Tíminn - 25.03.1972, Síða 6

TÍMINN
Laugardagur 25. marz 1972.

Arið 1968 voru samþykkt iög um lifeyrissjóði fyrir aldraða félaga í
stéttarfélögum. Litlar deilur urðu um þá löggjöf, því að samið hafði verið um
þá lausn i sambandi við vinnudeilur. Þingmenn munu hafa litið á það sem
samningsrof, væri frv. eigi samþykkt.
1 árslok 1970 var samþykkt
lagafrv. á Alþ. um lffeyrissjóð
bænda. Umræður miklar urðu
um að frv., sem enduðu meö þvi,
aö ákvæði var sett i lögin, að þau
skyldu endurskoðuö innan
tveggja ára. Ég minntist þess
eigi, að svo stuttur reynslutimi
hafi veriö ákveöinn áður i lögum.
1 árslok 1970 var samþykkt
lagafrv. á Alþ. um lifeyrissjóð
bænda. Umræður miklar urðu um
það frv., sem enduöu með þvi, að
ákvæði var sett i lögin, að þau
skyldu endurskoöuð innan
tveggja ára. Ég minnist þess eigi,
að svo stuttur reynslutimi hafi
veriö ákveðinn áður i lögum. Þaö
bendir til þess að þingmenn hafi
álitiö lögin gölluð. Hannibai
Valdimarsson taldi frv. hafa alla
þá ókosti, sem lögin um eftirlaun
aldraðra félaga i stéttarfélögum
höfðu, en komiö hafði i ljós, aö á
þeirri löggjöf sneru iljar upp,
þannig að þeir fengu flestar
korónur,-spm minnsta höföu þörf-
ina. Ifannibál sagði enn fremur,
aðfúIifnTar launþega hefðu samið
um lifeyrissjóði, af þvi að vinnu-
veitendur voru fáanlegir aö fara
þá leiö, en eigi að greiöa hærra
kaup. Iðgjöld launþega til
lifeyrissjóða þýöa, aö i framtið-
inni eru tekin 10% af dagkaupi
allra launþega til iaunþega og
lögð i óverötryggða sjóði. Það
skiptir eigi máli fyrir vinnuveit-
endur, hvort þeir greiöa 6% af
kaupi til launþega eða
lifeyrissjóða. Vegna þessa ák-
væðis jukust útgjöld vinnuveit-
enda um 6% en tekjur launþega
lækkuðu um 4%. Ljóst er þvi, að
fyrrverandi ríkisstjórn hefur hér
átt hlut að máli. Það var gildur
þáttur i stefnu hennar og störfum
að skattleggja atvinnuvegi ein-
staklinga um framlög til sjóða.
Endurteknar gengislækkanir
hafa upprætt sparnaðarviðleitni
fólks, en aukið þörf fyrir fleiri
krónur til útlána. Hvert tækifæri
var þvi notað til aö stofna sjóði og
einstaklingar og atvinnuvegir
skattlagðir i þeim tilgangi. Sjóðir
þessir eru svo notaðir öðrum
þræði til útlána og einstaklingar
og atvinnurekendur þannig látnir
greiöa vexti af eigin fé. Margþætt
útgjöld valda þvæi að atvinnu-
rekstur ber sig verr, og stuðla
þannig óbeint að minni getu til að
greiða eðlileg vinnulaun. Év álit,
aö vinnuveitendur hafi verið
tregir um of að semja um launa-
hækkanir, einkum eftir gengis-
breytingar, en þægir um of að
greiða óbeinar álögur. Til
skýringar læt ég hér fylgja lista
yfir laun og launatengdan
kostnað málmsveina eftir 3 ára
starf.
Vikukostnaður A klst.
