Tíminn - 16.03.1972, Blaðsíða 8

8
• TÍMINN
Fimmtudagur 16. marz 1972.
Páll Sigurbjörnsson:
Um holdanautainnflutning
Hér á landi hefur litiö verið rætt
eöa ritað opinberlega um holda-
nautarækt. 1 siðasta mánuði
birtist i dagbl. Timanum grein
eftir Jón bónda i Garösvik, Eyja-
firöi um það efni. Hvetur hann til
aukinnar holdanautaræktar og
bendir á, hvað sú búgrein falli vel
að islenzkum búskapar-
aðstæöum, og sérstaklega hvað
hún bjóði betri skilyrði en sauð-
fiárræktin til að foröast ofbeit á
afréttum.
Höfundur þessarar greinar er
og hefur verið sammála þessum
skoðunum Jóns og telur eðli-
legast, að holdanautarækt verði
ein af aðalbúgreinum islenzkra
bænda. Einkennilegt er, að það
skuli ekki hafa gerzt fyrir löngu,
þvi að i löndum meö svipaða bús-
kaparaöstöðu, er holdanauta-
ræktin einmitt viða aðalbúgreinin
ásamt sauðfjárræktinni. Hér
veröur þó önnur hlið þessa máls
tekin til umræðu, þ.e. væntan-
legur innflutningur holdanauta-
sæðis.
A árinu 1969 dvaldi ég, sem
þessa grein skrifa, i Bretlandi um
3 mánaða skeið. Nær
helmingnum af þeim tima eyddi
ég i aö ferðast um þau héruð
landsins, þar sem búfjárrækt og
grasrækt er mest stunduö. Ég
kom á fjöldamörg bændabýli á
þessum tima, sömuleiðis til-
raunabú. Oftast varég á ferð með
héraðs- eða fylkisráöunautum,
og fékk alls staöar hina beztu
fyrirgreiðslu og var gefinn kostur
á aö skoða og kynna mér á hverju
búi, það sem ég hafði helzt áhuga
á. Upplýsingadeild brezka land-
búnaöarráðuneytisins skipuiagði
og undirbjó þessa ferö fyrir mig á
þann hátt, sem ég mun ávallt
veröa þakklátur fyrir,
Ferð þessi var farin til að
Kynnast starfsemi ráöunauta og
almennum búskap i Bretlandi og
var öll hin ánægjulegasta. En eitt
af þvi, sem dró hvað mest að sér
athygli mina i þessarri ferö var
holdanautaræktin. Hana vissi ég
tiltölulega litið um fyrir, þótt ég
heföi litið eitt lært um hana af
bókum. Ég sá engan annmarka
þess, að hægt væri aö stunda hana
hér á landi á svipaöan hátt og þar.
Sérstaklega þótti mér athyglis-
vert aö kálfarnir undan mjólkur-
kúnum voru nær allir aldir upp til
,lógunar og þá ekki siður, hvað
þessir nýfæddu kálfar voru seldir
á háu veröi, ef þeir voru af
kynjum, sem gáfu góöa vaxtar-
möguleika.
Hin mörgu búfjárkyn Breta eru
dálitið ruglandi fyrir þá, sem eru
þeim óvanir. Þar eru að minnsta
kosti 10 holdanautakyn gömul og
eitt nýlega flutt inn þá, en orðin
fleiri nú. Mjólkurkyn eru 4 og
nokkur af holdakynjunum einnig
ræktuö til mjólkurframleiðslu.
Auk þessa er til fjöldi afbrigöa
meö ýmis sérkenni af hinum
eiginlegu kynjum.
Hvernig stendur á öllum
þessum kynjum? Hverju þjóna
þau? Kynin eru um ýmislegt ólik
og henta þvi við mismunandi
skilyröi. En mikinn þátt i aö
halda þeim öllum við eiga gömul
félög, sem staðið hafa að ræktun
hvers kyns um sig. Berjast þau
fyrir útbreiðslu sins kyns bæði af
metnaði og f járhagsástæðum .
Fjárvon getur verið mikil i sölu
kynbótagripa, þvi aö þeir hafa
um langan aldur veriö seldir út
um allan heim á geysiháu veröi,
og raunar innan lands lika.
