Tíminn - 02.08.1970, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 2. ágúst 1970.
TIMINN
gsnaa
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKK URINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson Ritstjórar Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Tómas
Karlsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason. Ritstjórnar-
j skriístofur ( Edduhúsinu. stmar 18300—18306 Skrifstofur
6 Bankastræti 7 — Afgreiðslusimi 12323. Auglýsingasími 19523
' Aðrar skrifstofur simi 18300. Áskriftargjald kr. 165,00 á mánuði
innanlands — f lausasölu kr. 10,00 eint Prentsm. Edda hl
Mesta ferðahelgin
Þessi helgi, verzlunarmannahelgin. er mesta ferða-
helgi ársins. Þá hópast fólkið úr þéttbýlinu út á lands-
byggðina, slær upp tjöldum á fögrum stöðum og nýtur
útivistar í náttúrunni.
Það ber of mikið á því, einkum meðal ungs fólks,
að það kann ekki að ferðast um land sitt og njóta ferða-
lagsins til þeirrar fullnustu, ununar og menntunar, sem
ferðalög um fagrar og sögufrægar byggðir eru, þar sem
hvert örnefni segir sína sögu og greinir frá liðnum
atburðum, sem tengdir eru sögu lands og þjóðar.
Aldrei fyrr hefur fólk þó átt eins auðvelt með að
afla sér leiðsagnar um byggðir og óbyggðir landsins
sem nú, þótt það ferðist algjörlega á eigin vegum og án
kunnugs leiðsögumanns. Margs konar handhægar ferða-
bækur og leiðarlýsingar hafa nú verið gefnar út fólki
til leiðsagnar. Ferðafélag íslands hefur staðið að myndar-
legum útgáfum landlýsinga og ferðahandbækur eru nú
til sölu í flestum greiðasölustöðum með þjóðvegum. Þá
ber að geta uppsláttarbókar Þorsteins heitins Jósefsson-
ar um helztu örnefni og sögufræga staði, en sú bók er
ómetanlegur ferðafélagi, þeim sem kunna að nota. Þeir,
sem hafa lag á að notfæra sér til nokkurrar hlítar þessi
hjálpargögn á ferðalögum sínum, geta borið vitni um, hve
aukið gildi og ánægju þau gefa ferðalaginu og tengir
þann, sem tileinkar sér þann fróðleik er þar er að finna,
traustari böndum við.land sitt og sögu þjóðarinnar.
A5 njóta ferðalagsins
í slíku ferðalagi er mikil menntun fólgin. Þar tekur
ein ánægjuleg kennslustund við af annarri, og að slíkri
för lokinni, sem farin hefur verið með réttum hætti og
opnum hug, vaknar þrá til að lesa sér nánar til um ein-
stök atriði, sem í minni sitja við ferðalok, en aldrei
yrðu lesin og numin, ef snertingin við staðinn sjálfan.
sögu hans og menjar, hefði ekki átt sér stað og fróð-
leiksfýsnin vakin með þeim hætti. Þannig geta menn
menntað sig með ánægulegum hætti með því að lesa sig
og lifa sig inn í sögu þjóðarinnar á ferðalagi um það
land, sem fóstrað hefur hana í bráðum 1100 ár við skin
og við skúrir, ís og elda.
Og þekkja land sitt
Því er á þetta minnzt nú um þessa miklu ferðahelgi,
að sannleikurinn er sá, að margur íslendingur veit meira
um kennileiti í stórborgum nágrannaþjóða en örnefni
og sögustaði í sínu eigin landi. Það er síður en svo verið að
amast við því að menn ferðist erlendis og víkki sjóndeild-
arhring sinn, kynnist öðrum þjóðum og viðhorfum. Það
er sjálfsagt og nauðsynlegt En engu að síður ætti það
að vera stolt hvers íslendings að þekkia land sitt. sögu
þess og þeirrar þjóðar, sem þar hefur lífsstríð sitt háð
Slíkan metnað þurfum við að glæða meðal úinna vngri.
ef vel á að fara. Ekki metnað til að vekja oflæti. Iieldur
áhuga á uppruna sínum og landi, þvi með slíkum áhuga
kemur heilbrigð og öfgalaus þjóðerniskennd sem íslend
ingar verða að eiga í all ríkum mæli i framtíðinm, eigi
þeir ekki að tapa sjálfum sér í því mikla umrótj alþjóð
legra samskipta, sen óhjákvæmileg hlýtur að vera fram
undan. — TK
9
ANTHONY LEWIS:
Nýting kjarnorku hefir í för
meö sér hættu á
Slys geta ávallt orðið og hafa þegar valdið uggvænlegri geislavirkni.
