Tíminn - 20.02.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 20. febrúar 1972
V/.V.'.V.V.V.V.V.VMV.V.V.'.W.V.V.V.VAW.W.V.'.VAW.VV.V.V.V.V.V.W.V.V.V.V.W.V.WW.'.V.V.V
I SAMBAND ÍS- I
I LENZKRA SAM- I
I VINNUFÉLAGA I
70 ÁRA
"AVAVAVkVAV.V/.V/AV.MV.V.'.V.V.'.V.'.W.V.VAV.V.V.V.'.VAV.W.SV.VMVAV.V.WAV.V.V.’/AWWW
Samvinnuhreyfingin á tsiandi
rekur aldur sinn aftur til siðustu
áratuga nitjándu aldar, þegar
þaö var liður i sjálfstæöisbaráttu
þjóöarinnar aö ná verzlun sinni —
bæöi inn- og útflutningi — I eigin
hendur. Stofnun fyrstu kaup-
félaganna var þannig þáttur i viö-
leitni landsmanna til aö færa
verzlunina inn i landið, jafnframt
þvi sem þar var um aö ræöa hluta
af almennri baráttu þjóöarinnar
fyrir bættum llfsskilyröum og til
aö losna undan erlendum yfir-
ráöum.
Elzta kaupfélagiö innan Sam-
bands isl. samvinnufélaga, Kaup-
félag Þingeyinga á Húsavik, var
stofnað 20. febrúar 1882 að Þverá i
Laxárdal, og minnist það þvi 90
ára afmælis sins n.k. sunnudag.
Nokkur önnur kaupfélög eru litlu
yngri: Kf. Eyfirðinga á Akureyri
stofnað 1886, Kf. Svalbarðseyrar
á Svalbarðseyri og Kf. Skag-
firðinga á Sauöárkróki stofnuð
1889, Kf. Norður-Þingeyinga á
Kópaskeri stofnað 1894, Kf. Hún-
vetninga á Blönduósi stofnað
1895, Kf. Saurbæinga á Skriðu-
landi og Kf. Steingrimsfjaröar á
Hólmavik stofnuð 1898, Kf. Hrút-
firðinga á Borðeyri stofnað 1899
og K f. Hvammsfjarðar i
Búðardal stofnað 1900, svo að
aðeins séu talin þau félög, sem
stofnuð höfðu veriö árið 1902.
Hinn 20. febrúar 1902, á 20 ára
afmælisdegi Kf. Þingeyinga,
komu svo saman aö Yztafelli I
Köldukinn fulltrúar frá þingeysku
kaupfélögunum þremur: Kf.
Þingeyinga, Kf. Norður-Þing-
eyinga og Kf. Svaibarðseyrar,
þar sem þau stofnuöu með sér
samtök, sem hlutu heitið „Sam-
bandskaupfélag Þingeyinga”.
Aðildarfélögunum fjölgaöi fljót-
lega, og árið 1906 var nafni sam-
takanna breytt I „Sambands-
kaupfélag Islands”. Arið 1910 var
nafninu svo enn breytt i „Sam-
band íslenzkra samvinnufélaga”,
sem samtökin hafa borið siðan.
t byrjun var starfsemi samtak-
anna fyrst og fremst miðuð við
það að efla samstarf aðildar-
félaganna, einkum á sviöi
fræöslu- og félagsmála, þó að
þeim væri einnig ætlað aö taka að
sér fyrir þau verkefni á sviði
verzlunar. Ariö 1907 hóf svo
göngu sina „Timarit fyrir kaup-
fjelög og samvimmufjelög”, sem
hefur komið út samfellt siðan og
frá árinu 1925 undir nafninu
„Samvinnan”. Arið 1910 sendi
Sambandiö i fyrsta skipti fulltrúa
utan til að annast kjötsölu, og 1915
stofnaði það eigin skrifstofu i
Kaupmannahöfn. Það var fyrsta
skrifstofan, sem Sambandið
opnaði, þar sem stjórnarmenn
höfðu til þessa sjálfir annazt við-
skipti þess, en eftir þetta jukust
verzlunarumsvif þess verulega.
Arið 1916 opnaði það skrifstofu á
Akureyri, og árið eftir, 1917, var
hún flutt til Reykjavikur. Þar hóf
Samvinnuskólinn siöan starfsemi
sina 1918. Arið 1919 var siðan gerð
skipulagsbreyting á starfsemi
Sambandsins, er stofnaðar voru
sérstakar útflutnings- og inn-
flutningsdeildir. Þaö ár voru
Sambandsfélögin oröin 24 talsins.
