Mánudagsblaðið - 29.04.1968, Blaðsíða 4

4
MánudagsbJaðið
Manudagur 29. april 1868.
Vikublað um helgar.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason.
Verð í lausasölu kr. 15,00. — Áskriftargjald kr. 600,00 á ári.
Sírnar ritstjórnar: 13496 og 13975. Auglýsingasími: 13496.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
Öfgar og H-umferðin
Flestum mun nú þykja nóg um þann einstæða
bægslagang, sem verið heíur í sambandi við breyt-
inguna í H-akstur. Ekki þó svo, að ekki sé full á-
stæða að fræða almenning varðandi þessi bátta-
skipti í umferð, heldur hitt, að forráðamenn H-akst-
urins hafa gengið í öfgar bæði í „fræðslustarfsemi"
og fjáraustri. Virðist í fljótu bragði að hér sé um
slíkt voðalegt Grettistak að ræða, að nálega liggi
sæmd og heiður þjóðarinnar við því, að við tökum
upp breytingu í akstri og umferð almennt.
Þetta er dálítið hlálegt og ósköp óraunhæft. Þó
vissulega verði nokkur brevting á akstrinum sjálf-
um er varla um að ræða bvílíka gjörbvltingu og
nefndin vill vera láta. Til bess hafa þeir allir, sem
ytra hafa ekið, í þeim löndum sem H-akstur er,
hvorki þurft skóla né lærdóm til að falla vel í al-
menna umferð þar. 1 stríðinu voru hér 80 þúsund
bandarískir hermenn, sem aðeins var skipað að aka
á vinstra vegarhluta og haga sér eftir því, og tókst
það allt slysalaust. Segja má þó, að nú sé umferð
fjölmennari og þörf meiri varúðar og undirbónings.
Þetta er dagsanna. En við gerum nokkuð mikið úr
þeim hættum, sem fyrir hendi eru. Þjóðvegaumferð
er hér ’aldrei nein ósköp og allstaðar er um aðeins
eina akrein hvora leið að ræða, svo þar er hætta
engin. Einna helzt er bað Revkjavík og nágrenni,
sem telja má, að nokkra varúð verði að hafa fyrst
um sinn eftir breytinguna. Sú fáránlega viðbára
nokkurra atvinnubílstjóra, að breytingin verði til
þess, að 'þeir eigi erfiðara að fylgjast með vegar-
brúninni er slík, að hiklaust ætti að taka af slíkum
„atvinnumönnum" ökuréttindi, því sá eða sú, sem
ekki veit nákvæmlega hvar hiól bifreiðarinnar sem
hann ekur eru, er með öllu ófær til aksturs.
Þessi breyting er því síður en svo jafn veiga-
mikil og látið er. Við höfum, sem fyrr farið ao
sænsku fordæmi, elt þá skriffinnsku og öfgar sem
þar ráða öllu. Sýnir það þvílík eindæma sótt þetta
er á þjóðinni að apa allt eftir athlægisþjóð þessarri.
Svíar státa mjög af því hve vel þeim tókst breyting-
in og vissulega var svo. En á það hefur ekki reynt
hversu farið hefði ef þjóðin »ú hefði bægslað minna
en hun gerði, en öfgar í þeim efnum eru þar af allt
öðkm toga spunnir.
En hvemig er með bau feikna útgiöld, sem orðið
hafa í sambandi við breytinguna? Tugir miljóna
hafa farið í siglingar, námsferðir, auglýsingar og
allskyns fréttalilkynningar, útvarps- og sjónvarps-
þætti og allskyns annan „fræðsluáróður". Yfirmenn
hafa nálega skotizt milli íslands og Svíþjóðar eins
og almenningur milli húsa, og ærið fé hefur farið
I þessar gagnslausu ferðir. Húsakostur, skrifstofu-
hald hefur orðið geypilegt, vélakaup og breytingar
í hvívetna hafa náð himinháum upphæðum. Allur
útreikningur var byggður á „reynslu" ^Svía, en
hverjir eru Svíar til að véra til eftirbreytni. í raun-
inni fól breytingin í sér fátt annað en nokkur aðal-
atriði, sem vel hefði mátt koma á, án allrar þeirr-
ar fyrirferðar sem orðin er. Þjóðin hefur ekki nu
ýkja mikil ráð á að eyða fé að óþörfu, en ráð væri
að allir útreikningar H-nefndarinnar yrðu rækilega
endurskoðaðir, þegar þessum öfgafuHu ráðstöfunum
léttir.