Þegar ég fór aö kynnast
dreifingu hinna ýmsu kynja, sá ég
fljótt, að ekki var um tilviljun að
ræða, hvaða kyn var notað á
hverjum stað, þótt smekkur og
sérvizka réðu þar nokkru. Viss
kyn voru notuö til framleiðslu
einblendinga meö mjólkurkúm,
sum nærri einvörðungu sem
kálfafeður, önnur mest sem
kálfamæður. Þá bar meira á
sumum kynjum í haiðenaum
sveitum og öðrum á laglendi.
Ekki er hér rúm til að gera
grein fyrir notkun hinna ýmsu
kynja, Ég freistast þó til að slá
upp grófri yfirlitsmynd, eins og
þetta kom mér fyrir sjónir:
Friesian holdmiklar og stórar
kýr er lang algengasta mjólkur-
kúakynið (80%). Til framleiðslu
sláturgripa er kynið langmest
notaö hreint, en algengt er þó að
nota Itereford — (holdanaut) á
móti og fleiri holdanautakyn.
Gripir af smávaxnari mjólkur-
kynjunum eins og Ayrshire
(meðalstórvaxið) og Jersey (
smávaxnara og holdskarpara en
islenzku kýrnar) voru ógjarnan
aldir til slátrunar. Aftur geta
þessi kyn gefið góöa sláturgripi,
ef viðgeigandi holdakyn kemur á
móti.
Álgengasta holdakynið virtist
mér Hereford (meöalstórvaxiö).
Hvitu hausarnir á rauöum eða
svörtum bol voru allsstaðar með,
þar sem holdanautahjarðir sáust,
en hviti liturinn á hausnum er rik-
jandi eiginleiki, sem kemur jafnt
fram i kynblendingum i fyrsta lið
og hreinræktuðum gripum. Naut
af þessu kyni eru mikiö meira
notuð til undaneidis en kýrnar og
þar-áfleiðandi á móti kúm af
öðrum kynjum bæöi mjólkur- og
holdagripum. (Aberdeen) Angus
(smávaxið) er talsvert algengt
holdakyn notað á svipaðan hátt og
Hereford. ! fjallahéruðum, þar
sem verið er með allstórar
hjaröir af holdakúm, ber mest á
Stutthyrningakyninu (fremur
smávaxið) og Galloway (smátt)
og mjög algengar eru kýr, §em
eru einblendingar af þessum
kynjum, Blue Grey
(blágráu kýrnar).
Mikið varð ég var við
Charolais—kynið franskt holda-
kyn, sem hafði þá verið flutt til
Englands fyrir fáum árum. Var
mjög mikill áhugi á þessu kyni,
að reyna það sem kálfaferöur og
fengu færri naut af þvi en vildu.
Þrjú kyn rauð (Devon, Sussex og
Lincoln) eru all útbreidd, þau eru
stórvaxin og notagildi svipað og
hjá Charolais. Þá er South Devon
mjög stórvaxiö samhliða
mjólkurkyn. Enn eru nokkur kyn
ótalin, sem ég minnist ekki á.
Til að bregða upp gleggri mynd
af holdanautabúskapnum eins og
hann er rekinn i heiðalöndum
Englands, dettur mér i hug að
setja hér smá pistil úr dagbók
minni, sem ég hefi skrifað aö
kvöldi eins dags ferðarinnar.
Ég heimsótti 3 bú i Vestur-
Jórvikurhéraði þennan dag
ásamt Mr. A. Snobbs, héraös-
ráðunaut og samstarfsmanni
hans. Þaö er Mr. Snobbs að
þakka, að ég skrifaöi óvenju nák-
væmt um búrekstur og gripa-
fjölda á þessum búum, en hann
var leiðsögumaður minn og
fararstjóri. Sá hluti York-héraös,
sem við fórum um, liggur i
svipaðri hæð yfir sjávarmál og
Möðrudalsöræfi. Friðsælir dalir
fremur hrjóstrugir liggja þarna
milli ávalra litt gróinna heiöa,
sem sauðkindin ein nýtir. Holda-
kýrnar með kálfum sinum voru á
beitá túnum og hálfræktuðu landi
heima við bæina, sem stóöu I dal-
botnunum.
