Fréttablaðið - 20.03.2003, Qupperneq 16

16 20. mars 2003 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
Því meira sem ég velti fyrirmér ákvörðun íslensku ríkis-
stjórnarinnar um að lýsa yfir
stuðningi við innrás herja
Bandaríkjamanna og Breta í
Írak, því óskynsamlegri finnst
mér hún vera. Lögmæti þessarar
innrásar er mjög vafasamt.
Hagsmunir smárra ríkja eru að
stórar þjóðir og voldugar fari að
alþjóðalögum og sæki stuðning
við ráðagerðir sínar til alþjóð-
legra stofnana. Hvorki Atlants-
hafsbandalagið, Sameinuðu þjóð-
irnar né Evrópusambandið hafa
treyst sér til að styðja yfirvof-
andi innrás. Hvers vegna kjósa
þá íslensk stjórnvöld að styðja
innrásina? Höfum við hag af því
að valdamikil ríki fari með of-
beldi gegn smærri ríkjum þótt
miklar efasemdir séu um lög-
mæti þess og engar alþjóðlegar
stofnanir treysti sér til að leggja
blessun sína yfir aðgerðirnar?
Auðvitað er svarið: Nei. Þvert á
móti. Við höfum mikla hagsmuni
af því að standa fast á lögmætinu
og formlegu samþykki alþjóð-
legra stofnana.
En hvers vegna kýs ríkis-
stjórnin að lýsa yfir stuðningi
við innrásina? Í raun hefur hún
ekki útskýrt það fyrir þjóðinni.
Sem er undarlegt – sérstaklega í
ljósi þess að 91 prósent fólks er
andsnúið innrásinni. Ummæli
Halldórs Ásgrímssonar utanríkis-
ráðherra og Davíðs Oddssonar
forsætisráðherra hafa ýmist ver-
ið stuttaraleg og vanrökstudd eða
þá mikið til út og suður. Stundum
má einna helst skilja tal þeirra
svo að þeim finnist að þeir þurfi
að greiða atkvæði um það hvor sé
skárri maður Bush Bandaríkja-
forseti eða kollegi hans, Saddam í
Írak. Eins og sú afstaða sé ekki
gild að hafna ólögmætri innrás
með takmörkuðum stuðningi al-
þjóðasamfélagsins þótt Saddam
sé illur forystumaður þjóðar sinn-
ar. Þegar ríkisstjórn Íslands tekur
ákvörðun sem stangast á við vilja
91 prósents atkvæðabærra manna
verða ráðherrar að sjá sóma sinn í
að rökstyðja þá ákvörðun vel og
vandlega og sækjast með því eftir
stuðningi til þjóðarinnar. Þeir
sitja í umboði þessarar sömu þjóð-
ar í krafti þingstyrks. Þjóðar sem
kaus sér síðast forseta sem lagði
áherslu í kosningabaráttunni á
mikilvægi hlutverks forsetaemb-
ættisins þegar mikill munur yrði
á vilja þings og þjóðar.
Ef hins vegar ríkisstjórnin get-
ur ekki lagt fram góð rök verður
hún að kynna aðrar forsendur
ákvörðunar sinnar. Hefur Íslend-
ingum til dæmis verið boðið ein-
hvers lags gjald fyrir stuðning
sinn eins og Tyrkjum og ýmsum
öðrum þjóðum? Því verður ríkis-
stjórnin einnig að svara. ■
Ef þjóðarbúið stendur svo velsem af er látið, hvernig stendur
þá á því, að þjóðin hefur þurft að
safna svo gríðarlegum skuldum
undangengin ár?
Leyfum tölunum að tala.
Skuldir heimilanna hafa nífald-
azt miðað við ráðstöfunartekjur síð-
an 1980. Þá skulduðu heimilin jafn-
virði fimmtungs af ráðstöfunartekj-
um sínum, en nú skulda þau jafn-
virði 180% af ráðstöfunartekjum;
skuldirnar nema því nálega tvöföld-
um árstekjum heimilanna að
greiddum sköttum. Þetta hefur
gerzt jafnt og
þétt: síðan 1995
hafa skuldir
heimilanna við
lánakerfið aukizt
um 150%, á með-
an íbúða- og bif-
reiðaeign heimil-
anna hefur aukizt um 50%. Af þess-
um samanburði má ráða, að veru-
legur hluti lánsfjárins hefur verið
notaður til að standa straum af ney-
zlu, ekki eignamyndun. Heimilin
hafa safnað þessum skuldum af fús-
um og frjálsum vilja.
