Tíminn - 02.11.1971, Síða 6

18
TIMINN
ÞRIÐJUDAGUR 2. nóvember 1971
Svoköltað veizla aldarinnat.
sem nýlega er afstaðin í Perse-
pólis, hefur dregið athygli
manna um allan heim að fran,
þessu fornfræga riki sem nú
heldur upp á tvö þúsund og
fimm hundruð ára afmæli rík-
is Persa. Veizlu þessa sátu fjöl
margir konungar, prinsar, for-
setar og margt annað stór-
menni, sem hér skal ekki reynt
að telja upp. En sléttunni
þurru og gráu umhverfis hall-
arstæðið forna og nöktum klett
unum í kring er lítið nýnæmi
að svo stórfelldum mannfagn-
aði. Góðar veizlur hafa fyrr
verið gerðar á þessum stað,
sem nútíma Persar kalla Takt-
e-Djamshíd, eða Jamshýðshá-
stól, og tengja við þá nafngift
þjóðsögur, sem eru í litlum
tengslum við fornsöguna.
Persepólis var virðulegastur
staður f fornríki Persa og
Meda, en þó ekki beinlínis
höfuðborg þess. Þeirrar virð-
ingar naut öðrum fremur Súsa
niðri á sléttunni við Persafló-
ann austanvert, þar sem þá hét
Elam, en nú er kallað Kúsistan;
á þeim slóðum er dælt upp
mestum hluta þeirrar olíu,
sem er undirstaða núverandi
ríkidæmis landsins. í Súsa
sátu Persakonungar af ætt
Kýrosar — Akkamenxdar voru
þeir frændur kallaðir — á
vetrum, en á sumrum í Ekbat-
ana norður í fjöllum Medíu;
sá staður heitir nú Hamadan.
Einnig höfðust þeir oft við í
Babýlon, sem var liklega most
borg í heimi í þá jjaga: Í Perse-
pólis, sem var hallarsamstæða
fremur en beinlínis borg, sátu
þeir aðeins endrum og eins og
helzt að vori til. Engu að síður
naut sá staður meiri virðing-
ar en nokkur höfuðborganna.
Persepólis var í Farsi, á ættjörð
Persa sjálfra, og sameiningar-
tákn rfkisins alls. Þar héldu
þeir Darfos Hýstaspesson,
Xerexes og aðrir veizlur, sem
yarla hafa gefið eftir þeirri.
sem þeir Blálandskeisari og
séra Jakob sátu fyrir
skemmstu í boði Múhameðs
Resa. Þá var Persepólis mið-
depill þess heims, sem Mið-
jarðarhafsþjóðir og Vestur-
Asiumenn þekktu.
Yfirburðamaður
sfórÞonunge
Persar eru stm kunn'>'t' ur
af þeirri grein in1/> v ' ka
tungumálastofnsins er Ivauar
kallast, og er ætlan sagnfræð-
inga að þeir hafi verið orðnir
til eitthvað tuttugu og tveim-
ur eða þremur öldum fyrir
burð vors Drottins og þá hafzt
við á svæðinu þar, sem nú eru
Mið-Asíiílýðvelai Sovétríkj-
anna. írönum er reiknað það
til ágætis að hafa fyrstir
manna tamið hestinn til akst-
urs og reiðar, hvað olli gífur-
legri byltingu í hernaði og
samgöngutækni þeirra tíma.
En snemma á sjöundu öld f. Kr.
er talið að íranar hafi verið
búnir að búsetja sig á mestöllu
þvf sv'æði, sem nú heitir fran.
Af þeim þjóðflokkum írönsk-
um. er þar settust að, voru
Medar og Persar öflugastir.
Framan af voru Medar sterkari
og komu á fót stórveldi, er
náði yfir íran mestallt og aust
urhluta þess svæðls sem nú er
kallað Tyrkland. Persar gengu
Medum næst að völdum í rfk-
inu, 05 síðla á sjöttu öld fyrir
KÝRUM NEFNA
MILDING MÁ"
Krist er talið að átt hafi sér
stað uppreisn sú, er Kýros
Persakonungur gerði og varð
eftir það yfirkonungur stói>
veldisins. Voru Persar þaðan
af ráðamestir af þjóðum þess,
en Medar gengu þeim næstir
að áhrifum. Kýros kvað raun-
ar hafa átt nokkurn erfðarétt
til rikisins, þar eð móðir hans
á að hafa verið dóttir síðasta
Medakonungsins.
