-
ursamlagið á Ísafirði, framleiddi í
fyrra úr tæplega 1,3 milljónum
lítra. Samtals tóku mjólkurbúin við
112 milljónum lítrum af mjólk í
fyrra.
Ólafur sagði að Mjólka væri
tilbúin til að taka við mjólk frá
öðrum framleiðendum en búinu á
Eyjum II. Hann sagði að nú þegar
hefðu nokkrir bændur haft sam-
band við sig og lýst áhuga á að
selja Mjólku mjólk. Það lægi fyrir
að framleidd yrðu 4,5 milljónir
lítra af umframmjólk í ár, en þar
er um að ræða mjólk sem fram-
leidd er umfram það greiðslumark
sem ríkið styður með bein-
greiðslum. Ólafur sagði að bændur
ættu þann kost að selja Mjólku
umframmjólkina eða hreinlega að
beina allri framleiðslunni til fyr-
irtækisins. Hann vill hins vegar
ekki gefa upp á þessu stigi hvaða
verð Mjólka væri tilbúin til að
borga fyrir mjólkina.
Mjólka mun sjálf sjá um að
flytja mjólkina til mjólkurbúsins og
Ólafur sagði að það lægi því bein-
ast við að framleiðendur á Suður-
og Vesturlandi myndu koma í við-
skipti við Mjólku.
Eins og áður segir stendur
Mjólka í talsverðum fjárfestingum
í tengslum við uppbyggingu fyr-
irtækisins. Fjósið á Eyjum II verð-
ur stækkað og endurbætt og sett
verður á stofn nýtt mjólkurbú í
Reykjavík. Ólafur sagði að fjárfest-
ingin væri þó mun meiri ef fyr-
irtækið færi út í að kaupa mjólk-
urkvóta. Hann sagði að hlutafé
Mjólku væri 40 milljónir.
„Gæði á íslenskum mjólk-
urvörum eru með því besta sem
gerist í heiminum. Þess vegna
leggjum við mikla áherslu á að
vanda til verka í öllum þáttum
framleiðsluferlisins,“ sagði Ólafur.
Í viðskiptum við
Baug og fleiri
Ólafur sagðist ekki telja að erfitt
yrði að vinna markaði fyrir osta
frá Mjólku. Fyrirtækið hefði þegar
gengið frá sölusamningum við
verslanir, m.a. verslanir Baugs.
Fleiri verslanir hefðu einnig haft
samband við Mjólku. „Við höfum
þegar gengið frá því að við getum
selt alla framleiðslu fyrirtækisins
og meira til.“
Enginn mjólkurframleiðandi hef-
ur áður framleitt mjólk með því að
standa utan við opinbert styrkja-
kerfi. Þó nokkrir sauðfjárbændur
þiggja hins vegar ekki bein-
greiðslur og margir eru aðeins með
beingreiðslur á hluta framleiðsl-
unnar. Staðið er að framleiðslu-
stuðningi ríkisins við sauð-
fjárbændur með öðrum hætti en
við mjólkurbændur. Stjórnvöld
skilgreina t.d. stuðninginn við
sauðfjárbændur sem svokallaðar
grænar greiðslur, en það á ekki við
um beingreiðslur til kúabænda.
Þar að auki er sauðfjárbúskapur
í mjög mörgum tilvikum hlutastarf
bænda, en mjög erfitt er hins veg-
ar að stunda kúabúskap með ann-
arri vinnu.
Efast um lögmæti Mjólku
Þórólfur Sveinsson, formaður
Landssambands kúabænda, hefur
efasemdir um að áform Mjólku
geti gengið upp. Hann viðurkennir
að vísu að aldrei hafi reynt á það
fyrir dómi hvort leggja megi inn
mjólk í mjólkurstöð sem ekki er
framleidd innan greiðslumarks.
Hann bendir hins vegar á dóm sem
féll í Hæstarétti árið 2003. Málið
snerist um bændur sem höfðu með
sér samstarf um nýtingu á mjólk-
urkvóta og hugðust miðla milli sín
beingreiðslum.
Í dómnum segir: „Í greiðslu-
markinu felst að býlið öðlast hlut-
deild í markaði mjólkurvara innan-
lands og í fjárframlagi sem
ríkissjóður leggur fram til þess að
tryggja framleiðendum fullt verð
fyrir ákveðið framleiðslumagn.
Samkvæmt lögunum eru bein-
greiðslur framlag íslenska ríkisins
til mjólkurframleiðenda, sem bygg-
ist á samningi milli bænda og rík-
isvaldsins, sem heimild er fyrir í
lögum og er ætlað að bæta fram-
leiðendum þann kostnað sem þeir
hafa af framleiðslunni og ekki fæst
endurgreiddur í afurðaverði vör-
unnar. Réttur til beingreiðslu er
því stofnaður með lögum og verður
ráðstöfun hans og hagnýting að
vera í samræmi við lög.“
Þórólfur segir að það verði þó að
hafa í huga að bændur megi sam-
kvæmt lögum framleiða umfram-
mjólk og selja hana til mjólk-
ursamlaga, en það breyti ekki því
að Hæstiréttur líti svo á að í
greiðslumarkinu felist „að býlið
öðlast hlutdeild í markaði mjólk-
urvara innanlands“.