Fyrirtækin hafa ekki látið sitt
eftir liggja. Skuldir fyrirtækja við
lánakerfið hafa þrefaldazt síðan
1995, skuldir sjávarútvegsfyrir-
tækja hafa tvöfaldazt. Ríki og sveit-
arfélög söfnuðu einnig skuldum
fram til ársins 1995, en grynnkuðu
síðan lítils háttar á skuldunum í
uppsveiflunni næstu ár þar á eftir,
enda fossuðu skatttekjur þá inn í
fjárhirzlur hins opinbera. Hlutfall
skulda ríkis og byggða af lands-
framleiðslu hefur haldizt nokkurn
veginn óbreytt síðan 1999 og er nú
hærra en það var árið 1991. Á sama
tíma hefur skattbyrði þyngzt meira
hér heima en annars staðar á
OECD-svæðinu að Grikklandi einu
undanskildu skv. upplýsingum
OECD.
Erlendar skuldir landsmanna
hafa aukizt mun örar en erlendar
eignir síðustu ár, svo að staða þjóð-
arbúsins út á við hefur veikzt til
muna. Hlutfall erlendra langtíma-
skulda þjóðarbúsins af landsfram-
leiðslu hækkaði úr 52% í árslok
1995 í 93% í árslok 2002. Þar eð
gripið var til þess ráðs að taka
skammtímalán til að grynnka á
langtímaskuldum, þá er rétt að geta
einnig um það, að hlutfall erlendra
skammtímaskulda þjóðarbúsins af
landsframleiðslu hækkaði úr 10% í
árslok 1995 í 30% í árslok 2002.
Þetta þýðir það, að heildarskuldir
þjóðarinnar erlendis (án áhættu-
fjármagns) hafa aukizt úr 62% af
landsframleiðslu í árslok 1995 upp í
123% í árslok 2002. Það gerir tvö-
földun á sjö árum. Frjálst fjár-
streymi milli landa hefur ýtt undir
þessa þróun.
Af þessu leiðir, að skuldabyrðin,
sem þjóðin þarf að bera, hefur
þyngzt verulega. Árið 2002 þurft-
um við að greiða nálega helminginn
(48%!) af öllum útflutningstekjum
þjóðarinnar í afborganir og vexti af
erlendum langtímalánum. Skulda-
byrðin er enn þyngri en þetta, ef
vextir af skammtímaskuldum eru
taldir með. Skuldabyrðin mun
þyngjast verulega, þegar vextir
hækka aftur á heimsmarkaði, svo
sem líklegt má telja í ljósi þess, að
Bush Bandaríkjaforseti er búinn að
kalla gríðarlegan hallarekstur yfir
ríkisbúskapinn þar vestra.
Þetta er sem sagt skuldastaðan
nú – um það leyti sem mesta skulda-
söfnunarhrina Íslandssögunnar er í
þann veginn að hefjast vegna að-
steðjandi virkjunarframkvæmda.
Uppsveiflan í efnahagslífinu
árin 1996-2000 virðist hafa verið
knúin áfram af erlendu lánsfé fyrst
og fremst. Innstreymi alls þessa
fjár inn í landið hlaut að örva efna-
hagslífið, óháð því hvort lánsféð
var notað til arðbærrar fjárfesting-
ar eða ekki, enda kemur arðsemin
ekki í ljós fyrr en að nokkrum tíma
liðnum. Menn ættu því að varast
það að þakka uppsveifluna 1996-
2000 góðri hagstjórn, enda hefur
hagstjórnin að minni hyggju ein-
kennzt öðrum þræði af hirðuleysi,
svo sem skuldasúpan vitnar um,
enda þótt verðbólgu hafi verið hald-
ið í skefjum, og einnig af ónógum
skilningi stjórnvalda á ýmsum þrá-
látum skipulagsbrestum í innviðum
atvinnulífsins. Hirðuleysið má ráða
af því, að ríkisstjórnin lofar nú stór-
felldri skattalækkun og skuldasöfn-
un, enda þótt hagkerfinu stafi veru-
leg ofhitunarhætta af stóriðjufram-
kvæmdum.