A kreppuárunum átti Sam-
bandið við verulega erfiöleika að
striöa. Samstaða félaganna
fleytti þeim og samtökum þeirra
þó yfir erfiðustu árin, og eftir
siðari heimsstyrjöldina hófst
mikil alhliða uppbygging hjá
Sambandinu. Af hinu mikil-
vægasta má nefna upphaf skipa-
rekstrar með kaupum á ms.
Hvassafelli, stofnun Samvinnu-
trygginga og Oliufélagsins hf.,
sem allt varö á árinu 1946. Þá var
og mikiö unnið aö eflingu iðnaöar
Sambandsins á þessum árum.
Sambandsfélögin
1 dag eru Sambandsfélögin 50
að tölu með samtals meira en 33
þúsund félagsmenn, og eru þau
dreifö viðs vegar um iandið.
Megineinkenni flestra þessara
félaga er það, að þau gegna tvö-
földu hlutverki, þ.e. annast jöfn-
um höndum sölu á afurðum
félagsmanna sinna og innkaup á
nauösynjavörum fyrir þá. Þannig
annast þau m.a. smásöluverzlun,
sölu á landbúnaðartækjum og
fóðurvörum, slátrun og sölu á
landbúnaöarafurðum, og mörg
þeirra fást einnig við útgerð og
rekstur fiskfrystihúsa, ýmist
beint eða sem aðilar að fyrir-
tækjum, sem stofnuð hafa verið
til aö annast slikan rekstur.
Eigi að siöur eru nokkur þeirra
hrein neytendakaupfélög, einkum
þó á þéttbýlissvæðum suðvestan-
lands. Stærst þeirra er Kaupfélag
Reykjavíkur og nágrennis,
KRON, sem hefur um 9 þúsund
félagsmenn og rekur 14 verzlanir.
Kaupfélagiö meö hæsta ársveltu
(1.825 millj. kr. 1970) er hins
vegar Kaupfélag Eyfirðinga á
Akureyri, KEA, sem m.a. á veru-
legan þátt i iðnrekstri samvinnu-
manna þar.
Skipulag Sambands isl.
samvinnufelaga
Æðsta vald i málefnum Sam-
bands isl. samvinnufélaga er i
höndum árlegs aöalfundar, sem
sóttur er af fulltrúum allra
Sambandsfélaganna. Aðalfundur
kýs niu manna stjórn, sem aftur
ræður forstjóra og sjö fram-
kvæmdastjóra, en þeir skipa átta
manna framkvæmdastjórn Sam-
bandsins. Stjórnarformaður
Sambandsins er Jakob
Frimannsson fyrrv. kfstj., en
forstjóri Erlendur Einarsson.
Undirskrifstofu forstjóra heyra
ýmsar undirdeildir, sem vinna aö
sameiginlegum málefnum fyrir-
tækisins, en að öðru leyti er
rekstri Sambandsins skipt i sjö
aðaldeildir, sem eru eftirfarandi:
Búvörudeild, frkvstj. Agnar
Tryggvason, sér um innanlands-
sölu og útflutning á landbúnaðar-
afuröum. Undir deildina heyra
m.a. Afurðasala Sambandsins á
Kirkjusandi, ullarþvottastöðvar
á Akureyri og i Hveragerði, og á
vegum hennar er i þann veginn að
taka til starfa ný og fullkomin
kjötiðnaðarstöð á Kirkjusandi.
Sjávarafurðadeild, frkvstj.
Guðjón B. ólafsson, er söluaðili
til að sjá um útflutning á fisk-
afurðum fyrir um 30 fiskfrystihús
i eigu eða á vegum Sambands-
félaganna.
Innflutningsdeild, frkvstj.
Hjalti Pálsson, annast innflutning
á fóðurvörum, búsáhöldum, verk-
færum, v e f n a ða r v ör u m .
byggingavörum og hvers kyns
matvörum. Undir deildina heyrir
Birgðastöð Sambandsins, sem
hefur jafnan fyririiggjandi allar
vörur, sem matvöruverzlanir
kaupfélaganna þurfa á að halda.
