Tíminn - 06.06.1971, Blaðsíða 6

SCNNUDAGUR 6. Júnf 1971
Um hvað er deilt í
landhelgismálinu?
Ný viðhorf
Landhelgismálið er cnn einu
sinni orðið helzta dagskrár-
mál þjóðarinnar. í hinni sam-
eiginlegu landhelgisnefnd
stjórnmálaflokkanna, sem hóf
störf sín á síðastl. vori, voru
fulltrúar allra flokkanna sam-
mála um, að málið væri komið
á nýtt stig, og því nauðsynlegt
að Alþingi gerði um það nýja
ályktun með tilliti til ger-
breyttra viðhorfa og aðkallandi
aðgerða.
Hið nýja og breytta viðhorf
stafar einkum af þessum
ástæðum:
Nær allir stofnar gæðafisks
við strendur landsins eru nú
fullnýttir eða svo. Sérstaklega
virðist gengið nærri þorsk-
stofninum, sem afkoma útgerð-
arinnar byggist mest á.
Fyrirsjánlegt er stóraukin
sókn erlendra fiskiskipa á fs-
landsmið, m.a. vegna þess, að
önnur fengsæl fiskimið á norð-
urslóðum, t.d. Barentshafi,
hafa vcrið næstum þurrausinn.
Margar fiskveiðiþjóðir eru
að stórauka fiskiflota sinn,
skipin stækka, ásamt því að
ný veiðitæki og nýjar veiði-
aðferðir koma til sögunnar.
Fyrirhugað er að halda al-
þjóðlega hafréttarráðstefnu
vorið 1973, þar sem m.a. verð-
ur reynt að ná samkomulagi
um grunnlínur og víðáttu fisk-
veiðilögsögunnar, en á hafrétt-
arráðstefnunum 1958 og 1960
mistókst að ná samkomulagi
um þessi efni. ísland þarf að
hafa tryggt aðstöðu sína sem
bezt áður en hafréttarráðstefn-
an kemur saman.
Vegna framangreindra á-
stæðna og fleiri, voru fulltrú-
ar allra flokka í landhelgis-
nefndinni, sammála um að
síðasta Alþingi léti landhelgis-
málið sérstaklega til sín taka
áður en það lyki störfum. Það
er því röng ásökun, sem stund-
um heyrist, að stjómarandstæð
ingar hafi tekið landhelgismál-
ið upp til að gera það að kosn-
lngamáli.
Áður en nánar er vikið að
afgreiðslu málsins í landhelgis-
nefndinni og á Alþingi, þykir
rétt að rifja upp nokkur atriði
úr sögu þess.
Landhelgissamingur-
inn frá 1901
Það má segja, að meginsókn
íslendinga í iandhelgismálinu
hafi hafizt að lokinni siðari
heimsstyrjöldinni. Frá því um
aldamót og fram til loka síðari
heimsstyrjaldarinnar hafði
landhelgissamningurinn, sem
Danir gerðu við Breta fyrir
hönd fslendinga árið 1901, ver-
ið hin mikla hindrun, sem ís-
lendingar treystu sér ekki til
að ryðja úr veginum. Samkv.
honum mátti landhelgi eða
fsikveiðilandhelgi fslands ekki
vera meiri en þrjár mílur.
Baráttan fyrir uppsögn þessa
samnings var hafin á flokks-
þingi Framsóknarmanna 1946
Þar var samþykkt samhljóða
sú tillaga Helga Benediktsson-
ar, útgerðarmanns í Vestmanna
eyjum, að flokkurinn beitti sér
fyrir uppsögn þessa samn-
ings. Þeir Hermann Jónasson
;og Skúli Guðmundsson fluttu
svo á næsta þingi tillögu um
uppsögn samningsins. Samkv.
