Mánudagsblaðið - 19.03.1956, Blaðsíða 7

Mánudagur 19. marz 1956
MÁNUÐAGSBLAÐIÐ
Fjárlögin fyrir árið 1956
Framhald af 4. siðu.
festa. Á þessari sögu hefur ekki
verið tekið mikið mark, enda er
hún drag'bítur á allar framfarir
í ríki mannanna. Biskupinn lagði
alla stund á, í þessari ræðu sinni,
að hvetja menn til að vera ríka
í guði, en afneita jarðneskum auð
æfum. Ekki er úr vegi að spyrja:
Hver er ríkur í guði? Máske
biskupar? Á hverju sést það? í
hverju er það ríkidæmi fólgið?
Hvað er það, að vera ríkur í
guði? Með hverjum hætti verða
menn það? Hvernig sýnir það sig
að menn séu það? Hér er þörf
fræðslu.
Margir halda, að á skrifstofú
biskups sé hátignarvald skapar-
ans meira lofað en annarsstaðar
gerist. Þar sé talað heitt og inni-
lega um manngöfgi og þar sé
beðið fyrir landi og þjóð af dýpra
hjarta en á öðrum aðsetrum
syndugra manna.
En hvað sem þessum heim-
spekilegu hugleiðingum líður, þá
er eitt víst, að á skrifstofu bisk-
ups er talað um peninga og aftur
peninga. Kirkjur landsins munu
vera um 300 talsins. Þær eiga vel
flestar sjóði, sem stofnazt hafa
fyrir háheit, gjafir, snýkjur og,
ef til vill leyfar af fomum ráns-
feng og enn streymir fé í sjóði
þeirra. Þessar tölur er alltaf ver-
ið að færa á skrifstofu biskups
pg er þetta aðalstarfið. enda þótt
ekki sýnist nuaðsvnlegt að hafa
til þess prestvígða menn. Ekki er
þeim, sem þetta ritar, kunnugt
um að kennd sé bókfærsla í
guðfræðideild háskólans.
Til kirkjunnar íslenzku er
veitt á fjárlögum ýfirstand. árs,
kr. 10.727.000.00. Er þetta mikil
upphæð, en auk þessa er greitt í
aukaverk innan kirkjunnar ca.
kr. 2.00.000.00. Þá er óhemju pen-
ingur sem fer til kirkjuhaldsins í
frjálsum samskotum, sem ekki
verður hér með öllu talið. Gera
má ráð fyrir að ca. 10% þjóðar-
innar sæki kirkju. Er sú fræðsla,
sem þessar fáu mánneskjur fá,
sem kirkjuna sækja, dýru verði
keypt.
Væri þessum milíí 10 og 20 ár-
legum milljónaútgjöldum betur
varið til sjúkrahúsabygginga, í-
búðabygginga, ræktun jarðarinn-
ar, vegagerða, vitabygginga o.
s. frv. sem gæfi í aJðra hönd bætt
skilyrði fyrir fullkomnari lífs-
háttum.
Ef að er gáð, er bræðralag inn-
an prestastéttarinnar hvex-gi
nærri gott. Sífellt reiptog um
virðingarstöður; sífellt reiptog
um tekjur og peninga á þar óðal.
Sem örlitið dæmi má nefna. Þeg-
ar síðast var kosinn prófastur í
Reykjavík bai’ðist biskupinn fyr-
ir kosningu Jóns Auðxms i þetta
embætti. Jón Tlxorai’ensen féllst
ekki á kosningu Jóns Auðuns.
Taldi hann hafa verið um of stutt
í þjónustu ríkiskirkjunnar til að
fá þessa vii’ðingarstöðu. Hun hafa
orðið út af þessu nokkur deila.
Jón hlaut kosningu. En livað
skeður. Næst þegar Jón Thorar-
ensen þurfti að ferma, er honum
með öllu neitað um Dómkirkjuna
til fermingaratháfna. Várð hann
því að semja við Fríkirkjusofn-
íslenzk leikkús
uðinn urQ. kii’kju til ferminga, en
Nessqkn er enn kirkjulaus sem
kunnugt er. Út af þessu urðu
blaðaskrif. Hlaut Jón Auðuns
nokkur ámæli fyrir. Þá var Sig-
urður Á Björnsson frá Veðra-
móti sendur fram á ritvöllinn og
beðinn að beita ritleikni sinni
til vai’nar px’ófastinum. Sigui'ður,
, sem er formaður sóknarnefndar
Dóinkirkjunnar, vildi skjóta
skildi fyrir húsbónda sinn, en
hopaði fyi’ir Jóni Thorarensen á
ritvellinum. Ekki af því að hann
brysti dáð eða drengskap til varn
ar, heldur hélt hann á hæpnurn
málstað og á því féll hann. Já,
’s'vória'fnætti halda lengi áfram
og segja margt og mikið um mis
brest á bræðraþeli innan hins
px-estvígða hóps; þessa guðuin
vígða geisla meðal syndugra
manna.