Fólkið og fyrirtækin um landið
hafa ekki getað náð endum saman
undangengin ár öðruvísi en með því
að safna skuldum. Landsfram-
leiðsla á vinnustund er minni á Ís-
landi en víðast hvar annars staðar á
OECD-svæðinu, enda þótt lands-
framleiðsla á mann hér heima sé
fyrir ofan meðallag. Munurinn staf-
ar af því, að Íslendingar þurfa að
vinna meira en margar aðrar þjóðir
til að bæta sér upp óhagræðið, sem
hirðulaus hagstjórn og skakkir inn-
viðir leggja á þjóðina enn sem fyrr,
enda þótt ýmislegt hafi færzt í
betra horf hin síðustu ár, skárra
væri það nú. ■
Skýringar
óskast
Hólmfríður Garðarsdóttir, lektor
í spænsku við HÍ, skrifar:
Mér leikur forvitni á því aðvita hvaða ástæður forsætis-
ráðherra Íslands tiltekur sér til
málsbóta til útskýringa á útspili
sínu á mánudag þegar hann lýsti
yfir stuðningi við væntanlegar
árásir á Írak undir stjórn Banda-
ríkjanna. Hvaða hagsmunir búa
að baki því að stuðningur við öfga-
stjórn Bush forseta er meira virði
en samstaða með sjónarmiðum
okkar Íslendinga sjálfra, þar sem
80% þjóðarinnar eru andvíg hern-
aðarátökum og innrásinni sem um
ræðir? ■
Um daginnog veginn
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
prófessor skrifar um
skuldir og skatta
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um stuðning íslensku ríkis-
stjórnarinnar við innrás Bandaríkja-
manna í Írak.
Forsendur óskast upplýstar
Að sitja í súpunni
■ Bréf til blaðsins
„Skulda-
byrðin mun
þyngjast
verulega.
HITAVEITA Ákvarðanir um frekari
framkvæmdir í tengslum við hita-
veitu í Fjarðabyggð verður tekin
um mánaðamótin.
Þá eiga að liggja fyrir fullnægj-
andi upplýsingar um árangur dæl-
ingar í tilraunaskyni úr borholu í
Eskifirði.
Bæjarfulltrúar Fjarðabyggðar
binda miklar vonir við borholuna í
Eskifirði, sem byrjað var að dæla
úr um miðjan febrúar. Í dag gefur
hún um 18 lítra á sekúndu, en
meðalþörf Eskifjarðar, sem er um
1.000 manna byggð, er um 10 lítr-
ar á sekúndu.
Holan ætti því að duga
byggðarlaginu nema í mestu topp-
unum, þegar notkunin fer yfir 20
lítra á sekúndu. ■
FRAMKVÆMDIR Stefnt er að bygg-
ingu 375 nýrra íbúða í Fjarða-
byggð á næstu tveimur til þrem-
ur árum. Framkvæmdir eru þeg-
ar hafnar, en fyrirhuguð upp-
bygging er í samræmi við áætl-
anir um fólksfjölgun á svæðinu
með tilkomu álversins á Reyðar-
firði.
Gert er ráð fyrir langmestri
fjölgun á Reyðarfirði, en þar hafa
verið skipulagðar 230 lóðir fyrir
260 íbúðir. Guðmundur Sigfússon,
formaður umhverfismálasviðs
Fjarðabyggðar, segir að þetta séu
mest einbýlis-, par- og raðhús, en
þó geti verið að það eigi eftir að
breytast eitthvað og fjölbýlishús-
um verði fjölgað. Íslenskum aðal-
verktökum hefur þegar verið út-
hlutað 130 lóðum og Trésmíða-
verkstæði Sveins Heiðars á Akur-
eyri á í viðræðum við bæjaryfir-
völd um 55 lóðir.
Alls eru um 3.100 íbúar búsett-
ir í Fjarðabyggð og hefur þeim
fækkað um 10% frá árinu 1995. Ef
fyrirhuguð íbúðauppbygging bæj-
aryfirvalda gengur eftir má gera
ráð fyrir að íbúum sveitarfélags-
ins fjölgi um 950 á næstu árum
eða um rúmlega 30%.
Á tímabilinu frá 1990 til 2003
var úthlutað 48 íbúðalóðum og 28
lóðum fyrir iðnaðar- og þjónustu-
fyrirtæki, en á næstu tveimur til
þremur árum er gert ráð fyrir að
úthluta 350 íbúðalóðum og 25 iðn-
aðarlóðum.
Á Eskifirði er ráðgert að
byggja 75 íbúðir. Verið er að gera
lóðirnar byggingarhæfar og er
þegar byrjað að úthluta þeim. Á
Eskifirði hafa einnig verið skipu-
lagðar 14 iðnaðarlóðir.
Í Neskaupstað er stefnt að
byggingu 40 nýrra íbúða. Þegar
hefur verið sótt um 17 lóðir og í
síðustu viku hófust framkvæmdir
við tvær fyrstu íbúðirnar. Bæjar-
yfirvöld Fjarðabyggðar hafa
einnig skipulagt 11 nýjar iðnaðar-
lóðir í Neskaupstað.