Þetta var I slöustu viku júni og
túnin að verða fullsprottin. Vorið
haföi verið með kaldasta móti.
Hér fer á eftir lýsing á búunum
en ég sleppi nöfnum a bændunum
og bæjunum.
1. Heiöabýli I Wharfedale 200 —
400 m yfir sjó.
Bústofn: 50 holdakýr með
kálfum, Blue,/Greys (Stut-
thyrningur x Galloway) haldiö
undir Herefor-tarf. Hefur nýlega
fengið 7/8 Charolaisnaut.
Kálfarnir fæðast i okt. — nóv., kýr
og kálfar fóðrað inni á votheyi
meö sjálffóörun, hleypt út á gras i
mai Kálfarnir vandi undani ágúst
og seldir i október þá 250— 300 kg
að þyngd.
350 ær (Swaledale x Dalebreed
sem fá viö Swaledale og Scots
Blackface Tees vater-hrútum i
nóv. á girtu landi heima vi, siöan
reknar á afrétt og eyöa þar
vetrinum, en teknar heim tii
burðar i apr. — mai, siðan aftur
reknar á afrétt.
Hereford-naut og White Shor-
Bóndinn var að byrja að heyja i
vothey, sem geymt var i flat-
gryfju, sem kýrnar áttu aö
skammta se'r sjálfar úr á næsta
vetri.
2. Heiöabýli I Wharfedale 250 —
550 m yfir sjó.
Bústofn: 45holdakýr með kálfum
Blue/Grey og Aberdeen
Angus/Galloway haldiö undir
Herefordflaut og White Shor-
thorn/Charolais-naut. Um 15 kýr
bera i Okt. — nóv. afgangurinn i
marz — apr. Kálfarnir seldir i
okt. Þeir eldri þá 250 kg en þeir
yngri 150 - 200 kg.
400 heiðaær af sama kyni og
eins með farnar og á hinum
bænum. Veriö var að reka féð
heim til rúnings þennan dag. Mér
sýndust lömbin vera Iitil og
rýrðarleg miöaö við aldur. I sauö-
fénu var slæmur húðsjúkdómur
(Scrapie), sem verið var að gera
tilraunir til að lækna, en hann
veldur miklu tjóni á þessu svæði.
3. Stórt heiðabýli í Bowland 200 —
350 m yfir sjó.
Bústofn: 150 holdakýr með
kálfum. Galloway-kýr látnar fá
við WhiteBred Shorthorn (Sut-
thyrnings) - bola en Blue/grey-
kýr við Hereford. Galloway-
kýrnar eru á útigangi á vetrum og
bera i apr,—mái, Blue/Grey
kýrnar fóöraðar inni, þær bera i
febr. — marz. Allir kálfar seldir i
október. Kálfum er aldrei lógaö á
þessum aldri, heldur eru þeir
seldir bændum, sem fóðra þá til
18 — 24 mán. aldurs.
Á búinu eru 1500 ær, Swaledale
(Dalebredx Lon), allar hrein-
kynja, mjög góður stofn. Hrútar
þaðan seljast á háu verði (30.0005,
— kr.)
Tveir bræður áttu þetta bú,
annar giftur og átti uppkomin
börn. Enginn aökeyptur vinnu-
kraftur var á búinu. Bærinn fjar-
lægur annarri byggð, svo að ekki
sást til byggðra bóla. Hvergi hefi
ég mætt meiri gestrisni um
dagana. Stofan var ekki rik-
mannleg en þakin silfurskjöldum
og bikurum, allt verðlaunagripir
.fyrir sýnda hrúta, og litsjónvarp,
sem aðeins rikir menn eiga, eina
tákn þess að hér bjuggu engir
fátæklingar.
Þetta var nú útúrdúr. En til-
gangurinn var að lýsa búskapar-
venjum og vali kynja á venjulegu
holdanautabúi. Þótt ég hafi ekki
svona nákvæmar tölur frá öðrum
búum, hefi ég þó á tilfinningunni,
að þessi samsetning sé dæmigerð
fyrir hálendisbúin, en enginn vafi
er, að I láglendissveitum bar
meira á stærri kynjunum, en
minna og ég vildi segja sama og
ekkert á Stutthyrningum og
Galloway, var þar lika mikið
minna af holdagripum.