En hvað er ég annars ómennt-
aður stórsyndari, að gera gis að
prestum. Mér sem öðrum er boðið
að tala varlega um drottins út-
valda. Prestarnir eru hámenntað-
ir menn upp til hópa. Guð hefur
leitt þá alla í sannleika tilver-
unnar. Þeir þekkja meyjarfæð-
ingu upp á sínar tíu fingur. Þeir
þekkja heilagan anda til hlýtar.
Þeir þeldcja upprisuna út í ytztu
æskar. Þeir þekkja eilíft líf eins
og það leggur sig. Þeir hafa ávallt
í’áðlagt fátæklingum að gera litl-
ar kröfur, en vera trúa yfir litlu,
þvi þá yrðu þeir settir yfir mikið
í ríki himnanna og svona mætti
lengi telja ágæti prestanna og út-
mála þeii’ra mikla pund.
Eins og ég hefi áður á minnst
á a’ð leggja niður öll lúxus- og
tildurembætti í þjóðfélaginu, þar
á rneðal biskupsembættið. En eigi
það að halda áfram að vera til, þá
á kirkjumálaráðherra að skipa
( mann í það embætti í hvert skipti
sem það losnar. Síðustu biskups-
kosnixlgar sýna, að pi-estar kóm-
ast ekki vel út úr þessum kosn-
ingum. Má benda á, aö Magnús
Jónsson prófessox’, hafði lítið
fylgi innan prestastéttarinnar við
síðasta biskupskjör. Hann er þó
einn allra snjallasti ræðumaður
innan prestastéttarinnar, hálærð-
ur maður, mikill rithöfundur, af-
kastamaður til verka og sívinn-
andi maður og fjölhæfur lista-
maður. Má með sanni segja, að
hann beri Ægishjálm yfir stétt-
arbræður sína. Hvort sem Ás-
mundur Guðmundsson er brot-
legur við húsaleigulögin eða ekki,
verður ekki um það deilt, að hann
Framh. af 3. síðu
„Eg hef lesið Vanja fi’ænda vand-
lega, og mig hi-yggir að þui’fa að
segja, að það er mín skoðun, að
þú hafði eyðilagt „Skógardjöful-
inn“. Þú’hefur skorið af því leik-
riti allt hold og gert það að beina
grind og tekið nf því allan svip.
Þú hafðir frábæi’an kómiskan
þorpai’a. Hann er nú hoi’finn. Þó
var hann nauðsynlegur fyrir
innra jafnvægi leikritsins. Önn-
ur og að mínu áliti enn alvar-
legri skemmd á leikritinu er
breytingin á gangi þess.“ Bi’éfið
er lengra, og á einum stað i því
vitnar Urdsov í leikai’a, sem
séu á sama máli og hann.
Reynslari af þróun leikbók-
mennanna sannar, svo að ekki
verður um villzt, að það er ekki
nóg, að rithöfundai’nir sjái fram
í tímann, heldur þurfa leikstjór-
arnir, leikararnir, leikdómararnir
og þeii’, sem stjórna leikhúsunum,
einnig að geta skyggnzt inn í
framtíðina, þó ekki væri nema
rétt frafn fyrir litið nef. Eg end-
urtek, að leiklistin er félagslegust
allra listgreina. Ef ein greinin af
þessum stofni er visin, getur hún
degið úr eðlilegum þi-oska heild-
arinnar.
er grunnt hugsuð og ekki hugsuð
riema til hálfs. Fór hann í vonda
staðinn af þvi að hann var ríkur?
eða var það vegn aþess að hann
klæddist vel? eða vegna þess að
hann sá ekki þann Lazarus, sem
lá við dyr hans? Hafði hann eign-
ast fé sitt á heiðai-legan hátt, því
þui’fti hann að fara í vonda stað-
inn fyrir það. Ef allir auðmenn
á öllum öldum hafa farið og
munu fai-a sömu leiðina og ríki
maðurinn í dæmisögunni, þá
ættu menn ekki að sækjast eftir
auði eða feitum embættum. Ef
allir skartmenn og íburðarmenn
í klæðnaði fai-a eins og ríki mað-
urinn er ekki gaman á ferðum.
