Morgunblaðið - 21.09.2005, Side 26

26 MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
S
indri Snær hét maður,
Alexandersson,
Bjarmasonar, Tandra-
sonar. Hann bjó í Graf-
arholtinu, var mikill
vexti, femínisti og vel á sig kominn
eftir bæði body pump og spinning.
Alexía Nótt hét kona hans, ættuð
úr tvílyftu húsi í Garðabænum.
Sindri Snær og Alexía Nótt voru
kynstór og áttu fullt hús barna,
nokkur úr fyrri hjónaböndum og
tvö saman. Það voru þær Perla
Mjöll og Birta Mist.
Á þessum tíma réð fyrir Íslandi
Áldór Ásgrímsson. Sá siður að ríða
eða ganga á milli bæja hafði fyrir
löngu aflagst og landsmenn óku
hvert hænuskref. Þeir hringsóluðu
á bílastæðum fyrir utan versl-
unarmiðstöðvar, til að tryggja sér
stæði sem næst innganginum.
Mannfræðingar höfðu uppgötvað
þjóðflokkinn konur en um þær
höfðu fáar heimildir fundist í ritum
fyrri alda og efuðust sumir um að
þær hefðu yfirhöfuð verið til. Fólki
var ekki lengur boðin veturseta
hverju í húsakynnum annars, þar
sem grunsamlegir bögglar gátu
leynst í farangrinum, en flaug þess
í stað til Kanarí yfir háveturinn. Ís-
land var samfélag á raðgreiðslum.
Á tímum Áldórs Ásgrímssonar
áttu fæstir þingmenn hesta til að
ríða til þings en ráðherrar voru vel
birgir af dýrum jeppum með ál-
felgum og fíneríi. Æska landsins
var hætt að lesa og þekkti kindur
einungis sem kjötsneiðar á frauð-
plastbakka. Hana minnti að Kalda
stríðið hefði verið bíómynd með
East Clintwood og hélt að múslím-
ar væru einhvers konar eitruð
skelfisktegund.
Á þessum tíma var ein af goð-
orðskonum landsins Álgerður
Sverrisdóttir hin virka. Hún var
svo nefnd sökum hlýinda þeirra er
hún bar í garð hvers kyns virkj-
anaframkvæmda. Hún var líka af-
ar virk við að koma áformum sín-
um í framkvæmd. Álgerði virku
hugnuðust illa mótbárur þær er
bárust frá samferðamönnum henn-
ar, sérstaklega manni þeim er að
austan var og nefndist Eingrímur
Joð.
Haft var eftir Álgerði í útvarps-
viðtali á Alstöðinni að hlíðin væri
fögur, svo henni hefði hún aldrei
jafnfögur sýnst: „Bleikir akrar og
tún með heiðagæsum, og mun ég
bruna heim aftur, fara hvergi og
sökkva þessu öllu.“ Og svo gerði
Álgerður. Hún var valdamikil
kona. Um tíma var óvíst hver ætti
að vinna í álverinu og reisa stífluna
á Náranjúkum, en því var bjargað
með stórfelldum innflutningi á út-
lendingum. Þetta var á ofanverð-
um dögum ríkisstjórnar Oddvíðs
Davíðssonar. Frægt var þegar
tímaritið Þar og Þá hafði eftir Ál-
gerði, þar sem hún var nöppuð í
sundi: „Ég var ung gefin álinu.“
Nú gerðist það að hópur manna
tók upp gamla siði og ákvað að fara
í víking. Fór þar fremstur í flokki
hinn hárprúði Jásgeir og tók land í
Danmörku. „Muna skal ég þér
kinnhestinn forðum,“ sagði Jásgeir
er hann mundaði gemsann gleið-
fættur á Ráðhústorgi, gnísti tönn-
um og hugsaði um einokunar-
verslun Dana á árum áður. Jásgeir
ákvað því í samstarfi við félag sitt
Haug að kaupa hreinlega upp Dan-
mörku. Haugur tók að safna í haug
öllum þeim fyrirtækjum sem hann
komst í tæri við. Íslenska þjóðin
horfði stóreyg á dökkhærða millj-
arðavíkinginn á vígvelli hlutabréfa-
markaðarins og skildi hvorki upp
né niður í útrásinni og upphæð-
unum. Margir voru ekki alls kostar
hressir með Haug og bentu á að
eðlileg samkeppni væri ekki leng-
ur til staðar á farsælda Fróni. Í
heitum pottum snemma morguns
ræddu menn óttaslegnir um að Ís-
land yrði hugsanlega endurskírt
Haugaland.