Véladeild, frkvstj. Jón Þór
Jóhannsson, annast innflutning á
bifreiðum, búvélum og raf-
magnstækjum. Meðal þeirra
Stofnfundur Sam-
bandsins. Myndin er
af málverki, sem
Karen Agnete
Þórarinsson málaði
af stofnfundi SIS að
Yztafclli. Starfs-
menn StS gáfu þvi
málvcrkið á fimmtiu
ára afmæli þess.
Stofnfundinn sátu,
talið frá vinstri:
Steingrimur Jónsson,
Húsavik, Benedikt
Jónsson, Auðnum,
Sigurður Jónsson,
Yztafelli, Pétur
Jónsson, Gautlönd-
um, Helgi Laxdal,
T u n g u , Ar n i
Kristjánsson, Lóni,
Friðbjörn Bjarna-
son, Grýtubakka.
fyrirtækja, sem hún hefur umboð
fyrir á Islandi, eru General
Motors, International Hervester,
Priestman, Alfa Laval, Westing-
house, Frigidaire, Hobart, Grepa,
Smith-Corona, Singer, Yokohama
og Gislaved.
Skipadeiid, fFkvstj. Hjörtur
Hjartar, gerir út niu flut-
ningaskip, þar af tvö olíuskip,
sem eru sameign Sambandsins og
Oliufélagsins hf. — Þrjú ný skip
bættust i flota deildarjnnar á s.l.
ári, oliuskipið Litlafell.
frystiskipið Skaftafell og flut-
ningaskipið Hvassafell.
Iðnaðardeild, frkvstj. Harry
Frederiksen, rekur eftirtaldar
eigin verksmiðjur: Ullarverk-
smiðjuna Gefjun, Skinnaverk-
smiðjuna Iðunni, Skóverk-
smiðjuna Iðunni og Fastaverk-
smiðjuna Heklu, allará Akureyri,
Fataverksmiðjuna Gefjun i
Reykjavik, Rafvélaverksmiðjuna
Jötunn hf. i Reykjavik og húfu-
verksmiðjuna Hött i Borgarnesi.
— I sameign Sambandsins og Kf.
Eyfirðinga eru Efnaverksmiðjan
Sjöfn á Akureyri og Kaffibrennsla
Akureyrar. 1 Reykjavik rekur
deildin einnig verzlunina Gefjun
— Austurstræti, og verksmiðjuaf-
greiðslu við Hringbraut.
Skipulagsdeild, frkvstj. Sigurð-
ur Markússon, fer meö málefni er
snerta skipulagningu og áætlana-
gerð, heldur uppi ráðunauta-
þjónustu á sviði bókhalds og
verzlunar fyrir kaupfélögin og
vinnur að skýrslugerð innan
Sambandsins og um starfsemi
kaupfélaganna.
Þá er að nefna rekstur Sam-
vinnuskólans að Bifröst og
Bréfaskóla SIS & ASt, og einnig
Fræðsludeild, sem sér um útgáfu
Samvinnunnar, starfsmanna-
blaðsins Hlyns og Sambands-
frétta. — Sömuleiðis rekur Sam-
bandið eigin sölu- og innkaupa-
skrifstofur i London og Hamborg,
auk þess er sölufyrirtækið
"?____ i i-oaueis' mc. í Banda-
rikjunum i eigu Sambandsins og
nokkurra frystihúsa, sem það
selur fyrir.
Stjórnarformenn Sambandsins
frá upphafi hafa verið eftirtaldir
menn:
Pétur Jónsson á Gautlöndum
1902-1905 og 1910-1922
Steingrimur Jónsson 1905-1910
Ólafur Briem 1922-1925
Ingólfur Bjarnason 1925-1936
Einar Árnason 1936-1948
Sigurður Kristinsson 1948-1960
Jakob Frimannsson frá 1960
1 öndverðu voru formenn Sam-
bandsstjórnar jafnframt fram-
kvæmdastjórar Sambandsins, en
siðan 1915 hafa eftirtaldir menn
gengt starfi íorstjóra:
Hallgrimur Kristinsson 1915-1923
Sigurður Kristinsson 1923-1946
Vilhjálmur Þór 1946-1954
Erlendur Einarsson frá árs-
byrjun 1955
0
Heilsiöu myndin hér á sfðunni
til hliðar er af súlunni, sem reist
var i Yztafelli i Köldukinn á
fimmtiu ára afmæli Sam-
bandsins. Þar voru samtökin
stofnuð 20. febrúar 1902.