Mér hefur oft dottið í hug þessi
dæmisaga, er ég hefi séð pi’estana
í kói’fötum sinum. Hafi nú ríki
maðurinn farið eins og hann fór
vegna þess, að hann sá ekki þann
Lazai’us, sem lá við dyr hans, þá
er það ekki til að spauga með,
því hvenær hefur ríkur maður
séð þá Lazarusa, sem legið hafa
við dyr hans? í Lúkasi 16. stend-
ur oi’ði’étt haft eftir meistaran-
um: „Lögmálið og spámeimii-nir
náðu ajlt til Jóhannesar, síðan
er fagnaðarboðskapurinn um
guðsríki pi’édikaður, og hver
maður þrengir sér inn í það með
valdi.“ Kii’kjan kennir, að guðs-
i’íki sem svo oft er nefnt í biblí-
unni, tákni ríki annars heims.
Hvernig getur maðu rþrengt sér
með valdi inn í himnaríki. Vildi
ég biðja pi’esta vora svo vel gera
og skýx-a þessa setningu. Þeirra
er kennimannsstarfið runnið í
merg og bein.
Eins og þessi setning er í guð-
spjallinu höfð eftir höfundi lienn-
ar, er ekki hægt að fá nokkurt
vit úr henni. Er ekkert liklegra,
en að hún sé úr lagi færð. Eru
fyllstu líkur fyrir því, að höf-
er sómamaður oggóðurembættis- uridur setningarinnar hafi sagt,
maður, svo sem var faðir hans og að sérhver maður, sem vildi
föðurbræður og íleiri ættmenn. koma guðsríki, sem þýðir friðar-
En að halda því fram, að hann og réttlætisríki hér á jörðp á
hafi vexið svo risxriikill innan stofn, vei’ði að þi’enga sér inn í
px’estastéttarinnar, að hann hafi það og taka það rheð valdi.
verið sjálfsagður biskup, er ekki; Guðsríki og riki himnanna, sem
að gei’a lxonurn greða. Úr því svo oft er nefnt í gamla- og nýja
minnst var á dæmisögu hér að testamentinu, er það jarðneska
framan, er ekki úr vegi að gera j íriðar- og sæluríki, sem hinn
betur í þessu efni. Má nefna j væntanlegi Messías átti að stofna
Lúkas 16, 19—31. Þar segir frá í landi Gyðinganna. Hann var í
rxkum manni, sern klæddist purp-
ura og dýrindis líni, hafði nóg að
bíta og brenna, en sá ekki þann
Lazarus, sem lá við dyr hans. Við
mununi hvexvxig fór fyrir homim
þegar hann dó. Hann fór beínt í kúgara.
vonda staðinn. Þessi dæmisaga I
fortíð og samtíð byltingai’foring-
inn, sem átti að írelsa smælingj-
an undan okri og oki yfirstétta
landsins og þjóðina i heild undan
oíurvaldi erlendra harðstjóra og
P.J.
Timamót í skáldskap?
Á því er enginn efi, að ný og
mikilvæg reynsla í leikbókmennt
um heimsins er að skapast. Mörg
vandamál hafa skapazt, sem enn
eru óleyst og verða ekki leyst
á skönimum tíma. Kyri’staðan í
rússneskum bókmenntum stafar
að mínum dómi af því, að Sovét-
þjóðirnar hafa verið einangraðar
um of frá öði-um þjóðum. En það
má rekja til þess, að Sovétþjóð-
irnar hafa orðið að vera á verði
og gæta hins nýja hagkei’fis eins
og sjáaldur auga síns. Þessi ein-
angrun liefur komið hjög hart
niður á ýmsum listum þar eystra.
En svo er að sjá, að í Sovétríkj-
unum sé i dag nýtt timabil fram-
undan i bókmenntum yfirleitt,
þrátt fyrir ýmsa gagnrýni, sem
fram hefur komið á bókmenntum
þar eystx-a. Og nú er talið, að t.
d. leiki’itagerðin í Bandaríkjun-
um hafi gengið sér til húðar og
að það verði þegar að fara taka
upp nýja stefnu, eins og Walter
Kerr segir.
Ef við athugum t.d. leikrit
Millei’s, kemur í ljós, að hann er
einhliða að því leyti, að hann
dregur upp dökkar hliðar á lífinu
á mjög einsýnan hátt eins og
málari, sem notar dökkbrúnan
lit sem ljósasta litinn í málverk-
ið. Ádeila hans er gagnsefjun.
Hann sér ekki iengra. Og Tennes-
see Wiliiam.s er einhliða á þann
hátt, að leikrit hans eni að inni-
haldi til eins og þau væru samin
upp úr skýrslum sálsýkislækna.