Ég ætla að bæta við dæmi af
láglendisbúi og segja hér frá einu
búi i Essex i Miö-austur-
Engíandí. Þangaö kom ég með
Mr. B. Brooks, fylkisráðunaut i
mjólkurkúarækt i East Anglia.
Þvi má skjóta hér inn, að Mr.
Brooks hafði dvalið sem her-
maður á Islandi á striösárunum.
Lét hann mig njóta góös af
kynnum sinum af landinu, sem
ekki virtust þó hafa verið ánægju-
leg fyrir hann. Koman á þennan
bæ, þar sem bjuggu einyrkja hjón
með 70 Jersey-kýr er mér minnis-
stæð, vegna þess einstaka
dugnaöar, og hagsýni, sem þar
blasti viö, ásamt sérstakri
hagræðingu án fjárfreks til-
kostnaðar. Kýrnar voru sjálf-
fóöraöar úr flatgryfju, legu básar
og 6 fötu mjaltaklefi. Konan
mjólkaði kýrnar ein. Kvigur voru
aldar upp til sölu og viðhalds.
Nýlega hafði bóndinn byrjaö að
nota Charolais-naut á hluta af
kúnum og seldi þá kálfa nýfædda
á sem svaraði rúmum 4000, — kr.
Hafði hann stundum notað
Angus-bola áður til sömu nota, en
taldi það mikið óhagstæðara. Mr.
Brokks var hrifinn af þessu
fyrirkomulagi.
Þau dæmi, sem hér eru nefnd
og fleiri þeim lik mótuðu skoðanir
minar á þvi, hvaða aöferðir
myndu henta islenzkum bænd-
um, ef hér yrði tekin upp holda-
nautarækt og þá um leið, hvaða
kyn hentuðu þvi búskaparlagi.
Mér þykir einsýnt, að hér verður
ekki tekinn upp vetrarbeitar-
búskapur og tæplega verður
mikið um holdakúahjarðir, sem
ganga með kálfum. Holdanauta-
rækt okkar veröur fyrst og fremst
eldi einblendinga undan mjólkur-
kúm. Þvi ályktaði ég, að þau kyn,
sem kæmu til greina fyrir okkur,
væri eitthvað af bráðþroskaðri og
stærri kynjunum. Sýndist mér
Hereford koma til greina, en þó
fremur Charolais eða eitthvaö af
rauðu kynjunum. Ég ræddi þetta
að sjálfsögðu við ráðunauta, sem
ég ferðaðist meö, og studdu þeir
þetta álit.
Siðan ég fór þessa ferð, hefi eg
jafnan fengið enska landbúnaðar-
timaritið Farmers Weekly,
vikurritca. 100 bls. á viku, sem aö
verulegum hluta er helgað holda-
nautarækt og annarri kjötfram-
leiðslu. Skoðanir, sem fram koma
i þessu blaði, styðja þá stefnu,
sem ég hafði markað mér og lýst
er hér að framan.
Hér hafði litið verið rætt um
holdanautarækt eða holdanauta-
innflutning um árabil, þar til
Búnaðarþing 1971 tók málið upp
og gerði um það samþykkt, mælti
það inn með innflutningi
Galloway-kynsins.
Þetta val á kyni stangaðist
alveg á við þær kenningar, sem
ég hafði tileinkað mér I
Bretlandi um notagildi
Galloways, taldi ég mér þvi skylt
að andmæla og skrifaði grein um
málið, sem ég flutti þó sem út-
varpserindi á Bændavikunni i
fyrravetur... Átti ég von á, að
bændur og ráðunautar tækju
málið til gagngerðrar athygunar
og var i engum vafa um, hvað slik
könnun myndi leiða af sér.
Þetta fór þó á annan veg.
Enginn hefur fundið hvöt hjá sér
til að ræöa málið opinberlega, en
lagt var fram frumvarp á Alþingi
samið af milliþinganefnd, þar
sem innflutningsleyfi átti enn aö
vera bundið við Galloway.