Nú átti það sér stað að ræsti-
tæknir hjá Haugi kvartaði yfir
slæmri vinnuaðstöðu og viðamikil
rannsókn var sett af stað. Jásgeiri
var gefið að sök að hafa of marga
og óskipulega hauga á skrifborðinu
í höfuðstöðvum Haugs, svo starfs-
manninum reyndist erfitt að
þurrka af borðinu. Í verkskýrslu í
40 liðum var hann skikkaður til að
útrýma haugunum, taka til á skrif-
borðinu, pússa það með Ajax og
raða lausum skjölum í möppu.
Jásgeir var maðurinn sem ís-
lenska þjóðin ræddi um á fyrstu
misserum Áldórs Ásgrímssonar í
embætti. Nokkrum árum áður
höfðu augu fólks beinst að fyr-
irtæki í Vatnsmýrinni. Þar réð
ríkjum í stæðilegri höll Ári Stef-
ánsson. Um var að ræða fullkomið
sviftæknifyrirtæki sem vistaði í
stórum og miklum gagnagrunnum
ferðir svifs í sjó við Íslands-
strendur. Ferðirnar voru dulkóð-
aðar nákvæmlega til að tryggja að
ekki væri hægt að rekja saman svif
og sundstefnu þess. Ári var ári
klár sölumaður og hafði selt þjóð-
inni hugmyndina um að framtíðin
lægi í sviftækni. Sindri Snær og
Alexía Nótt höfðu einmitt fjárfest í
sæg af hlutabréfum hjá Ára.
Nú gerðist það að verðbólgan
var skriðin af stað. Launahár aðall-
inn trommaði á mahóní-skrif-
borðin sín, benti á launaskrið hjá
launafólki í búðum og bakaríum og
talaði mæddur um þenslu. Laun al-
mennings máttu ekki hækka öllu
meira. Sindra Snæ fannst sjálfum
skrýtið að bankastjórar í Eðlu-
bankanum höfðu nokkrum dögum
áður fengið afturvirka launahækk-
un, sem hét reyndar launaleiðrétt-
ing og þýddi 27% hærri laun. Hann
passaði sig hins vegar á að krít-
isera ekki neitt, enda ungur maður
á blússandi uppleið og sá sjálfan
sig fyrir sér í áhrifastöðu innan
fárra ára. Sindri Snær spurði því
ekki að neinu. Það að spyrja og
efast gerði veröldina líka einungis
flókna. Og þá var svo erfitt að
horfa áhyggjulaus á sjónvarp á síð-
kvöldum og keyra yfirdráttinn í
botn.
Áldórs
saga Ás-
grímssonar
Hana minnti að Kalda stríðið hefði
verið bíómynd með East Clintwood
og hélt að múslímar væru einhvers
konar eitruð skelfisktegund.
VIÐHORF
Sigríður Víðis Jónsdóttir
sigridurv@mbl.is
UPPLÝSINGAR liggja við fing-
urgóma flestra Íslendinga þar sem
yfir 90% þeirra hafa nú aðgang að
nettengdri tölvu. Það þýðir að þeir
geta nálgast efni 8.000 tímarita og
30 alfræðisafna í
landsáskrift á hvar.is.
Þar eru einnig krækjur
á fjölda gagnasafna í
opnum aðgangi sem
nota má hvar sem er í
heiminum án endur-
gjalds. Framgangur
gagnasafna í opnum
aðgangi er mikill um
þessar mundir. Vin-
sældir Wikipediunnar
aukast stöðugt. Wiki er
forskeyti, notað sem
samheiti yfir sam-
vinnuverkefni á vefn-
um sem lúta ákveðnum reglum.
Wikimedia er samheiti yfir þau
gagnasöfn sem unnin eru á þann
hátt. Wikipediur eru fjöldi al-
fræðisafna, hvert á sínu tungumáli.
Þegar þetta er skrifað eru 10 þeirra
með fleiri en 50.000 greinar, og 20 til
viðbótar með fleiri en 10.000 grein-
ar. Nú er óhjákvæmilegt að bera
saman upplýsingar í opnum aðgangi
og í greiddri áskrift. Landsáskrift
hefur verið að Encyclopaedia Brit-
annica í rúm sex ár síðan honum var
komið formlega á 23. apríl 1999. Það
hefur komið í ljós að hvort al-
fræðisafn um sig hefur sínar sterku
og sínar veiku hliðar. Styrkur Brit-
annica liggur meðal annars í sögu-
legum og landfræðilegum upplýs-
ingum. Wikipedian hefur sýnt
forskot í tæknilegum upplýsingum
og þegar atburðir gerast á borð við
hafnarbylgjuna á Indlandshafi á
annan dag jóla 2004. Þá verður til
síða á Wikipedia sem safnar fréttum
af atburðinum og greinir þær. Þar
keppir Wikipedia við öfluga frétta-
miðla eins og fréttavef BBC. Wiki-
gagnasöfnin hafa liðið fyrir það að
hafa enga örugga tekjustofna og
hefur gengið illa að fjármagna vél-
búnað sem þarf til að hýsa gagna-
söfnin og miðla þeim. Samanburður
á Britannica og Wikipedia end-
urspeglar umræðu um muninn á
gagnasöfnum sem keypt eru í
áskrift og hinna sem eru í opnum,
ókeypis aðgangi. Mikill hluti fræði-
legs efnis er unninn í byrjun fyrir
opinbert fé. Hvers vegna ættu skatt-
greiðendur ekki að fá
þetta efni án endur-
greiðslu, ef þeir hafa
þegar greitt fyrir að
láta búa það til?