1. Laun 6.246.00 156,15
2. Orlof 520,29 13,01
3. Helgidagar 270,64 6,77
4. Veikindi og slys 270,64 6,77
5. Verkfæra gjald 254,00 6,35
6. Sjúkrasjóður 75,62 1,89
7. Orlofsheimila sjóður 18.91 0,47
8' Lifeyrissjóíur 340,29 8,51
9. Launaskattur 189 05 4,73
10. Atvinnuleysis
fj trygging 40,61 1,02
11. Lifeyris trygging 91,80 2,30
12.' Slysatrygging 31,70 0,79
13. Abyrgðar trygging 113,43 2,84
14. Iönaðargjald 15,12 0,38
15. Vinnuveit-
endagjald 75,62 1,89
16. Vinnuföt 80,00 2,00
17. Iðnlánasjóös
gjald 34,54 0,86
18. Aðstöðugjald 86,34 2,16
Það kostar
samanlagt 1 3.754,60 218,89
Arskaup starfsmanns i dag-
vinnu er þvi um 325 þús. kr. Aðrar
greiðslur vegna starfsmanns yfir
árið eru þvi um 130 þús. Otsvör og
skattar til rikissjóös eru eigi talin
með og útgjöld til lifeyrissjóðs
eiga eftir aö hækka.
Ljóst er, að væru hinir óbeinu
skattar færri og smærri, væri aö
þvi vinnuhagræöing og aukin geta
til hærri launagreiöslna, sem
fiestir hafa þörf fyrir.
Ég hef kynnt mér nokkuð
tryggingamál i Noregi, Dan-
mörku og Sviþjóö. Þar er trygg-
ingakerfiö einfalt, en eigi tvöfalt
og þrefalt eins og hér. Um það er
talað i þessum löndum, að
heildarlifeyrir eigi að verða 2/3 af
venjulegum vinnutekjum. En
lifeyrir er eigi greiddur i Noregi
og Danmörku fyrr en eftir 69 ára
aldur.
Ellilifeyrir var hér árið 1970 50
þús. kr. fyrir einhleypan mann,
en 90 þús. fyrir hjón. Miöaö viö
erlendan gjaldeyri lækkaði lif-
eyrir hér verulega við gengis-
lækkanirnar 1967 og 1968. Nú er
lifeyrir hér 120 þús. kr. fyrir ein-
hleypan mann, en 216 þús. fyrir
hjón. Hafi lifeyrisþegi aðrar tek-
jur, getur lifeyrir lækkaö I 84 þús.
fyrir einhleypan mann og hlut-
fallslega fyrir hjón. Þeir, sem
dvelja á elliheimilum og sjúkra-
húsum geta fengið mun meira.
1 Danmörku fékk einhleypur
maður áriö 1970 116 þús. i ellilif-
eyri, en hjón 185 þús. i isl.
krónum, ef um engar aðrar tekjur
varaðræða. Hefði bótaþegi aðrar
tekjur, gat lifeyrir lækkað i kr.
144 þús. fyrir hjón, en 95 þús. fyrir
einhleypan mann. Ellilifeyrir er
álíka mikill i Noregi en nokkru
hærri i Sviþjóð. Þar mun verðlag
vera hærra. Ljóst er þvi, aö elli-
lifeyrir er jafnhár á tslandi nú og
hiá nágrannaþjóöum okkar.
1 Noregi greiða atvinnurek-
endur, þar á meðal bændur, 7,8%
af nettótekjum sinum i trygg-
ingagjöld, launþegar 4% af
launum, en atvinnurekendur 8,8%
á móti. Riki og sveitarfélög
greiða litið. I Sviþjóö er svipaö
kerfi, en i Danmörku greiðir rikið
mun meira, en iögjöld ein-
staklinga eru lægri. Þessar
tryggingar svara til almanna-
trygginga hér, og aðrar lög-
boðnar lifeyristryggingar eru eigi
i þessum löndum hvorki fyrir
launþega né bændur. Þær hafa
þvi einfalt tryggingakerfi. Finnar
einir hafa sérstakan lifeyrissjóö
fyrir bændur. Þar greiðir rikið
50% iðgjalda, en 50% greiðir
bóndinn beint, og er miðað við
matsverð jarða. Það er
viturlegri, heiðarlegri og einfald-
ari innheimtuaöferð en nota á
hér.