Þetta fór mjög á annan veg en
við Austfirðingar höfðum vonað,
en i Austurlandi hefur verið meiri
áhugi fyrir holdanautarækt en
annars staðar á landinu. Héðan
hafa um árabil komið kröfur um
að flutt verði inn holdakyn, Ahugi
á málinu hefur sizt minnkað og á
siðasta sumri voru gerðar hér
samþykktir af bændasamtökum
til að herða á málinu og jafnframt
um að breyta ákvörðuninni um
val á kyni.
Þeir Egilsstaðafeðgar, Sveinn
og synir hans, sem um árabil hafa
rekið stærsta holdanautabú á
landinu utan Gunnarsholts, hafa
jafnan staðið fremstir i bar-
áttunni fyrir innflutningi holda-
nauta. Ingimar Sveinsson er sér-
menntaður búfjárræktarmaður
og hefur kynnzt af eigin raun
holdanautarækt i Banda-
rikjunum, veit hann þvi vel, hvað
hér er um aö tefla.
Þegar frumvarpið um inn-
flutning holdanautasæðis virtist
vera komið á lokastig og mjög á
annan veg en við Austfirðingar
töldum æskilegast, tókum viö
Ingimar, bóndi á Egilsstöðum og
Jón A. Gunnlaugsson starfsfélagi
minn okkur saman og skrifuðum
landbúnaðarnefndum Alþingis
erindum um málið. Færðum við
þarfram þau rök, sem við töldum
mæla gegn vali Gallowaykynsins
og gagnrýndum rök milliþinga-
nefndar fyrir þvi.
Afrit af bréfi þessu var sent
milliþinganefndinni, sem samdi
frumvarpið og ennfremur fór það
til Búnaðarþings, en lagafrum-
varpið var lagt fyrir það. Ekki er
mér kunnugt um, hvernig að
málinu var unnið á Búnaðarþingi,
en frumvarpið var samþykkt þar
óbreytt. En mér var nú i lok
þingsins sent afrit af bréfi, sem
þawnun hafa fylgt frumvi t
þvi er sagt frá spurningum, sem
sendar höfðu verið til félags þess i
Bretlandi, sem stendur að ræktun
Galloways-kynsins, varðandi
ýmis atriði, sem komu fram i
bréfi okkar félaga, og svar
fulltrúa félagsins við þessum
spruningum.
Fulltrúi „Gallowayfélagsins”
vildi að vonum ekki samþykkja
þau rök, sem við færðum fram
gegn notagildi Golloway-kynsins.
Mest áberandi þversögn i þeirra
bréfi gagnvart okkar var. að við
Framhald á bls. 15.
Bóndinn á heiðabýlinu I Wharfedale I West Yorkshire var nýlega búinn að kaupa 7/8 Charolaisbola. Hann er
hér á beit með nokkrum kvigum. (jjósmynd Páll Sigbjörnsson.)
Fimmtudagur 16. marz 1972.
TÍMINN
9
„ÉG Á SJÖ BÖRN —
OG MARGAR ÍSLENZK
AR DÆTUR AÐ AUKI"
Sigríður Thorlacius
ræðir við dr. Frances
Delany sálfræðing
frá Bandaríkjunum
Siminn hringdi snemma morguns. —Það er stödd hérna kona, sem ég gæti
trúað, að þú hefðir gaman af að tala við. Hún er bandarísk, ekkert sérlega
mikil fyrir manni að sjá, en býsna mikill persónuleiki. — Sá sem hringdi, var
Sigurður Magnússon blaðafulltrúi Loftleiða. Og hann þurfti ekki að dekstra
mig, um hádegisbil var ég komin heim til konu hans, Dýrleifar Ármann, þar
sem biðu bæði gesturinn og góðar veitingar.
Kannski ekki mikil fyrir manni
að sjá?
Ónei, hvorki svo hávaxin né
glæsileg, aö hún skeri sig úr
mannfjölda, en geislandi af hlýju,
áhuga og þvi seiðmagni, sem vel
mun reynast til að ná sambandi
við litla mannssál, sem liður illa,
en berst um til að tjá sig, skilur
ekki hversvegna það er svona er-
fitt að vera til — vera eins og aðr-
ir.