Torvelt reynist að varðveita úrgangsefni frá kjarnorkustöðvum, en af
þeim getur stafað bráður háski um þúsundir ára.
f forustugrein stórblaðsins The New York Times 16. iúlí í sumar
var minnzt 25 ára afmælis kjarnorkusprengjunnar. Þar stóð meðai
annars:
„Öld kjarnorkuvopnanna rann upp rétt fyrir dögun þennan dag
fyrir tuttugu og fimm árum skammt frá Alamogordo í New Mexiko.
Sjónarvottar að þessarri fyrstu kjarnorkusprengingu urðu frá sér
numdir og agndofa. Einum þeirra, blaðamanni frá New York Times,
sagðist þannig frá: „Slíkan blossa hafði enginn séð áður á þessarri
jörð, eitt andartak, sem virtist óendanlegt, flæddi frá honum um him.
in og jörð birta margra risasólna".
Mikil launung hvíldi yfir þessarri fyrstu tilraun. Það var ekki fyrri
en nokkrum vikum síðar, þegar kjarnorkusprengjan afmáði borglrnar
Hiroshima og Nagasaki, að fóik um heim allan komst að raun um,
hvílík örlagatímamót höfðu orðið í sögu mannkynslns.
Eyðileggingaraflið. sem kvað við og blossaði við Alamogordo, var
hégómi hjá því sem býr í einni þeirra þúsunda kjarnorkusprengja,
sem geymdar eru nú í vopnabúrum kjarnorkuveldanna fimm. Þeirri
snilli og tækni, sem hefir magnað eyðlleggingarmátt kjarnorkunnar
í hernaði hafa ekki fylgt samsvarandi stjórnmáiaafrek til verndar
öllu mannkyni og tryggingar gegn því, að harmleikurinn fré Hlro-
shima og Nagasaki endurtaki sig.
Ríkjandi friður milli stórveldanna hvíiir á gagnkvæmum ótta. Það
er ófullnægjandi, ónógt og valt jafnvægi, sem raskast gæti á svip-
stundu vegna óvæntra tæknlframfara eða stjórnmálaglapa, sem hæfu
gálausan einstakiing eða hóp einstaklinga til forustu í kjarnorku-
veldi“,
Hér er einvörðungu f jallað um eyðingarháskann af hernaðarnotkun
kjarnorkunnar, en friðsamlegri notkun hennar fylgir einnig ógn, sem
yfir vofir hvenær sem eitthvað ber út af. Um hana er raett í grein-
inni, sem hér er birt. (Þýð.)
FJARRI fer að vísindamenn
séu ónæmir fyrir hinni al-
mennu hneigð margra aðdá-
enda skrifstofuvaldsins til að
ota fram sérgrein þeirra. Al-
kunnugt er, að forráðamenn
flugvalla halda, að fleiri og
stærri flugvellir séu mannkyn
inu þarfari en flest annað og
forráðamenn vegamála telja
þjóðvegi og hraðbrautir barf-
ari os eftirsóknarverðari en
borgir. Ekki kemur því á óvart
bó að beir. sem áætlanir gera
um k.iarnorkuvinnslu, séu öt
ulir og ákafir boðendur auk-
innar notkunar kjarnorkunnar
í barfir bióðfélagsins.
Þess hefur sérstaklega gætt
í Bandarík.j 'niim og Bretlandi
að bent hafi verið á aukna
notkun kjarnorkunnar til þess
að spara þverrandi brennslu-
efni o® efla efnahagslegar fram
farir. Gert er ráð fyrir í áætl
unum. að árið 1985 sjái kjarn
orkuver fyrir þriðjungi beirr
ar raforku, sem brezka bjóðm
notar. Kjarnorkunefndin
Bandarík.iunum hefur keppzt
við að boða aukna notkun kiarn
orkunnar og jafnvel látið all-
ar öryggisráðstafanir og heilsu
farsleea áhættu lönd og‘ leið i
ákefð sinni.
SKAMMT er síðan að við t'ór-
um að gera okkur grein fvrir
þeim hættum. sem notkun
kjarnov'Hunnar getur haft í föi
með sér. Þegar kjarnaklofningi
er beitt til að knýja aflvélar
skips eða framleiða raforku
fylgir bví áhætta sem er litlr
eða engu síður uggvænleg en
margt af því, sem við höfum
verið að aðhafast til bessa os
■aldið hefur hvað mestum spjöli
um á okkur sjálfum og um-
hverfi okkar.
Hafin er i Bretlandi útgáfa
nýs tímarits. sem nefnist The
Eeologist. Þetta er mjög fróð-
legt rit og beir. sem í bað rita
virðast lausir við alla móður-
sýki. í fyrsta hefti bessa rits
er hættunni. sem kjarnorku-
vinnslan hefur í för rneð sér.
gerð mjög góð skil Fyrst er
frá því skvrt. hve allar lífver-
ur séu ákaflega viðkvæmar
fyrir geisiavirkni Þar er og
sýnt fram á hve geislavjrkni-
áhrif efna eins og sinks, joðs
og strontíums geti orðið ákaf
lega samþjcppuð og mögnuð í
náttúrunni.