Kýros háði síðan stríð við
önnur stórveldi Vestur-Asíu,
Babýloníu og Lýdíu, og lagði
bæði undir sig. Var hann þá
orðinn slíkur sigurvegari að
hans lfka hafði heimurinn til
þessa aldrei séð, eða neitt ná-
lægt því.
Voldugustu herkonungar
Miðjarðarhafsheimsins til
þessa, Assúmasírpal af As-
sýríu, Tútmósis faraó af
átjándu konungsættinni eða
Múrsílis Hittítakóngur voru all
ir dvergar í samanburði við
hann, bæði sem herstjómarar
og þó enn frekar hvað snerti
aðra og mikilvægari mann-
kosti. Það var ekki fyrr en
öldum og aftur öldum síðar
að fram komu herkonungar á
borð við Kýros: Alexander af
Makedóníu, Sesar, Gengiskan,
Napóleon, Hitler. En burt-
séð frá herstjórnarkunnáttu
verður varla annað séð en
fyrsti persneski stórkonungur-
inn hafi verið mikill yfir-
burðamaður «Ha allra
hinna, og sé lugi mat á þessa
heimsins mestu landvinninga-
raenn eftir því, sem þeir birt-
ast okkur i röð niður f r,r'""
n-, er naumast has*i
að scgja að sú lest renni stoð-
um undir þá skoðun að heim-
inum hafi farið fram síðustu
tvö þúsund og fimm hundruð
árin.
Síðan þá hafa Persar ótal
konunga átt, en engan sem
minnzt er f sögunni af jafn
mikilli og verðskuldaðri lotn-
ingu og höfundar fyrsta stór-
veldis þeirra. Meira að segja
á fannhvítri eyju norður við
heimsskautsbaug var meir en
tuttugu öldum síðar kveðið um
þennan göfga og mannúðlega
landsföður við skin frá grútar-
týru, en undirleikur var þytur
í rokk og hríðarskrjáf á skæn-
ísgluggad
„Kýrum nefna milding má,
margra er gætti láða,
Persía allri og Asíá
átti fyrir að ráða.“
Blóðþyrst goð
Munurinn á Kýrosi og fyrri
stórkonungum Austurtanda
nær er svo gífurlegur, að hann
freistar manns til að slá fram
þeim kannski nokkuð sleggju-
kennda dómi að mannúðin hafi
fyrst komið í heiminn með
Indóevrópeum. Einvaldur'
þessi, sem var stórum vold-
ugri í þeim heimi, sem hann
þekkti, en nokkur landsfaðir
er í okkar veröld, umgekkst
sigraðar þjóðir af slíkri vin-
semd ogjiáttprýði að hvað það
snerti gæti hann orðið þörf
fyrirmynd flestum drottnurum
jarðarinnar í dag. Hann sendi
Gyðinga ekki einungis heim
frá Babýlon við vötnin ströng,
meira en nokkurt annað, vitnar
á mörgum staðnum um álíka
hugarfar fleiri þjóða af stofni
Semíta. Frægast þeirra riæma
er taka Jeríkóborgar, er fs-
raelsmenn töldu ekki nægja
að myrða hvert mannsbam
ixman múra, heldur og hjuggu
hvert lifandi kvikindi er þar
varð fyrir þeim. Samkvæmt
þáverandi skilningi þessarar
þjóðar, sem tvenn útbreidd-
ustu trúarbrögð heimsins eru
runnin frá, taldist mannúð
gagnvart andstæðingi ekki ein-
ungis beinn glæpur, heldur og
ruddalegasta guðlast. Sá drott
framan af og felldi mikið lið
af Massagetum í orrustu. FóIk
þetta hafði þá yfir sér drcí-n-
ingu er Tamýris er nefnd í
sögum, og virðist hafa verið
nokkur kvenskörungur. Tóku
Persar son hennar til fanga,
og réð hann sér bana af ör-
vinglan útaf óförum sinna
manna. Tamýris tók öllum þess-
um áföllum af furðumikilli
hógværð, ritaði Kýrosi bréf
og hét á hann að hætta hem-
aðinum. „Gerir þú ekki sem ég
bið,“ stóð í bréfinu, „þá sver
ég við sólina, sem er guð okk-
ar Massageta, að ég skal að
mér heilli og lifandi metta þig
af blóði, hversu illseðjanlegur
sem þú kannt að vera.“
Kýros tók þessa hótun ekki
alvarlega, en hún varð að
veruleika. Skömmu síðar beið
stórkonungurinn ósigur og
féll með mörgum kappa sinna.