Auk gríðarlegra íbúðafram-
kvæmda er stefnt að því að ljúka
framkvæmdum við viðbyggingar
grunnskólanna á Eskifirði og í
Neskaupstað. Á þessu ári er enn
fremur stefnt að því að hefjast
handa við stækkun grunnskólans á
Reyðarfirði og er hönnun þegar
hafin.
Guðmundur Bjarnason, bæjar-
stjóri Fjarðabyggðar, segir að
vegna þeirra gríðarlegu fram-
kvæmda sem fram undan séu hafi
sveitarfélagið skuldsett sig tölu-
vert. Hann segir að með tilkomu
álvers Alcoa muni það hins vegar
geta greitt upp sínar skuldir þar
sem tekjur sveitarfélagsins af
fasteignagjöldum álversins muni
nema hundruðum milljóna króna.
trausti@frettabladid.is
Fjallavötnin
fagurblá
verða
kolgrá!
Ólöf Stefanía Eyjólfsdóttir skrifar:
Margur telur Dani hafa bjarg-að íslensku handritunum en
mörg skinnhandrit fóru forgörð-
um í snið og sigti auk fleiri nyt-
samra hluta sökum fátæktar.
Menn skynjuðu ekki verðmætin. Í
dag er það íslenska hálendið sem
styrinn stendur um. Íslendingar
gætu stofnað þjóðgarð á Austur-
landi sem væri einstakur á heims-
vísu en virðast ætla að sökkva
dýrmætasta handritinu, Vatnajök-
ulsþjóðgarði.
Jökla er aurugasta jökulsá
landsins. Eftir 50 ár verða lónin
hálffull af jökulleir sem fýkur yfir
sveitir og byggð. Samanber Sult-
artangalón sem hefur rýrnað um
ca. 25% á 26 árum. Hvar eru þess-
ar orkulindir sem alltaf er gumað
af? Nú er ráðist inn á friðlýstar
náttúruperlur sem einnig eru dýr-
mætar auðlindir og geta skapað
Vatnajökulsþjóðgarði einstakan
sess í veröldinni.
Kárahnjúkavirkjun er á mis-
gengissprungu og eldfjallasvæði.
Alls eru ráðgerðar þarna fimmtán
stíflur utan um kolgrá jökullón.
Nokkrar af grjótstíflunum eru á
Snæfellsöræfum. Kelduárlón, sem
er 1.450 metra löng grjótstífla, og
við Ufsarlón er grjótstíflan 675
metra löng. Einnig hverfa 60 aðrir
fossar á þessu svæði.
Börnin okkar verða svo að
borga tapið og afborganir af 100
milljörðum verði þarna eldgos
eða jarðskjálftar. Álverð fer
lækkandi og þá lækkar sjálfkrafa
verðið á rafmagninu, sem verður
þá selt undir kostnaðarverði. Við
stefnum ferðaþjónustunni í
hættu.
Krefjumst þjóðaratkvæða-
greiðslu jafnhliða alþingiskosn-
ingum í vor! Kjósum Vatnajökuls-
þjóðgarð og höfnum Kárahnjúka-
virkjun og stíflugörðunum við
Snæfell sem fengu falleinkunn í
umhverfismati hjá Skipulags-
stjóra vegna umhverfisspjalla.
Enn er tími til stefnu! ■
Búist við 30%
fjölgun íbúa
Tilkoma álversins á Reyðarfirði mun hafa mik-
il áhrif í Fjarðabyggð. Stefnt að byggingu 375
nýrra íbúða. Mest byggt á Reyðarfirði.
FRAMKVÆMDIR Í FJARÐABYGGÐ Á NÆSTU 2 TIL 3 ÁRUM
Fjöldi íbúa Fyrirhuguð fjölgun íbúða Fyrirhuguð fjölgun íbúa
Reyðarfjörður 600 260 660
Eskifjörður 1.000 75 190
Neskaupstaður 1.400 40 100
Alls 3.100 375 950
UPPBYGGING HAFIN Á REYÐARFIRÐI
Gert er ráð fyrir langmestri fjölgun á Reyð-
arfirði, en þar hafa verið skipulagðar 230
lóðir fyrir 260 íbúðir. Ef fyrirhuguð íbúða-
uppbygging bæjaryfirvalda gengur eftir má
gera ráð fyrir að íbúum sveitarfélagsins
fjölgi um 950 á næstu árum.
Miklar vonir bundnar við hitavatnsborholu í Eskifirði:
Árangur metinn
á næstu vikum