Morgunblaðið - 02.12.2005, Blaðsíða 48

48 FÖSTUDAGUR 2. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
FJÖLSKYLDULÍFIÐ brann á
fundargestum ráðstefnunnar Karlar
um borð, sem haldin var í Salnum í
Kópavogi í gær. Sérstakur andi ein-
kenndi ráðstefnuna, enda sátu hana
einungis karlar sem höfðu áhuga á
jafnréttismálum, á þriðja hundrað
talsins. Til umræðu var jafnrétti í
launum, þýðing fæðingarorlofs,
mikilvægi jafnvægis í atvinnulífinu
og ekki síst löngun og þörf karl-
manna til að taka virkari þátt í fjöl-
skyldulífi sínu.
Það var félagsmálaráðuneytið
sem blés til ráðstefnunnar, en hún
var hugmynd Vigdísar Finnboga-
dóttur, fyrrverandi forseta Íslands.
Í ávarpi sínu sagði Vigdís, sem var
heiðursgestur ráðstefnunnar og eini
fulltrúi kvenna, fyrir utan eina sjö
mánaða snót í fylgd föður síns, að
vandamál heimsins yrðu ekki leyst
fyrr en þeir sem völdin hefðu kæmu
saman og ræddu lausnir. Þannig
hefðu stóru iðnþjóðirnar sjö komið
saman á sínum tíma til að vinna að
lausnum. Það sama yrðu karlar að
gera, því allt of lengi hefðu konur
staðið næstum einar í baráttunni og
talað fyrir eyrum kynsystra sinna.
Með því ynnist takmarkaður árang-
ur. Vigdís sagðist ekki vita hvers
vegna karlar væru svo tregir við að
koma á ráðstefnur kvenna um jafn-
rétti, en leiddi að því líkur að þar
væri á ferðinni einhvers konar
feimni og óframfærni þeirra gagn-
vart þessum málaflokki, þótt þeir
væru allir af vilja gerðir til að vinna
í honum.
Í setningarávarpi sínu sagði Árni
Magnússon félagsmálaráðherra að
ljóst væri að karlar hefðu metnað
fyrir hönd jafnréttisbaráttunnar, en
kannski hefðu þeir ekki kunnað við
að mæta á ráðstefnur þar sem þær
hefðu hingað til mestmegnis höfðað
til kvenna. Árni talaði einnig um
nauðsyn þess að útrýma launamun
kynjanna og nefndi þar m.a. hug-
myndir um gæðavottun fyrirtækja á
því sviði. Sagði hann mörg fyrirtæki
hafa haft samband við ráðuneytið
og lýst yfir áhuga á slíkri vottun. Þá
greindi hann frá því að hann hefði
sett á stofn hóp til þess að hrinda í
framkvæmd vottun jafnra launa.
„Hópnum er ætlað að móta verklag
og kerfi til þess að gera úttekt á
launakerfi fyrirtækja og stofnana,“
sagði Árni. Markmiðið er að með
kerfinu verði unnt að kanna hvort
kynbundinn launamunur sé fyrir
hendi og reynist svo ekki vera hljóti
fyrirtækið eða stofnunin umrædda
vottun.“ Þá sagði Árni í lokaávarpi
sínu að alþjóðleg karlaráðstefna
væri áformuð haustið 2006.
Jafna þarf fjölskylduábyrgð
Í fyrirlestri sínum kvað Ari Ed-
wald, framkvæmdastjóri Samtaka
atvinnulífsins, atvinnulífið hagnast á
jafnrétti. Sagði hann umræðuefnið
snúast fyrst og fremst um launa-
mun og aðstöðumun. Það væri mik-
ilvægt hagsmunamál að kynin ættu
í reynd jafna möguleika til starfa,
starfsþróunar og launa, en mismun-
um fæli alltaf í sér sóun. „Ef karli
eru borguð meiri laun en konu fyrir
sömu vinnu er verið að ráðstafa
fjármunum frá hluthöfum án þess
að neitt fáist fyrir þá,“ sagði Ari.
