Morgunblaðið - 10.11.2005, Blaðsíða 8

8 B FIMMTUDAGUR 10. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ

L
angflestum ber saman
um að íslenska krónan
sé umtalsvert sterkari
en fáist staðist til lengri
tíma. Þannig er það mat
greiningardeilda viðskiptabankanna
að miðað við langtímajafnvægi krón-
unnar eigi gengisvísitalan að liggja
einhvers staðar á bilinu 125–135 stig
en gengisvísitalan er um þessar
mundir rétt yfir eitt hundrað stigum.
Miklar sveiflur hafa verið á gengi
krónunnar síðastliðin fimm ár, krón-
an veiktist mjög á árunum 2001 og
2002 og fór þá yfir 150 stig en hefur
verið að styrkjast allar götur síðan.
Gengi krónunnar ræðst líkt og verð á
öðrum gæðum einfaldlega af eftir-
spurn og framboði á markaði. Þegar
gengi (verð) krónunnar er jafnhátt
og nú er eftirspurn meiri en framboð
og þegar gengi er lægra en jafnvæg-
isgengi felur það í sér að framboð sé
meira en eftirspurnin.
Sterk króna og iPod-tæki
Sterk króna ýtir undir viðskiptahall-
ann þar sem erlendar vörur lækka
hlutfallslega í verði enda hefur verið
methalli á viðskiptum við útlönd í ár.
Maðurinn sem gripinn var með 25
iPod-tæki í tollinum á Keflavíkur-
flugvelli er gott en kannski öfga-
kennt dæmi um það hvernig neyt-
andinn bregst við sterkara gengi
krónunnar. Metinnflutningur á bif-
reiðum er annað og kannski skýrara
dæmi.
Á sama tíma dregur sterk króna
mátt úr útflutningsgreinum þar sem
íslenskar vörur hækka hlutfallslega í
verði. Rétt eins og hjá launamann-
inum þar sem launin þurfa að duga
fyrir útgjöldunum til lengri tíma litið
þarf innflutningur og útflutningur
heillar þjóðar að standast nokkurn
veginn á, einnig til lengri tíma litið.
Að vísu er hefð fyrir því að gera
greinarmun á því hvernig viðskipta-
hallinn er til kominn, þ.e.a.s. hvort
hann er vegna fjárfestinga sem síðan
munu skila tekjum í framtíðinni eða
hvort hann er vegna aukinnar einka-
neyslu.
Sama gildir um gengi krónunnar
og flestar aðrar hagstærðir, eins og
t.d. hagvöxt og verðbólgu, að miklar
sveiflur grafa undan stöðugleika í
hagkerfinu. Þegar hagfræðingar tala
um stöðugleika meina þeir gjarnan
stöðugan vöxt hagkerfisins, þ.e. hag-
vöxt, en með auknum vexti hlýst auk-
in efnahagsleg velferð. Verðbólga er
einn af þeim þáttum sem skipta hvað
mestu máli þegar kemur að efna-
hagslegum stöðugleika. Því er efna-
hagslegur stöðugleiki oft skilgreind-
ur sem lág og stöðug verðbólga.
Lækningin getur
drepið sjúklinginn
Í erindi sem Sigurjón Þ. Árnason,
bankastjóri Landsbankans, hélt á
þingi LÍÚ í lok október benti hann á
að þegar öllum kröftum og aðgerðum
er ætlað að halda verðlagi í skefjum,
meðal annars með notkun stýrivaxta,
skapist gífurlegur þrýstingur á gengi
krónunnar. Þrýstingur sem verður
til þess að gengið hækkar. Við kjör-
aðstæður getur hækkun gengis orðið
til þess að draga úr verðbólgu en eins
og Sigurjón bendir réttilega á eru
gríðarlegar sveiflur í genginu ekki til
marks um stöðugleika í hagkerfinu.
„Með því að hækka vexti endalaust
til að slá á verðbólgu, sem við íslensk-
ar aðstæður þýðir að krónan styrkist
og styrkist, er í raun hætta á því að í
stað þess að skapa stöðugleika snúist
lækningin upp í andhverfu sína.
Hættan er sú, að lækningin gangi af
sjúklingnum dauðum. Það er ekki
góð læknisfræði,“ segiri hann í erindi
sínu.
Við kjöraðstæður er stýrivöxtum
ætlað að hafa áhrif á markaðsvexti og
þannig hægja á nýfjárfestingum,
draga úr einkaneyslu og auka sparn-
að í samfélaginu til skamms tíma.
Margir hafa talað um að það gildi
einu hvort stýrivaxtahækkanir
Seðlabanka Íslands virki gegnum
markaðsvexti eða gengi krónunnar.
Sigurjón mótmælir þessu og bendir á
að þegar vextir hafa áhrif á gengið
hafi það slæmar aukaverkanir.
Vissulega hægir á nýfjárfestingum
en slík virkni vaxta eyðileggi jafn-
framt arðsemi núverandi fyrirtækja