ósk þáverandi utanríkisráð-
herra, Bjama Benediktssonar,
var afgreiðslu tillögunnar frest
að á því þingi. Framsóknar-
menn héldu áfram að ýta upp-
sögninni áleiðis. Sameiginleg
ríkisstjórn þeirra Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokksins
á árunum 1947—49 vann því
að málinu og var þeim undir-
búningi svo langt komið, þeg-
ar sú ríkisstjórn fór frá, að
minnihlustastjóm Sjálfstæðis-
flokksins, sem fór með völd
um stuttan tíma veturinn
1949—50, gekk endanlega frá
uppsögninni.
Landgrunnslögin
1948
Ríkisstjórn áðumefndra
þriggja flokka á árunum 1947
—49, lét landhelgismálið einn-
ig til sín taka á annan hátt.
Ungur lögfræðingur, Hans
Andersen, hafði þá nýlokið
námi í Bandaríkjunum og
kynnt sér m.a. hina nýju lög-
gjöf Bandaríkjanna um réttinn
til að hagnýta auðæfi hafs-
botnsins á landgrunni. Ríkis-
stjórnin réði Hans Andersen
í þjónustu sína og að ráðum
hans, var ákveðið að byggja
hina fyrirhuguðu sókn íslend-
inga í landhelgismálinu á land-
grunnskenningunni, þ. e. að
ekki yrði skilið milli auðæfa
háfsbotnsins og auðæf-
anna i sjónum yfir honum.
Hvort tveggja heyrði strandrík-
inu til. Öll ríkisstjórnin stóð
einhuga að setningu laganna
um vísindalega friðun fiski-
stofna landgmnnsins, sem sett
voru á Alþingi 1948.
Með uppsögn brezka samn
ingsins frá 1901 og setningu
landgrunnslaganna frá 1948 var
lagður grundvöllur að hinni
nýju sókn í landhelgismálinu.
Útfærslurnar 1952
og 1958
Á þeim grundvelli, sem hafði
verið lagður með framangreind
um aðgerðum, hafa íslending-
ar stigið tvo stóra áfanga til
útfærslu fiskveiðilandhelginni.
Fyrri áfanginn var stiginn
Srið 1952, þegar dregnar voru
nýjar grunnlínur og fiskveiði-
landhelgin síðan færð út í
fjórar mílur. Þá fór með völd
stjóm Framsóknarmanna og
Sjálfstæðismanna, undir for-
ustu Steingríms Steinþórsson-
ar. Bretar hugðust þá neyða
íslendinga til uppgjafar með
því að leggja löndunarbann á
íslenzk fiskiskip í brezkum
höfnum. Framsóknarmenn
höfnuðu með öllu, að látið yrði
undan þessum þvingunum
Breta. Bretar hættu löndunar-
banninu eftir fjögur ár og við-
urkenndu síðan fjögurra milna
fiskveiðilögsögu fslands.
Síðari áfanginn var stiginn
1958, þegar fiskveiðilandhelgin
var færð út í 12 mílur. Þá fór
með völd ríkisstjórn Framsókn
arflokksins, Alþýðuflokksins og
Alþýðubandalagsins, undir for
ustu Hermanns Jónassonar
Framsóknarflokkurinn er þann
ig eini flokkurinn, sem hefur
átt sæti í öllum þeim ríkis
stjómum, sem hafa staðið fyrir
meiriháttar sóknaraðgerðum í
1 andhelgismálinu
Landhelgissamning-
arnir 1961
Bretar undu illa útfærslu
á fiskveiðilandhelgi íslands í
12 mílur, og hugðust ógilda
hana með því að veita veiði-
þjófum herskipavernd. Þessu
hættu þeir þó snemma árs
1959. Ástæðurnar voru þær,
að örðugt reyndist að stunda
veiðar undir herskipavemd, og
ofbeldi Breta gegn minnstu
þjóð heimsins, mæltist hvar-
vetna illa fyrir. Bretar héldu
STEINGRÍMUR STEINÞÓRSSON
— forsætlsráðherra ríkisstjórnar-
innar, sem færði fiskveiðilögsög-
una út í 4 mílur árið 1952.
samt áfram ýmsum hótunum
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins og Alþýðuflokksins, sem
kom til valda haustið 1959,
taldi ráðlegast að láta undan
þeim, og því voru gerðir land-
helgissamningar við Breta
og Vestur-Þjóðverja árið 1961.