„Þau fyrirtæki sem eru að huga að
jafnréttismálum eru að ná betri ár-
angri í rekstri, en auk þess skapar
fjölbreytnin verðmæti.“ Kvað Ari
ennfremur hugmyndina um gæða-
vottun á laun mjög spennandi út-
spil.
Ari bætti því við að þegar sömu
laun væru tryggð fyrir sömu vinnu
yrði jafnréttisbaráttan fyrst spenn-
andi. „Það þarf að skoða verka-
skiptingu og starfsval í samfélag-
inu,“ sagði Ari. „Atvinnulífið ber
ekki ábyrgð á því að konur velji sér
önnur störf og aðra vinnutíma.
Hvers vegna vinna karlar lengri
vinnudag og hvers vegna sækja
konur frekar í uppeldis- og heil-
brigðisgreinar en karlar í iðn- og
tæknigreinar?“
Ari sagði að greina þyrfti þá
þætti í uppbyggingu samfélagsins
sem spornuðu gegn jafnri atvinnu-
þátttöku karla og kvenna. Fæðing-
arorlof karla og hið gullna jafnvægi,
sem felst í samþættingu vinnu og
einkalífs væru gríðarlega mikilvæg.
Langstærsta hindrunin fyrir jafn-
rétti væri ójöfn skipting fjölskyldu-
ábyrgðar.
Karlar áhættusæknari og vilj-
ugri að færa Mammoni fórnir
Bjarni Ármannsson, forstjóri Ís-
landsbanka, benti á þá staðreynd að
menntunarstig kvenna væri nú á vel
flestum sviðum að fara fram úr eða
komið fram úr menntunarstigi
karla. „Konur ættu því almennt séð
að vera betur í stakk búnar til að
takast á við verkefni framtíðarinnar
og hasla sér völl,“ sagði Bjarni. „En
á sama tíma hafa konur ekki haslað
sér völl á því sviði sem felst í
áhættu og nýsköpun. Sá geiri er
fyrst og fremst drifinn áfram af
körlum.“
Bjarni velti því fyrir sér að flestir
sem væru að mennta sig á því sviði
væru konur, en þó virtust karlar
mun áhættusæknari. Benti hann á
að þó nokkurt jafnrétti væri komið
á í stjórnunarstöðum í viðskipta-
bankastarfsemi, en karlar væru
nánast allsráðandi í fjárfestinga-
bankastarfsemi. „Þar er gríðarlega
hörð samkeppni um gríðarlega vel
launuð störf,“ sagði Bjarni. „Fólk
verður því að vera tilbúið að færa
gríðarlegar fórnir. Í þau störf velj-
ast því gjarnan ungir karlmenn sem
eru til í að fórna öllu á altari
Mammons. Það eina sem spurt er
um er árangur sem felst í fjárhags-
legum ávinningi.“
„Ég held að við séum að verða
komin mjög langt í því að greiða
sömu laun fyrir sömu vinnu, en það
er alls ekki nóg,“ sagði Bjarni. „Við
þurfum að endurhugsa okkar hug-
arfar. Eðli atvinnugreinanna breyt-
um við trauðla, en viðhorf okkar
karla til uppeldis barna og reksturs
heimila þurfa að breytast. Þrátt fyr-
ir að við karlar séum mótsagna-
kenndar verur er það að koma upp
börnum og ala þau upp mikilvæg-
asti drifkrafturinn í lífi okkar.“
Þá sagði Bjarni feðraorlof án efa
mikilvægasta skrefið sem stigið