KAKALI SKRIFAR:
I hreinskilni sagt
Bolshoi-ballettinn og Islendingar — Yfirborðsmenningin sýnir sig
— Að troða „kúltúr“ í þjóð — Hraksmánarlegar .listrænar4 menning-
arviðleitnir — Alþýðúmenning — Parísar-„sending“ — Bach í morg-
unsárið — Raunasaga snobbsins — Skriðan óstöðvandi —
Fyrir nokkrum dögum tók
Háskólabíó til sýninga mynd,
um Bolsihoi-ballettinn og
fjallaði auð'vitað um frægasta
ballett-flokk heimsins, einn
mesta listamannaflokk Rússa.
Listelskandi Islendingum
hlaut að vera mikið happ að
slfkri mynd, þvi hér gafst
einstætt tækifæri til að skoða
og njóta hinnar sönnu list-
al- í allri sinni dýrð. Niður-
staðan var hinsvegar sú, að
aðeins örfáar fámennar sýn-
ingar urðu á myndinnd og þar
með búið. Innan nokkurra
daga var myndinni hætt, enda
stórtap á henni. 1 sáma mund
sýndi annað kvifcmyndahús
argasta klámverk við slíka
aðsókn, að fádæmi eru til
silíks, og hætti sýningum fynr
fú'llu húsi vegina jTnsra nefnda,
sem sáu sóma sinn ' í bann-
færingu myndarinnar. Sjálf-.
ir urðu íslendingar þ.é. Reyk-
vikingar -— a-lþýðan og æsk-
an — sárreið út í bannið og
nefndimar.
Það eru ekki nema nokkur
ár síðan Slíkur menningarofsi
greip nokkra fslendinga, að
þess munu fá dæmi. Hér risu
upp ýmsir spámenn, sem
hugðust leysa menningar-
þroska Islendinga úr læðingi,
svala þessum Ieynda þorsta,
sem þjóðin á hörmungatíma-
bilinu hafði hvorki, haft efni
vilja né almenna getu til að
brynna. Og það var sko ekki
sótt hægt fram né með gát
á þessum nýhaslaða vígveSIi.
Ónei og ekki. Sjálfskipaðir
menningarvitar, sem áður
höfðu verið gegnir menn í
ýmsu. öðru hlupu upp, ýms-
ir okkar manna, sem aðeins
til þessa höfðu verið miðl-
ungsmenn, máske góðir hag-
yrðingar, urðu stórskáld, tek-
ið var að þýða verk þeirra á
ýms tungumál, og aldrei
brást, samkvæmt fréttayfir-
lýsingum mcnningarvitanna,
að hcimurinn tækl þessum
nýfundnu sjeníum, sem orðs-
ins meisturum, sem heimur-
inn hafði bcðið með óþreyju
eftir. ^ Menningarbrjálæðið
grcip um sig, likt og negra-
hrifning og meftaumkvun nií
til dags. Allir urðu skáld, og
smátt og smátt fékk hópur
lítilsigldra og hæfileika-
snauðra unglinga, oft pabba-
drengja, sem hér heima voril
vandræðamenn, að sigla ,á
Paris", kaupa ' sér mdskinns-
buxur, Iáta sér vaxa skegg,
að hætti ræflanna á „vinstri
bakkanum*', sem eftir stríðið,
var einskonar allsherjar
samastaður utanveltu-manna
þjóðfélagsins, flækingar allls-
staðar utan úr heimi hverra
„listferill" byggðist á vín-
sötri, einstaka pemod-glasi,
og síðan samkvæmislífi á ein-
hverju af hinum óteljandi
„bistros“, sem skreyta heims-
borgina og selja vökva sinn
við léttu verði. Tíl að auka 4
listamanns-„útlit sitt“ við-
höfðu margir þeirra ekki
nokkra hreinlætissiði, þvoðn
sér ekki og lyktuðu þannig
að óhæfir þóttu innanhúss hjá
siðuðu fólki. Játa ber, að sumt
en aðeins sumt, af þessu fólki
náði lítils háttar fótfestu á
listabrautinni.