Samkvæmt þeim verða fslend-
ingar, einir allra þjóða, að
leggja það undir alþjóðadóm-
inn, ef þeir færa fiskveiðiland-
helgina út og þessar þjóðir
æskja slíks úrskurðar.
Einhliða réttindum
afsalað
Síðan þessir samningar vora
gerðir, hefur sókn fslendinga
í landhelgismálinu verið stöðv-
uð. Með samningunum misstu
fslendingar hinn einhliða út-
færslurétt, sem þeir höfðu
byggt á útfærslurnar 1952 og
1958.
Segja má, að næstum öll út-
færsla á fiskveiðilögsögu einr-
stakra ríkja hafi orðið með
þeim hætti, að þau hafa tekið
sér einhliða rétt til að helga
sér stærri landhelgi en sam-
rýmist þeirri alþjóðavenju,
sem þá gilti. Það er þessi ein-
hliða réttarbeiting einstakra
ríkja, sem hefur átt mestan
þátt í réttarþróuninni varðandi
stækkun haldhelginnar. Á ára-
tugnum 1950—60 vora fslend-
ingar í fararbroddi þeirra
þjóða, sem höfðu forustu um
þessa réttarþróun. Þetta gerðu
íslendingar með útfærslunum
1952 og 1958. Síðan 1961, er
umræddir samningar voru
gerðir, hafa íslendingar orðið
að halda að sér höndum og
biða eftir því, að nógu margar
aðrar þjóðir færðu út landhelg
ina og sköpuðu þannig nýjar
réttarreglur. Þess vegna munu
íslendingar verða meðal
þeirra síðustu í stað hinna
fyrstu, nema þeir segi samn-
ingunum upp og endurheimti
hinn einhliða rétt að nýju.
Landhelgisnefndin
Það hefur jafnan verið skoð-
un Framsóknarmanna, að land-
helgismálið væri eitt þeirra
höfuðmála, sem þjóðin ætti að
standa saman um, hvað sem
öðrum ágreiningi liði, ef þess
væri nokkur kostur. Þess
vegna hefur Ólafur Jóhannes-
— forsætisráSherra ríkisstjórnar,
sem færði flskveiðilögsöguna út
í 12 mílur árlð 1958.
son, formaður Framsóknar-
flokksins, flutt tillögur um það
á undanförnum þingum, að
skipuð yrði nefnd allra flokka
til að undirbúa nýjar aðgerðir
x málinu. Þessari tillögu hafn-
aði ríkisstjórnin þangað til á
síðastl. vori, er skipuð var sér-
stök landhelgisnefnd allra
þingflokkanna.
Eins og áður segir varð þessi
nefnd sammála um mörg atriði,
eins og t.d. að Alþingi þyrfti
að gera nýja ályktun um mál-
ið. Þá var hún sammála um að
stefna bæri að útfærslu fisk-
veiðilandhelginnar í a.m.k. 50
nrilur og að hafna bæri hinu
svokallaða kvótakerfi. Þá kom
og fram í nefndinni og í um-
ræðunum á Alþingi, að flokk-
arnir eru sammála um, að land
helgissamningamir frá 1961
era uppsegjanlegir, þótt ekki
séu í þeim nein uppsagnar-
ákvæði.
Tvö ágreiningsefni
Þrátt fyrir þessa samstöðu,
náðist ekki samkomulag í nefnd
inni um eina sameiginlega til-
lögu. Samkomulagið strandaði
aðallega á tveimur meginatrið-
um.