Er mælt að Tamýris drjottning
hafi látið höggva höfuðið af
Kýrosi, steypt því í ker, sem
hún áður hafði látið hella fullt
af mannablóði, og mælt svo i.m
af nokkru stolti: „Svalaðu þér
nú Kýros; þú hefur lengi þyi-st-
ur verið.“
En raunar hefði flestum
höfðingjum fremur mátt
bregða um blóðþorsta en Kýr-
osi.
Eftir Kýros kom til ríkis
sonur hans Kambýses, og kveð-
Þrjáxiu og þriggja stöpla brúin bjá Isfahan, byggð á tímum Sassanída.
heldur kvað hafa lagt fram úr
eigin vasa fé til endurreisnár
musterinu í Jerúsalem. Hann
lét hina sigruðu, hversu smáir
og aumir sem þeir voru, halda
í friði þjóðerni sínu, guðum
og siðum. Sjálfsagt hafa po,*
tísk klókindi ráðið hér miklu
um, en það sannar þá eKki ann
að en hvei’su himinhá1;t Kvros
hefur gnæft yfir fyrirrennara
sína, ekki einungis hvað snerti
göfgi, heldur og einfaldlega
skynsemd og mannvit. Hvilikur
reginmunur á honum og ein-
völdum Assýringa, sem máiu
gildi sitt eftir því Ixversu
margar borgir þeim tókst að
mölva niður í sand, og þó öiiu
fremur eftir því hve marga
andstæðinga þeim auðnaðist
að brenna og flá lifandi, hand-
og fóthöggya, néf- og eyma-
skera og krækja úr augu. Og
Biblían, það rit sem mótað
hefur hug Vesturlandamanna
inn allsherjar er sálmaskáld
kristinna manna kalla friðar-,
ins guð var þá engu síður þorst-
látur á blóð en kollegi hans
Aásúr, sem Assýringar trúðu.
. v‘<.
„Svalaðu þér nú,
Kýros . . ."
Lm aldurtila Kýrosar má
segja að þar velti lítil þúfa
þungu hlassi. Hann fór með
her gegn Massagetum, hirð-
ingjaþjóðflokki írönskum á
steppunum suðaustur af Aral-
vatni. Er trúlegast að ástæðan
hafi verið sú, að Massagetar
hafi gert Persum eitthvert
ónæði með ránskap, en í Asíu
hefur löngum verið mikill sið-
ur að hjarðmenn rupluðu bú-
karla hvenær sem færi gafst,
og lagðist það ekki með öllu
af í íran fyrr en í tíð þeirra
manna er nú lifa.
Kýros var að vísu sigursæll
ur Þorlákur Guðmundsson þar
um í Úlfarsrímum sterka:
„Hilmir eftir heims umvés
hné frá baugi rauðum;
kom til rikis Kambýses
að kóngi Sýró dauðum.“
Kambýses bætti Egyptalandi
við ríkið, en andaðist sjálf-
ur I leiðangrinum þangað. Kom
þá til ríkis frændi þeirra
feðga Daríos Hýstaspesson.
Þegar um það er að ræða,
hvern telja sbuli mestan mann
þeirrar ættar, er erfitt að gera
upp á milli þeirra Kýrosar og
Daríosar. Sem sigurvegari og
hershöfðingi var Daríos að vísu
enginn maki fyrirrennara síns,
en hann var þeim mun meiri
skipuleggjari og síjómandi í
friði. Hefði þessa klóka og frið
sama konungs ekki notið við
svo snemma í sögu risaveldis-
ins, er hætt við að fljótlega