Tvennt hefur staðið í
vegi fyrir því að meira
fræðilegt efni sé gefið
út í opnum aðgangi.
Hið fyrra er að fáir
hafa sett upp kerfi þar
sem höfundum efnisins
er greitt fyrir útgáf-
una. Hið seinna er van-
mat á útgáfukostnaði.
Margir telja að ef hægt
sé að sleppa því að prenta megi
sleppa útgáfukostnaði. Þetta er mik-
ill misskilningur. Rafræn útgáfa
krefst þess að ráða fólk til að lesa yf-
ir efni sem að berst, velja úr því efni
til birtingar, vinna við ritrýningu og
prófarkalestur, vinna við að setja
upp gagnasöfn, vinna við að setja
efnið í gagnasafn, markaðssetja út-
gefið efni og setja það fram á vef.
Nokkuð af þessum kostnaði er
minna en við prentaðar útgáfur en
ritstjórn, ritrýning og próf-
arkalestur kostar það sama. Kostn-
aður við að setja upp gagnasafn,
setja efni inn í gagnasafn og setja
það fram á vef bætist við meðan
prentkostnaður hverfur. Markaðs-
setning kostar engu minna. Kostn-
aður við að gefa út ritrýnda grein í
opnum aðgangi án greiðslu til höf-
undar liggur á bilinu 2.000–3.000
dollarar. Þetta geta aðilar gert með
því að stofnsetja eigin vefrit eða
greitt útgefendum fyrir að birta
greinar í opnum aðgangi fyrir allan
heiminn. Það er hægt að stórauka
vísindalegt og fræðilegt efni frá Ís-
landi í opnum aðgangi. Nokkrar
stofnanir hafa tekið fyrstu sporin á
þessari leið og eru byrjaðar að
byggja upp slík gagnasöfn. Vísinda-
og fræðafólk verður að geta lesið út-
gefið efni í sinni vísindagrein, mest í
viðurkenndum tímaritum sem útgef-
endur hafa keppst við að eignast.
Því miður geta Íslendingar ekki
hætt að kaupa þessi erlendu rit um
leið og kostnaður verður af því að
setja fram efni í opnum aðgangi.
Þangað til önnur lönd auka sjálf út-
gáfu í opnum aðgangi verður að
treysta á áskriftina með tilheyrandi
kostnaði. Þessi þróun byggist á að
einstakir aðilar eða landstjórnir taki
markviss skref í áttina að opnum að-
gangi og séu tilbúin að axla þann
kostnað sem verður af útgáfunni.
Hvað með bækurnar? Þær raddir
hafa heyrst að alltof miklum kröft-
um sé varið til að eltast við tæknina.
Það væri varla verið að eltast við
tæknina ef ekki væri verið að eltast
við notendur, sem hafa tekið þessum
gagnasöfnum fagnandi. Á síðasta ári
voru yfir 600.000 greinar sóttar í
fullri lengd í landsáskrift, þar sem
uppistaðan eru vísindalegar greinar
úr ritrýndum, alþjóðlega við-
urkenndum tímaritum. Sú notkun
hafði þá aukist um rúmlega 30% á
ári að jafnaði 2002–2004. Þessi aukn-
ing hefur stöðvast á þessu ári, hvað
sem þar veldur. Þessi þróun hefur
augljóslega sparað allmikinn tíma
sérfræðinga, sem nota hann til ann-
arra verka. Bækurnar standa enn
fyrir sínu og bóksala í heiminum
eykst ár frá ári. Þau gögn sem hér
er rætt um eru í litlum mæli gefin út
í prentuðum bókum. Það er gífurlegt
hagræði að því að geta leitað í stóru
safni texta að ákveðnu viðfangsefni.
Það er ekki síst tímasparnaðurinn
sem hefur reynst vera meginmun-
urinn á því að nota prentað efni og
það sem er í rafrænum aðgangi.
