Tíminn - 26.01.1972, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGL’R, 26. janúar 1972.
TIMINN
9
neginfæða
ia, nú herra-
jr á Þorranum
Gleymdir
hdtíðisdagar
Nú, laufabrauð þótti lika herra-
mannsmatur, en það tiðkaðist
sem jólamatur, og gerir enn á
Norðurlandi og nokkuð á Austur-
landi. Þaö var eiginlega hátiðis-
dagur þegar laufabrauðið var
skoriö út. Laufabrauðið var
geymt fram á þorra og notaö á
tyllidögum.
Það var alltaf haldið upp á fjóra
daga fyrri hluta árs fyrir utan þá
hátiðisdaga, sem við þekkjum
enn. Þeir voru fyrsti þorradagur,
bóndadagurinn; góudagur eða
konudagur; yngissveinadagur
eða fyrsti dagur i Einmánuði, og
loks Sumardagurinn fyrsti, yngis
meyjadagur, fyrsti dagur i
Hörpu. Fyrsti þorradagur var
alltaf á föstudegi, en Þorra lauk
með þorraþræli, sem var laugar-
dagur, Góa hófst á sunnudegi en
lauk á mánudegi, þá tók Einmán
uður við á þriöjudegi og lauk á
miðvikudegi, en Sumardagurinn
fyrsti, er eins og allir vita á
fimmtudegi.
Allir þessir dagar voru hátiðis-
dagar. Ég sakna satt að segja
þessarar tilbreytni, nú erij^llir
dagar hver öðrum likir. Hér áður
fyrr hlakkaöi fólk alltaf til sunnu-
dagsins, en þaö finnst mér nú
vera horfið.
A bóndadaginn gerði húsmóðir-
i«n vel viö bónda sinn i mat og
drykk, og á góudaginn gaf hann
henni kaffipund eða rúsinupund,
en slikur fnunaður var að skorn-
um skammti.
Á yngissveinadaginn bökuðu
ungu stúlkurnar lummur. Þegar
ég var að alast upp heima i
Menntaskólanum á Akureyri,var
alltaf gefið fri eftir hádegi þann
dag.
Mesti hátiðisdagur ársins var
þó Sumardagurinn fyrsti. Þá vóru
gefnar gjafir. Ég var orðin 10-12
ára þegar ég fékk jólagjöf sem
heitið gæti, eitthvað annað en
kerti og spil. Pabbi var á móti
jólatrjám og sagði, að við ættum
ekki að hafa þau fyrr en við
hefðum okkar eigin tré. Svo sam-
kvæmt þvi gætum við haft jólatré
með góðri samvizku núna.A
Sumardaginn fyrsta var alltaf
svolitil veizla heima i skóla, og
piltarnir gengu um beina.
Margar hendur
vinna létt verk
Einnig var það siður þar sem ég
þekkti til i gamla daga, að á
jóladag og páskadag færði hús-
móðirin öllu heimilisfólkinu kaffi
i rúmið. Gestum var einnig
ævinlega borið kaffi i rúmið. Það
voru fleiri hendur hér áður fyrr,
og þá voru lika þessar góðu
vinnukonur, svo þetta var auð-
veldara en það væri nú.
— Hvenær fór svo mataræðið að
breytast?
— Þar sem ég þekki til urðu
ósköp litlar breytingar fyrr en i
striðinu,eftir að frystihúsin komu
i héruðin, en það var ákaflega
misjafnt hvenær varð. Þá fór fólk
að geyma kjöt fryst. Og á svipuð-
um tima varð einnig önnur
breyting. Fólki tók aö fækka I
sveitunum. Ég var 12 vetur i
Reykjavik, 1941-'53. Ég fór á
þorrablót á Blönduós fyrsta vet-
urinn heima, og þá var allur mat-
urinn fenginn frá Reykjavik.