Dr. Frances Delany er sálfræð-
ingur og lauk doktorsprófi I þeirri
fræðigrein frá háskóla I New
York. Mörgum þykir það út af
fyrir sig ærin þrekraun að ljúka
slikri menntun, en þegar við
heyrum, að frú Delany er lika sjö
barna móðir og amma tveggja
barnabarna, fimmtiu og tveggja
ára gömul, þá fer mann aö gruna,
að hún muni ekki eingöngu hafa
setið i næði við bóklestur, þar til
hún lauk námi.
— Ég var búin að ljúka kenn-
araprófi i tónlist og tungumálum
þegar ég gif tist, — segir hún, — og
það próf tók ég við Pennsylvaniu-
háskóla. Ef menn ætluðu sér að
ná þar æðra menntastigi, urðu
menn að leggja fram prófritgerð
og tókst mér að ljúka þvi verkefni
á einu ári og ná meistaraprófi i
þessum kennslugreinum. Samt
fór þaö svo, að ég kenndi aðallega
tónlist og listasögu, en harla litiö
af þeim tungumálum, sem ég
hafði numiö. Svo kynntist ég
manninum minum, sem er lög-
fræðingur, i við á striðsár-
unum, börnin fæddust hvert af
öðru, og fjárhagurinn var þröng-
ur. Samt komst ég að þeirri
niðurstöðu, að hagkvæmast væri
að ég sjálf annaðist heimilis-
reksturinn, þar sem svo mörgu
þurfti að sinna. Samt tók ég við og
við einkanemendur helzt drengi á
aldrinum 16-17 ára, sem ein-
hverra hluta vegna áttu i erfið-
leikum með nám sitt. Ég setti
mér að reyna að finna hver væri
frumorsökin að þessum náms-
erfiðleikum þeirra og aðstoða þá
eftir mætti.
Fyrir 19 árum fæddist fimmta
barnið okkar, stúlka, sem fæddist
meö liöhlaup i mjöðm. Þaö fékk
mjög á mig, en sem betur fer var
hægt að lækna hana alveg með
viðeigandi uppskurði. En maður-
inn minn sá hver áhrif þetta hafði
á mig og hvatti mig til þess að
taka upp kennslu á ný, það myndi
vera mér hollt. Ég fór að kenna i
igripum og þá venjulega börnum,
sem áttu erfitt á einhvern hátt.
Þegar á leið, fór ég að spyrja
sjálfa mig: Hvað er það, sem ég
er að gera fyrir þessi börn, sem
flest hafa af einhverjum ástæð-
um, hætt að geta lært en öölast
svo aftur námshæfileikana þegar
þau fá hjálp? Hvernig veit ég, að
ég sé að gera það, sem bezt er?
Ég verð aö fá að vita hvað það er,
sem á að gera.
Þessvegna fór ég i háskólann i
New York og valdi mér sálar-
fræði I von um, að þá öðlaðist ég
meiri skilning og lærði fleiri úr-
ræði. Börnin fóru hjá sér, aö
mamma skyldi vera farin að
ganga i skóla og höfðu af þvi
miklar áhyggjur hvort ég myndi
nú standa mig. Veistu hvað farið
er að gera miklar kröfur i háskól-
unum mamma? — spurðu þau.
Og félögum sinum sögðu þau i
fyrstu, aðég væri að fara i leikhús
inn i New York, þegar ég var að
fara I skólann, en við búum 1 út-
borginni Scarsdale.
Jæja, ég lauk doktorsritgerð i
sjónkynjun og heilasköddun
(visual perception og cerebral
palsy). Til er stórt styrktarfélag
heilaskaddaðra barna. Það bauð
mér styrk til námsins og hvatti
mig til að sækja samtimis um
námsstyrk þvi rannsóknir og
gagnasöfnun i sambandi við rit-
gerðina var ákaflega dýr. Ég var
svo heppin að fá námsstyrk, sem
veittur er þeim, sem eru að undir-
búa doktorsritgerðir, svo þetta
fór allt vel.