Rikið ^reiöir nú allan lifeyri hér
og mikinn hluta sjúkrakostnaðar.
Til tryggingainála er varið á
þessu ári naér; 1/3 af rikisút-
gjöldum. Þár setn 4/5 bluta rikis-
tekna. er aflað' með óbeinum
sköttúm, eí ljóst.að allir þurfa að
greiða til try'ggingamála veru-
legar fjárhæðir. Auk þessa þurfa
féiagar, stéttarfélaga innan
Alþýðusambands Islands að
greiða 10% af dagvinnukaupi i
lifeyrissjóði, en bændur 11%. Þeir
bændur, sem hafa meira en
meðalbú, eiga að greiða 50% til
viðbótar. Formaöur Stéttarsam-
bands bænda heldur þvi fram, að
neytendur eigi að greiða 3/5 af
lifeyrissjóðsgjaldinu, en rikið af
þeim vörum, sem út eru fluttar
eða notaðar til iðnaðar. Engin
lagaskylda hvilir á rikinu að gera
slikt. Landbúnaðarvörur hafa
verið seldar innanlands fvrir eins
Björn Pálsson
hátt verð og gerlegt hefur verið,
þegar undan er skilið s.l.
kosningaár. Ég hygg, að svo muni
verða framvegis. Sé verð á land-
búnaðarvörum óeðlilega hátt,
miðað við önnur matvæli, dregur
úr sölu. Það eru þvi takmörk fyrir
þvi, hvað borgar sig að hækka
verðið. Eigi hefur skort rök fyrir
þvi, að bændur þyrftu að fá hærra
verð til að hafa sömu laun og við-
miöunarstéttirnar. Þeir hafa t.d.
aldrei fengið fulla vexti af
bústofni, jörð og vélum við verð-
útreikning. Þaö er þvi blekking
ein, að neytendur muni greiða 3/5
hluta af iðgjöldum til lifeyris-
sjóðs. Bændur gætu selt afurðir
sinar fyrir jafnhátt verð þó að
engir lifeyrissjóðir væru til.
Félagar i stéttarfélögum og
bændur munu þvi greiöa, þegar
lifeyriskerfiö er fullþroskaö eftir
1-2 ár, yfir 20% af dagvinnukaupi
sinu til lifeyrissjóðstrygginga, se'
tillit tekið til þess, sem greitt er i
gegnum rikiskerfið. Auk þess eru
greiðslur til slysa-, atvinnuleysis-
og sjúkratrygginga. Þetta er
a.m.k. tvöfalt meira en
nágrannaþjóöir okkar greiöa og
ætti að nægja til, að hægt væri að
greiða lifeyrisþegum 30-40%
hærri lifeyri eftir 67 ára aldur en
venjuleg vinnulaun eru, ef eigi
væri um óvenjulega verðlækkun
peninga að ræða. Þessu til
viöbótar er kerfið allt tvöfalt eða
þrefalt og fáránlegt i fram-
kvæmd. Trúnaðarmenn verka-
lýösfélaga hlaupa um og inn-
heimta iðgjöld hjá vinnuveit-
endum, igreiöa gamalmennum
nokkrarkrónur ársfjórðungslega,
sem væntanlega lækka bætur
almannatrygginga hliöstætt.
Káupfélagsstjórar taka ákveðnar
prósentur af innleggi hvers bónda
auk ákveðinnar prósentu af
heildarinnlegginu. Mun hér vera
um heimsmet að ræða hvað inn-
heimtuaðferöir snertir. örorku-
bætur — og sennilega mat á
örorku — eiga að vera i tvennu
lagi, sjúkrabætur I sumum til-
fellum i þrennu lagi, þvi að ýmis
stéttarfélög hafa sérstaka sjúkra-
sjóöi,sem atvinnurekendur verða
að borga i. Hér er þvi um tvöfalt
og þrefalt innheimtukerfi að ræða
og tvöfalt eða jafnvel þrefalt
greiðslukerfi. öllu þessu fylgir
mikil skriffinska og kostnaður.