RANNSÓKNIR. sem fram-
kvæmdar h3fa verið við Colum
biaá i Bandaríkjunum sýna ti’
dæmis fram á. hve geislavirkn
in evkst uggvænlega eftir pvi.
sem ofar dregur i fæðustig-
ann Geislavirknin i vatninu
sjálfu virtist ekki mikil. Hún
var aftur á móti 2000 sinnum
meiri í plöntusvifi árinnar. og
10 000 sinnum meiri í öndum,
sem lifðu á plöntusvifinu. í
lungum fugla, sem foreldrarn
ir mötuðu á flugum úr ánni.
var geislavirknin orðin 500 000
sinnum meiri og í eggiarauð-
um sundfuglanna revndist hún
hvorki meira né minna en
1.000 000 -innum meiri í vatni
árinnar
í timaritinu The Ecologist er
einnis sagt frá kjarnorkutil
raun, sem gerð var i Nevada
eyðimörkinni árið 1962. Frá
henni barst ský af geislavirk'
ryki vfir Utha og af því stat
aðj mjög mikið af geislavirku
ioði i mjólk Sumir létu í ljós
áhyggjur vegna hugsanleas
heilsutjóns af geislavirkninni,
en raddir þeirra voru kveðnar
niður. Skjaldkirtilssjúkdómar í
börnum reyndust þó aukast
töluvert, og einnig fjölgaði
dauðsföllum vegna meðfæddr-
ar vansköpunar.
HÆTTAN, sem stafar af svo-
nefndri friðsamlegri notkun
kjarnorkunnar, er einkum fólg
in í tvennu: Hugsanlegum slys
um eða mistökum annars veg
ar og hins vegar þeim úrgangs
efnum, sem verða til við kjarn-
orkuvinnuna.
Tvö slys hafa orðið, annað
í Englandi og hitt í Bandaríkj
unum. Mikið barst af geisla-
virku efni út í andrúmsloftið
í báðum tlifellunum. Þegar
kjarnorkukafbáturinn Tresher
fórst árið 1963 varð aukinnar
geislavirkni einnig vart.
Fyrir skömmu var haldin á
Malta ráðstefna um mengun
hafsins. Bandaríski eðlisfræð-
ingurinn Jerold M. Lowenstein
sagði meðal annars á þessari
ráðstefnu:
„Slys á skipum eru, óumflýj
anleg og gera má ráð fyrir að
þeim fjölgi veruléga og verði
því tíðari, sem ffeiri skip
verða knúnin kjarnorku“. Dr.
Lowenstein vakti athygli á því,
að einn af sölumönnum kjarn-
orkuskipa hefði skrifað árið
1965, að hættulegt kynni aj|
virðast að láta efni frá kjarn-
orkuvinnslu berast í sjóinn, „en
við höfum reynt með allgóð-
um árangri að bregðast við
svipuðum vanda þegar brennslu
olía eða olíuúrgangur hefur
borizt í sjóinn".
MEÐFERÐ úrgangsefna frá
kjarnorkustöðvum veldur þeg
ar verulegum vandkvæðum.
Þau verður annað hvort að
grafa mjög djúpt i jörðu eða
varðveita þau í geymum sem
vökva, og kraumár hann þar
í meira en heila öld. Taldir
eru upp í tímaritinu Ecolog-
ist 183 geymar kjarnorkuúr-
gangsefna í fylkjunum Washing
ton. Suður-Karólínu og Idaho,
en níu þeirra hafa begar bilað.
„Bilanir bessar hafa orðið
áður. en geymarnir náðu tutt-
ugu ára aldri,“ segir í tíma-
ritsgreininni. „Þó verður því
ekki andmælt. að innihald bess
arra geyma er blátt áfram ban
vænt í þúsundir ári.“
ÞAÐ. sem rakið hefur verið
hér að framan, gefur til kynna,
að ekki má minna vera en að
full aðsát sé höfð við notkun
kjarnorkunnar. án bess bó að
verið sé að gera sér nokkrar
dómsdagsgrillur Mengunin hef
ur aukizt um nokkurt skeið og
vísindamenn hafa smám saman
lækkað eeislavirknina sem beir
telja manninn þola án þess að
honum verði hætta búin. Svo
virðis' sem ?kki sé um að ræða
neina geislavírkni, sem öruggt
sé að ekki valdi tjóni, en áhætt
an eykst hins vegar i réttu hlut
Framhald * bls 14.
1$

t
i
i
f
[í
í
i