En af þvi efni, sem ég tók til
rannsóknar var það fyrirbæri
þegar börn geta ekki tengt hug-
myndir og lesmál. Þar var ég
raunar að nokkru aftur komin inn
á mitt gamla námssvið, tungu-
málin og uppruna þeirra. Þvi
beindi ég athygli minni að börn-
unum og reyndi að gera mér
grein fyrir hversvegna þessi
„lestrar þroskuldur” myndaðist
hjá sumum.
Eftir aö ég lauk doktorsprófinu
kenndi ég um sinn við Fordham
háskólann. En ég saknaði barn-
anna. Ein vinkona min sagöi mér
frá merkilegum skóla, sem feng-
ist við að kenna börnum með al-
varlega geðrænar truflanir, svo
ég fór þangað i heimsókn. Þaö er
skemmst að segja, að þetta er
stórkostleg stofnun og þangaö
réðist ég fyrir fjórum árum sem
sálfræðingur.
Það er lengi búið að halda fram
þeirri kenningu, að geðrænar
truflanir barna orsakast nær ein-
göngu af þvi, að þau skorti hlýju
frá móðurinni. Mér var orðið ljóst
af eigin reynslu, að þessi kenning
fékkst alls ekki staðizt og sem
betur fer rikir sá andi i skólanum,
að engar skýringar séu teknar al-
gildar fyrirfram, né heldur hvaða
leiðir skuli fara til að hjálpa börn-
unum til að aðhæfast umhverfinu.
Við höfum fengið til meöferðar
börn með allskonar hegðunar-
truflanir — börn, sem berja höfð-
inu við vegg, — snúa sér úti i horn
og segja ekki orð — börn, sem alls
ekki geta talað. Mitt hlutverk er
að fylgjast með hegðun þeirra og
aðstoða kennarana viö aö finna
rétta kennsluaðferð. Aðrir skólar
neita að taka við þessum börnum.
Sum eru mjög trufluð, sum bæði
vangefin og trufluð á geði, en sum
eru lfka bráðgáfuð. Enn eru svo
þau börn sem ekki geta samhæft
skynjun og tal og eru oft talin
vangefin þessvagna. Já, vanda-
málin eru mörg og mismunandi,
en ég tel mér það til happs aö hafa
ekki komið inn i þetta starf fyrr
en á miöjum aldri og með þá lifs-
reynslu að baki, sem ég hef hlotið
i uppeldi minna eigin barna. Ung:
ir kennarar og sálfræðingar þafa
ekki eins fjölbreyttan samanburö
og þvi er eðlilegt að þeim fallist
frekar hendur og gefi upp alla
von, ef árangurinn kemur ekki
fljótlega i ljós.
Það er rangt að kenna foreldr-
um um allt, sem veldur geðrænni
truflun barna. Skólastjórinn okk-
ar, sem er stofnandi skólans, hef-
ur barizt mjög gegn þeirri túlkun
vandamálanna. Og við leggjum
rika áherzlu á að fá foreldrana
inn i starfið með okkur, sýna
þeim viðbrögð barnanna og skýra
þau, gera þau að virkum þátttak-
endum i lækningu þeirra.
Og samstarfsfólkið við skólann
tekur heldur ekki þegjandi við
kenningum hvers annars. Við
verðum sannarlega að standa
fyrir máli okkar „innanhúss”,
færa rök fyrir ályktunum sem við
drögum af orsökum og tillögum
sem við gerum til lækninga. En
þarna r-ikir frjálslegur sam-
starfsandi, sem flestir una vel. Þó
kemur fyrir, að einhverjir
sprenglærðir doktorar kunna ekki
við að vera kallaðir blátt áfram
skirnarnöfnum, án alls titlatogs,
en þeir staldra þá sjaldan lengi
við hjá okkur!
Þetta er ekki heimavistarsköli,
nei, börnin búa heima hjá sér og
þau eru aðallega úr fátækari
hverfum borgarinnar, af ótal
þjóðflokkum og með mismunandi
hörundslit. Venjulega er langur
biðlisti, þvi flest börnin þarfnast
langtima meðferðar og þegar
eitthvert útskrifast, þá er ekki
hægt að taka inn önnur börn en
þau, sem eiga samleið meö hópn-
um, sem fyrir eru i meðferð.