önnur hlið tryggingamálanna
eru lifeyrisbætur. Opinberir
starfsmenn hafa verðtryggð
eftirlaun, þannig að lifeyrissjóður
þeirra greiðir ákveðnar
prósentur launa miðað við það ár,
sem þeir hættu störfum. Eftir 30-
35 ára starfsaldur getur sú up-
phæð orðið 2/3 launa. Verði
verðbreytingar eða launahækk-
anir, greiðir rikissjóður mis-
muninn. Hefur sú fjárhæö farið
vaxandi og nemur sennilega 60-
70 milljónum nú. Auk þess hafa
opinberir starfsmenn lifeyri frá
almannatryggingum, þannig að
þeir eru á fullum launum, eftir að
þeir hætta störfum. Þeir eru þvi á
vissan hátt betur settir en á fyrri
starfs-a'rum sinum, þegar þeir
þurftu að stofna heimili ala upp
börn og greiða námsskuldir.
Ráðherrar og þingmenn hafa
nokkra sérstöðu. Hafi þeir gengt
þeim störfum um árabil, fá þeir i
fyrsta lagi eftirlaun sem
ráöherrar eða þingmenn. Sé um
embættismann eða bankastjóra
að ræða, fá þeir væntanlega eftir-
laun þannig, þegar þeir sjóðir
taka til starfa til fulls, að 13 árum
liðnum. Eiga þær bætur að nema
2/3 hlutum vinnulauna. 1
þriðja lagi eiga þeir að fá bætur
frá almannatryggingum. Saman-
legt nema þessar bætur sennilega
hærri fjárhæð en tekjur viðkom-
andi aðila voru, meðan þeir voru I
starfi.
Félagar i stéttarfélögum og
bændur' eiga að fá tvöfaldan
lifeyri, þ.e. frá almannatrygg-
ingum og hinum lögboðnu
lifeyrissjóðum þegar þeir taka til
starfa. Sé gert ráð fyrir,
að bætur almannatrygginga
nemi 2/3 af venjulegum
vinnulaunum. eins og stefnt
virðist að nú, og bætur sérsjóða
nemi 2/3 hluta vinnulauna, ættu
aldraðir lifeyrisþegar aö hafa 20-
30% meiri tekjur en þeir höfðu af
vinnu sinni, meðan þeir voru
ungir. Auk þess hafa margir
aldraðir menn tekjur af eignum
og ýmsir geta haft einhver störf
með höndum. Er það meira virði
fyrir gamalt fólk en háar bætur.
Ég tel það rétta stefnu, sem tekin
var á þessu þingi, að hafa bætur
lægri fyrir þá, sem hafá vinnú-
tekjúr.
Rétt er að gera sér ljóst, að
ýmsir standa enn utan við þessa
margþættu tryggingalöggjöf og
eiga eigi von annarra ellibóta en
frá almannatryggingum. Ég lit
svo á, að tryggingakerfi okkar sé
orðið frumskógarkennt og ástæða
sé til aö gera það ódýrara og
einfaldara i framkvæmd. Einh-
verjir verða að borga til allra
þessara sjóða og greiða kostn-
aðinn við hið margþætta og að
nokkru rangláta tryggingakerfi.
Eigi þeir, sem hættir eru störfum
að meira eða minna leyti, eru
búnir að ala upp börn sin og eiga i
mörgum tilfellum verulegar
eignir, að hafa hærri árstekjur en
ung hjón, sem þurfa aö stofna
heimili og ala upp nýja borgara
þá tel ég að stefnt sé i öfuga átt.
Það er hliðstætt og farið sé að
bera á túnin, þegar grösin eru að
fella fræ.