Að vísu mætti taka fleiri dæmi,
en þess gerist ekki þörf. Sálsýki
eða geðveiki er veruleiki út af
fyrir sig, en þar með er ékki all-
ur sannleikui’inn sagður. Sá veru
leiki, sem við þekkjum og köllum
oft i daglegu tali „lífið sjálft“,
er ekki aðeins sálsýki eða geð-
veikiköst nokkuri’a manna. íbsen
og Tjekof hafa einmitt kennt okk
ur það, að ekki má ^leyma skóg-
inum fyrirtrjánum. íbsen og Tje-
kof eru enn mjög þýðingai-mikl-
ir fyrir höfunda nú á dögum.
Ekki til þess að apa eftir þeim,
heldur til þess að læi’a af þeim.
Einliliða stefnur í bókmennt-
um eða „abstraheraðar" bók-
menntir fela í sér þá hættu, að
rithafundui’inn getur komizt í
hinar verstu ógöngur, sem hann
á erfitt að rata út úr aftur. Rit-
höfundurinn getur komizt í svip-
aðar ógöngur og rökfi’æðingarn-
ir gömlu. Gamansagan um rök-
fræðingana, sem reyndu að sanna
það með rökum að 1 köttur hefði
10 stýri, er ekki út í bláinn. Hún
er dæmi urn það, út í Hvérs konar
villur hrégt er að rata. ef menn
gleyma að miða við það, sem
kallað er í daglegu tali raunveru-
leikinn. Og ef haldið væri áfrarn
á sömu braut, væri einnig hægt
að sanna með rökum. að 10 kett-
ir hefðu 1 stýi’i. Eilthvað hlið-
stætt þessu gæti einnig komið
fyrir rithöfundana og gerir það
í möi’gum tilfellum. Orsakakeðj-
ur sumra leikrita eru oft aðeins
af sálrænum toga spunnar. Það
getur verið hættuleg braut að
búa til nýjan „veruleika", hugar-
burðarbókmenntir. Það er eins
og með 1 kött, sem hefur 10 stýri.
Þeir, sem reyna að sýna hlxxtina
einangraða frá umhvei’fi sínu,
eru að minum dómi á mjög vafa-
samri bi’aut. Þessi setning í
Foi’num og nýjum vandamálum
á hér vel við: „Enginn einangi’-
aður hlutur er til, heldur er hlut-
urinn það, sem hann er, vegna
tengsla sirma við annað“. Að
sýna það sérstæða í hinu almenna
er betra.
Fráleitt þykir mér það, að fær-
ustu leiki’itaskáld Bandarikjanna
muni taka lausn Walters Kerr
til gi’eina, sem dekrar við léleg-
asta smekk bandarískra biógesta.
En verið getur, að eitthvert
þeirra hætti að notfæra sér að-
ferðir íbsens og Tjekofs á sinn
einhliða og takmarkaða hátt —
(eins og Miller í Deiglunni og
ensk irithöfundurinn í Degi
við sjóinn), en snúi sér meira
að einhverjum öðrum höfund-
um í bili, til dæmis O’Casey
eða Giraudoux, og stæli þá
einnig á sinn einhliða og tak-
markaða hátt, nema það óvænta
gerist, eins og á dögum íbsens,
að sá heimspekigrundvöllur, sem
flestir bandarískir rithöfundar
byggja nú á, verði endurbættur,
dýpkaður og víkkaður. Hvílík
bylting yrði það ekki? Það er
sem sé ekki nóg að rithöfundur
nú á dögum sé sannur í botn.
Hann þarf einnig að búa yfir
nokkurri þekkingu.
Eg hef ekki mjög mikla trú á
þeim leikritahöfundum, sem eru
illa að sér í heimspeki.
En hvað sem þessu líður, er
augljóst, að skapazt héfur ný og
þýðingarmikil reynsla, sem höf-
undar framtíðarinnar víða um
heim munu vinna úr. Og það eitt
nægir til að réttlæta þá skoðun,
að leikbókmenntirnar séu nú á
tímamótum og eitthvað nýtt
muni verða til í þeim efnum, ný
stefna eða nýjar stefnur verði
skapaðar í nálægri framtíð.
Svo virðist sem hinar „vest-
rænu“ bókmenntastefnur séu
komnar í strand.
Islenzkir leikritaliöfundar.
En geta íslenzkir leikritahöf-
undar hagnýtt sér eitthvað af
þessari miklu reynslu, sem tii
hefur orðið við vinnu hinna
ýmsu leikritahöfunda heimsins
síðustu ár? Tvímælalaust ekki.
Það er ekki hægt að byggja upp
íslenzkar nútímaleikbókmenntir
með hliðsjón af þessari dýrmætu
reynslu, því miður. Ef slíkt ætti
að vera mögulegt, þyrfti að örla
fyrir sjálfstæðri íslenzkri stefnu
í leikhúsum landsins. Höfundar,
sem ekki fá neina verulega
reynslu, geta ekki tileinkað sér
reynslu.
Framhald á 8. síðu.