Jú, þarna eru margir kennarar,
einn kennari fyrir hver þrjú börn.
En þetta eru lika börn, sem eiga
erfitt. Við litum ekki á þau sem
veik, heldur fyrst og fremst rugl-
uð — jú, sum reynast geðveik, en
það getur tekið allt að þvi ár aö
ganga úr skugga um að svo sé.
Við tökum þau yngstu inn 3 1/2
árs og bezt er að þau komi sem
fyrsttilmeðferðar. Við látum for-
eldrana alltaf fylgjast með.
Þau eru oft inni i tlmum og svo
sýnum viö þeim myndir, sem viö
tökum af börnunum með vissu
millibili og látum þau hlusta á
segulbönd, sem við tökum raddir
þeirra á. Þá sannfærast for-
eldrarnir oft betur um að framför
eigi sér stað, en ef þau eiga að
treysta á minni sitt og eigin at-
hygli, sem slævist af daglegum
samvistum.
Læknanemar koma mikið i
skólann og það er þeim áreiðan-
lega gagnlegt. Þar fá þeir meiri
heildarmynd af vandamálunum
en við eina læknisskoðun eða svo.
Já, það eru ótrúlega fjölbreytt
vandamál, sem þessi börn striöa
við. Hjá mér var ein litil stúlka,
sem átti ákaflega erfitt með að
tileikna sér nokkurt timaskyn og
hún var alltaf hrædd við að leys-
ast upp — hverfa — eða deyja.
Einu sinni spurði ég hana hvað
hún héldi að ég væri gömul? Hún
gat upp á 22 ára — 23 — 35. Nei,
sagði ég, ég er 52 ára. Hún starði
á mig. Svona gamalt hafði hún
ekki haldið að fólk gæti orðiö. Ég
reyndi að tengja þessa staöreynd
— að ég væri svona gömul, —
hennar eigin upplifun, hennar
eigin skyni á tima, svo að hún,
skildi, að hún var sjálf ung og átti
fyrir sér langa framtið. Þaö er
svo undarlegt að sjá börn, sem
stundum leika sér eins og þau
væru nokkurra mánaða, en tala
svo aðra stundina um alvarleg
vandamál eins og fullorðið fólk —
og þau eru ótrúlega fljót aö finna
ef fólk er með einhverja uppgerð
— þau skynja raunveruleikann á
vissum sviðum af ótrúlegum
næmleik.
Vist er erfitt að skapa sér stöðu
þegar maður er kominn á þennan
aldur, en við hvað á að miða? Ég
tel mér það hafa verið mikinn
styrk að takast ekki á viö sálar-
fræðina fyrr en ég átti að baki
þetta langa lifsreynslu og kynni
af mínum eigin börnum. Ég var
gagnrýnnari á ýmsar kenningar
og eyddi ekki tima i að sökkva
mér i lestur bóka þeirra höfunda,
sem mér fannst ég ekkert gagn
hafa af. Auðvitað fékk ég andbyr
vegna þess, aö ég hafði ekki geng-
ið hina venjulega braut frá einu
prófboröinu að öðru. En skóla-
stjórinn okkar leggur sjálfstætt
mat á sitt starfslið.
Við veröum oft að vara ungar
kennslukonur við þvi að verða
ekki of persónulega tengdar börn-
unum — ætla ekki að gerast mæð-
ur þeirra. Við bendum þeim á, að
þeirra hlutverk sé annað — börn-
in eigi mæður heima.i skólanum
þarfnist þau kennara. Kannski
séu mæðurnar ekki neinar fyrir-
myndar manneskjur, en það sé
hlutverk skólans að veita börn-
unum lika styrk til þess að lifa i
sambúðinni við þessar mæður
með göllum þeirra og kostum, lifa
lifinu eins og það er i þeirra um-
hverfi.
En það er oft erfitt að sjá
hvernig maöur á að hjálpa börn-
unum úr fátækrahverfunum. Og
það þýðir heldur ekki að ásaka
foreldrana — eða feðurna — fyrir
Framhald á bls. 15
Dr. Frances Delany (Tímamynd Gunnar)