hefði verið í langan tíma, en með því
öðluðust karlar hlutdeild í versta
óvini kvenna, „sem er samviskubitið
og sektarkenndin. Með aukinni ná-
lægð við börnin eykst vilji okkar til
að eyða meiri tíma með þeim.“
Átján þúsund pabbar í orlof
Í máli Ólafs Þ. Stephensen kom
fram að um 18.000 íslenskir feður
hefðu nú nýtt sér feðraorlofið sem
sett var í lög 2001. Sagði hann að-
eins níu karla hafa farið í fæðing-
arorlof árið 1995, en í fyrra hefðu
þeir verið 5.600. „Þetta er ótrúleg
breyting á skömmum tíma og sýnir
að nýju fæðingarorlofslögin, sem
allir flokkar sameinuðust um að
koma á árið 2000, voru vel heppnuð
og skiluðu tilætluðum árangri,“
sagði Ólafur. „Stundum heyrast
raddir um að pabbarnir líti frekar á
fæðingarorlofið sem tækifæri til að
laga hjá sér forgjöfina í golfinu eða
frí til að dytta að heima við á meðan
mömmurnar halda áfram að sinna
smábörnunum. Það geta verið ein-
hver dæmi um slíkt, en ef ég á að
dæma út frá mínum vinum, kunn-
ingjum og vinnufélögum, er það al-
veg á hreinu að pabbar nota fæðing-
arorlofið sitt eins og til var ætlast.“
Ólafur sagði þessa breytingu geta
átt stóran þátt í að rjúfa þann víta-
hring sem felst í launamun
kynjanna og ójafnri verkaskiptingu
á heimilunum. „Nú eiga allir nýbak-
aðir pabbar þess kost að helga sig
börnunum sínum um einhvern tíma
og 85% þeirra taka þann kost,“
sagði Ólafur. „Það sem karlar
græða ekki síst á jafnréttisbarátt-
unni er þetta tækifæri til að mynda
nánari tilfinningatengsl við börnin
sín, möguleiki á að láta til sín taka
heima fyrir og ekki síst ákveðið
frelsi frá fyrirvinnuhlutverkinu sem
karlmenn hafa verið læstir inni í
meira og minna undanfarna áratugi
og aldir.“
Ólafur sagðist líta svo á að jafnari
verkaskipting í kjarnafjölskyldunni
væri lykillinn að því að ná jafnrétti
á vinnumarkaði, í stjórnunarstöðum
í atvinnulífi, stjórnsýslu og stjórn-
Karlmenn
vilja vera
virkari í fjöl-
skyldulífinu
Karlafundurinn Karlar um borð fjallaði um jafnréttismál út frá sjónarhóli karlmanna
Efla verður hlut karlmanna í
fræðslu- og umönnunarstörfum
Eftir Svavar Knút Kristinsson
Svavar@mbl.is
Morgunblaðið/RAX
Karlar fjölmenntu í Salinn í Kópavogi í gær á ráðstefnuna Karlar um borð og ræddu jafnréttismál.
HAGSÆLD Norðurlandanna er
ekki „þrátt fyrir“ öflug velferð-
arkerfi, eins og tímaritið News-
week fullyrðir, heldur „vegna
þeirra.“ Þetta er mat Ingólfs V.
Gíslasonar, sviðsstjóra á Jafnrétt-
isstofu, sem flutti erindi á ráðstefn-
unni Karlar um borð. Sagði Ing-
ólfur áhersluna á velferð allra sem
hefur einkennt norræna módelið
meginskýringu þeirrar hagsældar
og hamingju sem ríkir á Norð-
urlöndunum.