Wikipedia og upplýsingar
í opnum aðgangi
Sveinn Ólafsson fjallar
um rafræn gagnasöfn ’Það er hægt að stór-auka vísindalegt og
fræðilegt efni frá Ís-
landi í opnum aðgangi.‘
Sveinn Ólafsson
Höfundur er umsjónarmaður lands-
aðgangsins http://hvar.is.
Á SÍÐUSTU árum
hefur athygli skóla-
fólks beinst að því að
góður málþroski er
lykillinn að farsælu
námi. Margar rann-
sóknir hafa sýnt fram
á fylgni málþroska við
námsárangur. Málið
er verkfæri hugsunar-
innar og undirstaða fyrir allt nám.
Það er því mjög mikilvægt að greina
börn með málþroskaraskanir sem
fyrst og skilgreina málörvun út frá
þörfum þeirra. Talmeinafræðingar
gegna mikilvægu hlutverki í að
greina málþroskafrávik og veita við-
eigandi þjálfun. Einnig veita þeir
ráðgjöf og vinna í nánu samstarfi við
aðrar fagstéttir svo sem sérkennara,
leikskólakennara, foreldra og
þroskaþjálfa. Á þann hátt leitast þeir
við að fyrirbyggja frekari vanda og
draga þar með úr hættu á námsörð-
ugleikum. Það hefur sýnt sig að börn
sem eru ekki með góða málmeðvit-
und og hugtakaþekkingu lenda oft í
miklum erfiðleikum með úrvinnslu á
innihaldi texta og rökhugsun í
stærðfræði. Með skilgreindri mál-
örvun má bæta árangur íslenskra
barna á samræmdum prófum.
Börn með málþroskaraskanir eru
iðulega lengi að ná valdi á lestr-
artækninni. Þau eiga oft í miklum
vanda með hljóðkerfisvitund sem er
undirstaða fyrir lestur. Auk þessa
glíma þau oft við annars konar erf-
iðleika eftir að þau hafa náð tökum á
sjálfu lestrarferlinu. Þessir erf-
iðleikar koma upp á yfirborðið þegar
fer að reyna á málskilning við lestur
flóknari texta, en þá dregur úr fram-
förum og erfiðleikar tengdir mál-
skilningi koma í ljós. Það er hætt við
því að börn með málþroskafrávik
glími við námserfiðleika alla sína
skólagöngu og mörg þeirra flosna
upp úr námi eftir að grunnskóla lýk-
ur. Það er því mikilvægt að koma til
móts við þarfir barna með mál-
þroskaraskanir með snemmtækri
íhlutun og kerfisbundinni málörvun í
leikskóla.
Í dag búum við svo vel að eiga
stöðluð próf og matslista sem notuð
eru í leikskólum og á heilsugæslu-
stöðvum. Þessi próf meta stöðu
barnanna miðað við jafnaldra og
gefa til kynna hvort þau þurfi sér-
hæfð úrræði eins og talþjálfun hjá
talmeinafræðingi. Þar sem þessi
próf eru eingöngu notuð í leikskólum
er mikilvægt að kynna þau fyrir
grunnskólakennurum svo þeir geti
túlkað niðurstöður þeirra og búið til
einstaklingsnámskrá sem leggur
áherslu á að efla málþroska barnsins
strax í byrjun fyrsta bekkjar.
Mikilvægt er að brúa bilið á milli
leik- og grunnskóla þannig að nið-
urstöður úr málþroskaprófum og
áherslur í málörvun á leikskóla skili
sér í áframhaldandi vinnu í grunn-
skólanum. Samkvæmt grunn-
skólalögum eiga öll börn rétt á
kennslu við hæfi. Það skiptir því
miklu máli að setja upp skýr málörv-
unarmarkmið og vinna samkvæmt
þeim í upphafi skólagöngu. Það gerir
engu barni gott að bíða og sjá til þeg-
ar greining á málþroskafrávikum
liggur fyrir. Með réttum áherslum í
málörvun styrkjum við sjálfsmynd
barnsins og eflum færni þess til
náms. Aukinn málþroski stuðlar að
meiri félagsfærni og auknum lífs-
gæðum.
Tengsl málþroska
við námsörðugleika
Anna María
Gunnarsdóttir og
Ásthildur B.
Snorradóttir fjalla
um talmein
’Það skiptir því miklumáli að setja upp skýr
málörvunarmarkmið og
vinna samkvæmt þeim í
upphafi skólagöngu.‘
Anna María
Gunnarsdóttir
Höfundar eru talmeinafræðingar hjá
Talþjálfun Reykjavíkur.
Ásthildur B.
Snorradóttir