hratt og örugglega. Það hafi skaðleg
áhrif til lengri tíma. Mjög kostnaðar-
samt sé að vinna upp tapaða mark-
aðshlutdeild, t.d. í ferðaþjónustu.
„Það er einfaldlega ekki hægt að
kveikja og slökkva á fyrirtækjum
þegar á þarf að halda,“ segir Sigur-
jón og bendir á að mikil erlend lán-
taka og víðtæk verðtygging lána hér
á landi valdi því að stýrivextir virki
fyrst og fremst í gegnum gengi krón-
unnar. Auk þess sé íslenska hagkerf-
ið mun opnara en gengur og gerist,
nokkuð sem sést greinilega á því að
virðisauki útflutningsgreina sé svo
stór hluti af landsframleiðslu.
Enginn einn kostur bestur
Þannig er ljóst að aðstæður á Íslandi
eru ekki þær kjöraðstæður sem
kenningin um verðbólgumarkmið er
miðuð við. En hvað er til ráða?
Hvernig er hægt að vinna bug á verð-
bólgunni og hágengi á sama tíma, án
þess að raska stöðugleika á öðrum
sviðum?
Björn R. Guðmundsson hjá grein-
ingardeild Landsbankans, sagði í er-
indi sínu á þingi LÍÚ að í grófum
dráttum ættu menn þriggja kost völ í
gengismálum. Í fyrsta lagi að halda í
núverandi flotgengi og verðbólgu-
markmið. Í annan stað að ganga í
myntbandalag Evrópu eða þá að taka
upp fastgengisstefnu án myntbanda-
lags. Í sem einföldustu mynd megi
segja að valið standi á milli sjálfstæð-
is í peningamálum eða að ganga inn í
annað myntkerfi til þess að fá þannig
þann stöðugleikann að láni utan frá.
Björn telur engan einn kost vera
augljóslega bestan og því þurfi að
velja gengisfyrirkomulag út frá öðr-
um forsendum.
Hann benti á að fram á allra síð-
ustu ár hefði gengið verið mikilvæg-
asta hagstjórnartækið til þess að
rétta af ójafnvægi í hagkerfinu. Með
flotgengi þar sem gengi krónunnar
ráðist á markaði sé sá möguleiki ekki
lengur fyrir hendi. Fyrir tíma
frjálsra fjármagnsflutninga hafi
staða útflutningsgreina og viðskipta-
jöfnuður ráðið genginu en með auknu
frelsi í fjármagnsviðskiptum skipti
þessir þættir sífellt minna mæli.
Verðtrygging
stærsta hindrunin
Björn álítur að stærsta tæknilega
hindrunin fyrir því að núverandi
gengisfyrirkomulag skili fullum ár-
angri sé víðtæk verðtrygging á inn-
lendum skuldum þar sem hún dragi
úr áhrifum stýrivaxta á markaðs-
vexti. Eftir því sem hann viti best sé
Ísland eina landið sem tekið hafi upp
verðbólgumarkmið þar sem verð-
trygging sé jafnframt meginreglan.
Ljóst sé að peningastefnan ein og sér
megni ekki að tryggja efnahagslegan
stöðugleika; smæð markaðarins og
víðtæk verðtrygging geri það að
verkum að hlutverk ríkisfjármálanna
verði enn meira en í öðrum löndum
sem styðjast við verðbólgumarkmið.
Björn telur bestu leiðina til þess að
kæla hagkerfið liggja í gegnum fast-
eignamarkaðinn, minni spenna þar
geti skapað forsendur fyrir betra
jafnvægi á öðrum sviðum.
Að mati Björns er ekki enn kominn
fram raunhæfur kostur sem leyst
gæti af hólmi núverandi gengisfyr-
irkomulag og því skipti mestu að
nota núverandi kerfi af skynsemi og
sníða af því gallana. Hluti vandans sé
sá að peningastefnan sé veikburða
vegna sérstakrar uppbyggingar á
skuldabréfamarkaði þar sem verð-
trygging sé yfirgnæfandi og leggi
auknar byrðar á aðra þætti hag-
stjórnar.
Hugsanlegt sé að útgáfa erlendra
aðila á skuldabréfum í íslenskum
krónum geri það að verkum að þegar
fram líði stundir verði hægt að þróa
óverðtryggð útlán til lengri tíma í ís-
lenskum krónum þegar hægist um í
hagkerfinu og þar með væri kominn
valkostur við verðtryggð lán sem
gæti styrkt grundvöll núverandi pen-
ingastefnu.
Fljótandi króna á frelsistímum
Morgunblaðið/Sverrir Ljósmynd/Eggert Jóhannesson





















 
  
    !  
 ! "#$ 
  %&  "'      

"($ "
"# !  &    ) 
 
 " *
    , - ,   . / 0 1 2   , - ,   . / 0 1 2   , - ,   . / 0 1 2   , - ,   . / 0 1 2   , - ,   . / 0 1 2
Eftir Arnór Gísla Ólafsson
og Guðmund Sverri Þór
Sigurjón Þ. Árnason Björn Rúnar Guðmundsson