„Ríkur þáttur í því módeli felst í
að stuðla að jafnrétti karla og
kvenna,“ sagði Ingólfur. „Jafnrétti
kynja felur í sér að rutt er burt
hindrunum. Jafnréttið felur í sér að
unnið er að því að opna dyr og ryðja
burt fordómum þannig að hver og
einn fái að njóta sín án þess að þurfa
að takast á við fyrirfram gefnar
staðalmyndir um karla og konur.“
Ingólfur sagði stærstan hluta
jafnréttisstarfsins fram að þessu
hafa falið það í sér að opna dyr fyrir
konur. „Það býr engin stúlka lengur
við það að kennarinn segi henni að
konur geti ekki lært stærðfræði,“
sagði Ingólfur. „Og hvað gerist þeg-
ar þessar dyr eru opnaðar. Konur
streyma inn á öll svið mannlífsins,
auðga þau og bæta, ekki vegna þess
að þær séu betri en karlarnir sem
fyrir voru heldur vegna þess að
fleirum gefast færi á að nýta raun-
verulega hæfileika sína og gera það
sem áhuginn beinist að.“
Ingólfur sagði umhyggjuhæfi-
leika karla verulega vannýtta auð-
lind. Nefndi hann dæmi um ung-
lingsdrengi sem gæta yngri
bekkinga í grunnskólum af mikilli
alúð. „Umhyggju og alúð þarf ekki
að kenna, hún er okkur í blóð borin,
það þarf að kæfa hana til að hún
njóti sín ekki,“ sagði Ingólfur. „Þess
vegna þurfum við að ekki að kenna
drengjum og körlum eitthvað sem
þeir ekki vilja eða ekki geta. Við
þurfum bara að opna dyr og ryðja
burt hindrunum og fordómum
þannig að enginn drengur þurfi að
búa við það að honum sé sagt að
karlar geti ekki orðið leikskóla-
kennarar, hjúkrunarfræðingar eða
umhyggjusamir feður.“
Ingólfur varaði ennfremur við
heimskulegum glósum þar sem
karlar séu málaðir sem hættulegir
eða barnalegir. „Það vinnur gegn
jafnrétti, ýtir undir fordóma, lokar
dyrum. Hver vill fá ofbeldisfulla
kjána til að sinna uppeldi og um-
hyggju?“
Ingólfur sagði það sem fram að
þessu hefði áunnist í jafnrétt-
ismálum vissulega hafa skilað kon-
um miklu. „Það hefur líka skilað
körlum miklu,“ sagði Ingólfur. Það
hefur skilað okkur betri heilsu, létt
af okkur skaffarabyrðinni og opnað
okkur stóraukna möguleika til gef-
andi samskipta við fjölskyldu okk-
ar, börnin okkar.“
Ingólfur V. Gíslason sviðsstjóri
Umhyggjuhæfileiki
karla vannýtt auðlind
Þórhallur Gunnarsson hlýðir á Ing-
ólf V. Gíslason flytja mál sitt.
ÁRNI Magnússon félagsmálaráð-
herra segir ljóst að laun fæli karl-
menn frá störfum við umönnun, fé-
lagsþjónustu og menntun. Hann tók
undir að ljóst væri að margir karl-
menn vildu vinna við þessi störf en
fældust frá sökum þeirra lélegu
launa sem í boði væru.
„Það sem er til ráða er ekki síst
að við ræðum þessi mál á þessum
nótum og viðurkennum það, fyrst í
orði kveðnu og síðan í verki, að
þessi störf séu okkur ekki minna
virði en önnur. Mér fannst það
koma skýrt fram að það verður að
bregðast við þessu til þess í fyrsta
lagi að mennta karla til kennslu.
Við sjáum það að
karlar eru í mikl-
um minnihluta í
þessum störfum
og meðan það er
svoleiðis skortir
okkur fyrir-
myndirnar og
einnig ákveðið
afl og kraft til að
fylgja eftir kröf-
unni um hærri laun og um það að
þessi störf séu ekki sett skörinni
lægra en önnur.“
Árni segist hafa haft vissan ugg
yfir því að hafa ráðstefnuna aðeins
fyrir karla en kveðst sannfærður
um það eftir ráðstefnuna að það
hafi verið rétt ákvörðun. „Hér
komu karlar til að ræða þessi mál
út frá sínum sjónarhóli, með sínum
áherslum og sínu orðfæri og leyfðu
sér að gera það án þess að hafa
áhyggjur af því að þeir væru ann-
aðhvort að segja einhverja vitleysu
eða ættu von á því að fá harkaleg
viðbrögð kvenna úr salnum. Við
þurftum á þessu að halda. Umræð-
an fór líka í allt aðrar áttir en við
áttum von á. Hún fór yfir í það að
það er mjög rík krafa frá þessum
fundi að karlar taki sér betri stöðu
á heimilinu og ríkari ábyrgð á upp-
eldi barna sinna.“
Leiðrétta þarf gildismat umönnun-
arstarfa til að laða að karlmenn
Árni Magnússon