Annað þessara ágreinings-
atriða er það, að stjórnar-
andstaðan telur nauðsynlegt að
segja uno Iandhelgis<:amningun
um við Bretland og Vestur-
Þýzkaland áður en hafizt er
handa um útfærslu. Stjórnar-
flokkarnir virðast hins vegar
telja, að halda eigi í þessa
samninga ótiltekinn tírna. Hitt
ágreiningsefnið er það, að
stjómarandstaðan telur, að út-
færsla fiskveiðilandhelginnar
eigi að koma til framkvæmda
fyrir hafréttarráðstefnuna 1973.
Stjómarflokkamir telja, að vlð
eigum að bíða eftir úrslit-
um hafréttarráðstefnunnar eða
lengur eftir því, hver réttar-
þróunin í heiminum verður
Þeir vilja enga ákvörðun taha
um það nú, hvort útfærslan
eigi að gerast eftir tvö ár, tfu
ár eða tuttugu. Það á allt að
fara eftir réttarþróunimri f
heiminum.
Uppsögn samning-
anna frá 1961
Rétt er að athuga nokfcuð
nánar fyrra ágreiningsatriöið,
uppsögn landhelgissamnlng-
anna. Samkvæmt þeim geta
Bretar eða Vestur-Þjóðverjar
krafizt þess, ef íslendingar
færa út fiskveiðilandhelgina,
að það verði lagt undir úrskurð
Alþjóðadómstólsins, hvort út-
færslan samrýmist alþjóðalög-
um eða ekki; Engir alþjóðlegir
samningar era nú fyrir hendi
um víðáttu fiskveiðilandhelgi
og ekki heldur nein viðurkennd
hefð. Hins vegar hafa flest ríki
12 mílna fiskveiðilandhelgL
Samkvæmt því er það skoðun
helzta sérfræðings ríkisstjómar
innar, Hans Andersens, að 12
mílna reglan hafi nú gildi sem
alþjóðalög. Þótt véfengja megi
með gildum rökum þessa kenn
ingu, er eigi að síður mikil
ástæða til að óttast, að úrskurð
ur Alþjóðadómstólsins gæti
fallið á eitthvað svipaða leið
Þess ber nefnilega að gæta hér,
að dómstólar era yfirleitt
íhaldssamir, þegar ekki er
hægt að fara eftir glöggum lög
um, samningum eða viður-
kenndri hefð. Samkvæmt
þessu, geta íslendingar því
ekki örugglega vænzt hagstæðs
úrskurðar Alþjóðadómsins fyrr
en miklu fleiri strandríki en
nú hafa fært fiskveiðimörk sín
út fyrir 12 mílur. Hvort það
verður eða hvenær það verður,
getur enginn sagt nú. Eftir
slíku geta íslendingar ekki
beðið og þeir geta ekki heldur
sætt sig við þessa bindingu
einir allra þjóða. Til lítils er
líka verið að færa fiskveiðiland
helgina út, ef alþjóðadómur-
inn getur ógilt það eftir stutt-
an tíma.
Fyrir eða eftir ráS-
stefnuna
Þá er komið að því ágrein-
ingsatriðinu, hvort færa eiga út
fiskveiðilögsöguna fyrir eðaeft
ir hafréttarráðstefnuna 1973.
Stjórnarflokkarnir segja, að við
eigum að bíða eftir úrslitum
h ir, því margt bendi til, að
niðurstaða hennar geti orðið
okkur hagstæð. Ályktanir sínar
um þetta byggja stórnarflokk-
arnir einkum á því, að allir
játa nú í orði, að gera þurfi
sérstakar ráðstafanir gegn of-
veiði og margir játa einnig í
orði að veit beri strandríkjun-
um vissan forgangsrétt. Þetta
gera ekki sízt Bandaríkjamenn
og Rússar. En þeir og hinir
mörgu fylgismenn þeirra, vilja
ekki gera þetta á þann veg,
að fiskveiðilandhelgin verði
færð út, h ldur verði hún bund
in við 12 mílur og strandrfkin
fái einhvern mjög takmarkað-
an forgang utan þessara marka.
Að öðru leyti verði samið um
Framhald á bls. 10.