Að Iokinni „námsdvöl" í
París komu þessi óhreinu
undur heim og tjáðu undr-
andi innfæddum, að þeir
væru skáld, nýkomnir frá
Paris, þar sem þeir hefðu m.a.
tekið þátt í ýmsum sýningum,
hlotið ágæt meðmæli, verið
tekið eftir, og taldir sjení.
Silmum þótti þetta' merkilegt,
öðrum broslegt, en hinir sjálf-
skipuðu kultúrvitar sáu nú
lcttan leik á borði og nú hóf-
ust þau fim í íslenzku menn-
ingarlífi, sem enn i dag er
íslenzku þjóðinni, ekki aðeins
ti\ vansæmdar, heídur og til
athlægis.
1 stuttu máli má segja, að
mennin garvitumum tófcst, á
skömmum tíma, að fá til liðs
við sig, þann flokk manna,
sem hér hafði fenigizt með
nokkrum áhugaverðum ár-
angri við hinar ýrmu list-
greinar, og á komst sú áróð-
ursmaskína, sem gert hefði
Göbbels heitinn og liðsmenn
hans ■ græna af öfund. Með
tiTheyrandi og oift ógeðslegu
hrósi og prjáli með eldri lista-
menn okkar, tókst að minnast
hægt og bít#ndi á „frönsk-
rrueinntuðu“ sénfin, byggja
upp þá trú að hér væri sá
eldur, sú skriða, leyst úr lægð-
imgi, sem svala myndu hinni
Vföldu listþrá þjóðarinnar. 1
byrjun voru þeir beztu vald-
ir úr, sýningar haldnar, bæk-
ur gefnar út, blöðin fflykilctust
um borð í áróðursvagninn, og
áður en nokkutr varðd var
þjóð, sem til þess að gera —
og að lanigmestu leyti — var
nýlitin upp úr fiskstömpum
sínum og söltunartunnum
þrifin inn í kuttur-Mfs-skriðu
sem eiginlega hefur ekki
stanzað síðan. Nýju skéldin
gemgu um borgina á mol-
skimnfatnaði sfnum, bœkurn-
ar seldust ekki að vísu, en
styrkur var fenginn, listabúl-
ur skutu upp kolli, parfskar
samdrykkjur hófust, þar sem
listin sat í hásæti. 1 kjölfarið
fylgdi aiuðvitað skriða vizk-
r ■
unnar. Bkki varð sá heimsvið-
burður, að ekki yrðá leitað
álits listamannastéttarinnar.
Ýmsir viðburðir í mélefnum
ríkja, sem umdeilanlegir voru
á alþjóðasviði, kröfðust skýr-
ingar og engir höfðu þær til-
tækilegri en ný-fundnir lisita-
menn íslenzku þjóðairinnar.
Ekki þurfti Iengi að biða til
þess, aö flokbamir sæju sér
leik á borði. Listamennirnir
voru teknir upp i rúmið hjá
þeim, fyrst kommum, sam-
kvæmt alþjóðastefnu þeirra,
næst hjá krötum, samkvæmt
hentistefnu þeirra og loks hjá
íhaldinu, vegna þess beinlínis,
að þetta varð tízka. Og mi
komst á algleymið. Að fá
stöðu í Listaverkanefnd rikis-
ins varð beppikefli framsæk-
inna pólitíkusa, að hlú, að
þessum unga, efnilega vaxt-
arbroddi, þótti miskunnar-
verk og þjóðfclagsleg skylda.
Hvert hrafcsmánarkvæðið,
hver hortitturinn, hver ein-
asti bögubósi og gerfimaður
var drifinn um borð í lista-
vagninn, og síðan almenningi
skipað að kaupa og skoða.
Sýningar urðu á einu oj öllu.
Vikulega opnuðu þessi undur-
menni nýjar sýningar, Mogginn
dró upp hvem sveinstaulann,
sem efni hafði á litakassa og
sýnd „Hstaverk" hans í glugga
sínum, forlag eins af forustu-
mönnum hins nýja tímagaf út
og endurútgaf hvert Iistaverk-
ið af öðru og til. að halda
friði við þá eldri, sem eitt-
hvað höfðu til bmnns að bera,
var í sífellu unnið að nýjum
útgáfum af verkum þeirra,
heffldarútgáfum og afmælisút-
gáfum og aukaútgáfum.