Svona miklar voru breytingarnar
á þessum árum. Raunar kemur
eitt enn til sem kannski veldur
essu, geymsluskortur. Gömlu bæ-
irnir voru stórir með góðum
geymslum. Göjplu torfhúsin voru
afbragðsgeyrfislur. Þar var
aldrei mjög heitt á sumrin og
fraus ekki heldur um vetur. Þau
geymdu vel sitt búrin. Þaö mátti
heita, að þar héldist sama hita-
stig vetur og sumar. Nú vantar
hins vegar viöast hvar algerlega
geymslur, svo fóiki er náttúrlega
vorkunn að geyma mat heima.
— Berð þú þorramat á borð ein-
hvern ákveðinn dag vetrar?
— 1 fyrra keypti ég þorramat,
mig minnir úr Naustinu. Mér
fannst hann ágætur.
— Heldurðu að við íslendingar
höldum áfram að borða þorra-
mat?
— Ég er að vona þaö. En ég kann
illa við að þorramaturinn skuli
ekki vera heimatilbúinn i sveitun
um. Þetta er nú einu sinni þeirra
vara. Þetta gerði hver bær fyrir
sig hér i gamla daga. Hvert
heimili varð að vera sjálfu sér
nógt. Ég ólst upp á þeim tima
þegar hver sveitabær var eins og
riki i rikinu. Það eru breyttir
timar nú, svo þaö er kannski ekki
von að min kynslóð skilji unga
fólkiö. En ég er meðmælt þorra-
matnum og þorrablótum. Ég vil
reyna að halaa i það sem islenzkt
er eins og hægt er.
-SJ
Rætt við
Huldu Stefánsdóttur
um þorramat,
gamla hátíðisdaga
og fleira
Ib VVessmann matsveinn og Geir Zoega framkvæmdastjóri I Nausti.
Gestur f Naustinu velur úr þorratroginu.

>kum
óm kennslukvennakópsins
ekki fella neinn úrskurð.
rtist hann i ýmsum til-
iýna heiðarlega afstöðu og
i til sanngirni og rétt-
en eins og þær segja
má ekki lita á hann sem
irslitadóm. Eigi að vera
ar forsendur sliks mats að
erður að efna til þess með
iðtækari hætti. Ekki getur
iðlilegt, að Kvenréttinda-
sé framkvæmdaaðili
II ||

þessa máls, og ekki er heldur
eðlilegt, að i matsnefndinni
aðeins fulltrúar af öðru kyni, á
svipuðum aldri, á sama starfs-
vangi og úr sömu menntastöð.
Hér þarf miklu stærri hring
sjónarmiða.
Vel mætti hugsa sér, að kenn-
arasamtökin stæðu fyrir þessu
mati og fengju til þess þann opin-
bera fjárstuðning, sem þarf. Val
matsnefndar yrði þá að vera gert
af mikilli viðsýni, jafnt konur sem
karlar I nefndinni, kennarar,
foreldrar, rithöfundur, mynd-
listarmaður, bókagerðarmaður,
sálfræðingurog fleiri mætti nefna
til þess að stækka hringinn. En
slik matsnefnd þyrfti að vinna á
tveim vigstöðvum. Höfundar ættu
að geta lagt fyrir hana, eða hluta
hennar, handrit sin að barna-
bókum og fengið mat, er siðan
gæfi rétt til þess aö gefa bókina út
undir þeirri „stjörnu”, sem
nefndin veitti. Slikt mat gæti
ráðið nokkru um það, hvort bókin
kæmi út eða ekki, þvi að höfundar
og útgefendur tækju það tillit til
þess, sem þeim sýndist við hæfi.
Þetta mat er ef til vill enn mikil-
vægara en mat á útkomnum
bókum.
Siðan gæti nefndin i heild metið
útkomnar bækur til leiðbeiningar
fólki.
Það sem skiptir máli nú, er að
slikt viösýnt, raunhæft og sann-
gjarnt mat á barnabókum komist
á sem allra fyrst i hendi opinbers
aðila eða samtaka, sem almenn-
ingur treystir vel til þess. Þrátt
fyrir góða viðleitni kennslu-
kvennanna fyrir siðustu jólj er
ekki heppilegt að halda lengra á
þeirri braut. —AK