Ekkert bann í búvörulögum
Hróbjartur Jónatansson hrl. hef-
ur skoðað fyrir Mjólku hvort eitt-
hvað í lögum komi í veg fyrir starf-
semi fyrirtækisins á þeim grunni
sem það hyggst starfa. Hróbjartur
sagði í samtali við Morgunblaðið að
í búvörulögum væri ekki að finna
neitt bann við framleiðslu mjólkur
utan greiðslumarkskerfisins og þar
af leiðandi væri ekkert sem bann-
aði Mjólku að hefja framleiðslu ut-
an styrkjakerfisins.
„Það er mín skoðun að ef slíkt
ákvæði væri sett í lög eða búvöru-
lögin túlkuð þannig að í þeim væri
að finna slíkt bann við því að
Mjólka hæfi starfsemi utan við
styrkjakerfið þá fari slíkt í bága
við atvinnufrelsisákvæði stjórn-
arskrárinnar eins og það er núna
eftir breytingarnar á mannrétt-
indakaflanum frá árinu 1995. Í
þeirri grein er talað um að menn
hafi frelsi til að stunda þá atvinnu
sem þeir kjósa. Það má því ein-
ungis takmarka það frelsi ef nauð-
syn ber til í þágu almannahags-
muna.“
Hróbjartur sagðist ekki sjá að
það geti verið spurning um al-
mannahagsmuni að koma í veg fyr-
ir að aðrir en þeir sem starfa í
styrkjakerfi ríkisins stundi mjólk-
urframleiðslu.
Þórólfur sagðist ennfremur setja
spurningu við hvernig staðið yrði
að eftirliti með gæðum vörunnar
þegar sama fyrirtækið sæi bæði
um framleiðslu og úrvinnslu mjólk-
urinnar.
Ólafur M. Magnússon sagði,
spurður um þetta atriði, að Mjólka
hefði gengið frá samningum við
rannsóknarstofuna Sýni ehf. um
eftirlit með gæðum hjá Mjólku.
Þetta væri óháður eftirlitsaðili, en
mjólkuriðnaðurinn ræki hins vegar
eigin rannsóknarstofu.
Hefur tryggt sölu á
öllum afurðum Mjólku
Framkvæmdastjóri Mjólku segir að fyrirtækið hafi tryggt sér sölu
á allri framleiðslu fyrirtækisins. Nokkrir bændur hafi einnig sýnt
því áhuga að leggja inn mjólk hjá fyrirtækinu. Egill Ólafsson skoð-
aði áform Mjólku og rekstrarumhverfi fyrirtækisins.
Morgunblaðið/Þorkell
egol@mbl.is
ÁRIÐ 1987 hóf mjólkurstöðin Baula
starfsemi, en fyrirtækið framleiddi
jógúrt og sýrðar mjólkurvörur und-
ir eigin vörumerki. Fyrirtækið
keypti mjólk af Mjólkursamsölunni
en var ekki sjálft með mjólkurfram-
leiðslu eins og Mjólka áformar að
gera.
Baula var í eigu einstaklinga, en
framkvæmdastjóri þess var Þórður
Ásgeirsson, núverandi fiskistofu-
stjóri. Hann segir að það sem hafi
gert Baulu erfitt fyrir hafi verið að
Mjólkursamsalan hafi eingöngu
viljað selja fyrirtækinu ger-
ilsneydda mjólk en fyrir gerilsneyð-
inguna hafi Baula þurft að greiða
12 krónur á lítra. Þetta hafi gert
samkeppnina við MS mun erfiðari.
Þórður sagði að Baula hefði
skoðað þann kost að kaupa mjólk
beint af bændum og raunar hefði
fyrirtækið verið búið að gera samn-
ing við stóran framleiðanda. Hann
hefði hins vegar hætt við vegna
þrýstings frá mjólkuriðnaðinum.
Baula fór í samstarf við Mjólk-
ursamlagið á Húsavík árið 1991 en
hætti starfsemi 1992. „Við vorum
fimm árum of snemma á ferðinni.
Ef við hefðum farið af stað fimm ár-
um síðar væri Baula örugglega
starfandi í dag,“ sagði Þórður og
vísaði til þess að viðhorf hefðu
breyst og ættu eftir að breytast enn
meira með breytingum sem væru í
farvatninu á vettvangi Alþjóða-
viðskiptastofnunarinnar, WTO.
Vorum 5 árum of
snemma á ferðinni