Þjóðin var þrumu lostin. Og
það sem bezt eða verst var,
vair að nú hafði ailþýðian pen-
inga. Ekkert heimili gat talizt
því nalfni nema einn eða tveir
„originailar" (sem vesalings
koupemdur flestir vissu ekki
hvað þýddi) hengju þar á
veggjum, og taugaóstyrkir
kaupsýslumenn, sem til þessa
höfðu talið sælu sína byggða
á heppilegum tölum á kredit-
síðu bókhaldsins, strituðust nú
við að „kvóta“. himar og þess-
ar línur úr kvæðum, sem þeir
hvorki skildu né mátu. 1
stuttu máli, þjóðin komst á
svo ferlegam kúltúr-túr að
ekkert fékk stöðvað straum-
inn. Og enn malaði listasnobb-
ið nýjar bækur, ný listaverk,
styrkir og annað góðgæti var
skipum dagsins. Gömlu góðu
skáldin voru líka fómardýr
þeesa nýja anda. Binar Ben.,
Hamnes Hafstein, hvert ein-
aista af gömlu ástfólgnu sfcáld-
unum okkar urðu að dýrling-
um, blettlausum æðri verum,
sem aldrei skrikaði fótur á
brsut dyggðanna. Hið sanna líf
þeirra, sem þjóðin þekkti og
mat var þurrkað út, eftir
stóðu þeir berstripaðir, jafn-
vel svo, að ættingjum sem
ekki tóku alltaf vél er mihnzt
var á manmilega bresti þeirra,
óaðd hvilíkir dýrðlingar þeir
vtnru skyndilega orðnir, sam-
kvæmt frásögnum hinna ný-
skipuðu leiðtoga í liistalífi
þjóðarinnar. Hæbt var að lesa
upp kvæði þeirra með öllu.
Samkvæmt nýja ttmanum
varð að beita þau sömu aðferð
og» „ljóðum" molskinnábuxna.
Ljóð molskinnsbuxna varð að
leika. Þau þoldu ekki eðli-
legan ■ upplestur og aills ekki
hljóðlestur. Gömlu skáldin
wrðu nú beitt þessum fanita-
legu gerfibrögðum.
Og áfram var haldið. Með
tilfcomu ófufflkomnu sihfóníu-
'hljómsveitarinnar, var því
komið inn hjá almenningi, að
morgunraksturinn væri einsk-
is virði nema Bach eða Beet-
hoveen glöimiruðu í alllri sinni
dýrð í útvarpinu. Koma varð
í veg fyrir, að lébt músikk
og óguðleg kæmi tffl alménn-
imgs. Skriðan var að verða
óhugnanleg. Styrkir á styrki
ofam, mútur og aillskyns und-
irbrögð og felubrögð urðu að
deiluefnum miHi blaða. Hvert
smágrey hlaut styhk, þjóðin
hafði ekki efni á að hunza
gáfur og hæfileika eins og
„hann“ bjó yfir. Lélegt og ó-
smefcfclegt fclám varð að lisí,
geðsjúkir hugarórar í hálf-
bundnu máli urðu að boð-
skap til þjóðarinnar.
Hingað vofii fengnir útlend-
ir meistarar sumir ágætustu
menn og að þeim borinn sá
skemmtilegi fróðleikur hvílíkt
átak hefði verið gert í kúltúr-
málunum. Og þeir „hrifust".
gáfu út yfirlýsingar tim afrék
okkar og mennt. En sumir
spurðu: Hefur það nokkum-
tíma komið fyrir, að útlendir
‘ gestir, hingað boðnir, eða til
nokkurs annars lands en síns
eigin, hafi farið að gagnrýna
andlegt Iíf þjóðarinnar. Onei
og ekki, þykir dónaskapur, —,
nema Auden gamli, sem sagði
beinlínis að við værum skrfll,
menntunarlausir, bamalega
hreyknir af sögum okkar, sem
þó framámenn á tímum sagn-
ritaranna hefðu ýmist drepið
eða reynt að drepa, hortugir
en heimskulega hreyknir og
þvílíkir sóðar að fádæmí
væri. Við verðlaunuðum Aud-
en gamla fyrir nokkrum ár-
Framhald á 6. síðu.