Gunnar Guðbjartsson taldi, aö
2/5 hlutar af ársiðgjaldi bónda,
sem hefði visitölubú, miðað við
verölag ársins 1970, væru 13.200
kr. Þetta er sama upphæð og ég
talaði um við umr. um lifeyris-
sjóð bænda. Árlega þarf þvi visi-
tölubúið að greiða 33 þús. kr., er
þá miðaö við verðlag 1970. Þeir,
sem hafa eitt og hálft vistölubú
þurfa að greiða 50% meira eöa
49.500 kr. á ári, en 2/5 hlutar af
þeirri upphæð eru 19.800 kr. Rétt
er, að launþegar og bændur geri
sér ljóst, hve hagkvæm hin nýja
lifeyrislöggjöf er. Ég fékk þvi
banka- og tryggingafræðing til að
reikna út, hve miklar fjárhæöir
hver einstaklingur þyrfti að
greiöa. Tekin eru timabilin 30 ár
og 40 ár og reiknað með 10% vöxt-
um og vaxtavöxtum, en þaö eru
þeir viðskiptavextir, sem nær all-
ir verða að greiða. Iðgjöld eru
reiknuð i tvennu lagi, þ.e. 2/5
hlutar og heildariðgjöld:
13 þús. kr. lagt inn árlega i 30 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxlum 2.352.264.
13 þús. kr. lagt inn árlega i 40 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxtum 6.329.073.
33 þús. kr. lagt inn árlega i 30 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxtum 5.971.133.
33 þús. kr. lagt inn árlega i 40 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxtum 16.066.109.
19.500 kr. lagt inn árlega i 30 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxtum 3.528.396.
19.500 kr. lagt inn árlega i 40 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxtum 9.493.610.
48 þús. kr. lagt inn árlega i 30 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxtum 8.685.284.
48 þús. kr. lagt inn árlega i 40 ár
verður með 10% vöxtum og
vaxtavöxtum 23.368.886.
Ljóst er af þessari töflu, hve
miklu skiptir fyrir ungt fólk að
eignast eigið fé. Það er frumskil-
yrði til, að það verði efnahagslega
sjálfstæðir borgarar. Hagsýnn
bóndi getur haft miklu meira en
10% vexti af þvi fé, sem hann
leggur i bústofn. Eigi er þvi hag-
kvæmt fyrir bændur að greiða
stórar fjárhæðir i sjóði, sem þeir
eiga að fá endurgreiðslur úr að
einhverju leyti eftir 40-50 ár,
þ.e.a.s. ef þeir eru þá eigi dauðir.
öllum má ljóst vera af þessari
töflu, aö það eru eigi litlar fjár-
hæðir, sem félagar i stéttarfélög-
um eiga að leggja á borð með sér
til elliáranna, og ánægjulegt fyrir
Gunnar Guðbjartsson og Hanni-
bal Valdimarsson að geta gert sér
ljóst, hvaða pinklar það eru, sem
þeir hafa laumað á bak skjólstæð-
inga sinna. Visitölubúið hefur
greitteftir40ár rúmar 16milljón-
ir með 10% vöxtum og vaxtavöxt-
um. Svipaðar upphæ.ðir verða
launþegar, sem eru félagar i
stéttarfélögum, að greiða. 1
Alþýðusambandinu eru um 36
þús. félagar i stétt og bændur eru
nálægt 5 þús. Þegar lífeyrissjóðs-
iðgjöldin eru innheimt til fulls,
eftir 1-2 ár, er liklegt, að þau nemi
með óbreyttu verðlagi allt að 2000
milljónum króna árlega.
Lifeyrissjóðirnir eiga ekki að
hefja starfsemi fyrr en eftir 14 ár.
I þessum sjóðum verður þá allhá
upphæð með vöxtum og vaxta-
vöxtum. Sé reiknað með fullum
vöxtum, mun sú fjárhæð nema
rúmum 40 milljörðum. Þá upp-
hæð hafa hinir laegst launuðu i
landinu greitt beint og óbeint auk
allra skatta. Ég álit, að hér sé
farið öfugt að. Almennan sparnað
á að efla með þvi að treysta verð-
gildi'peninga og gera það m.a.
með þvi að stilla i hóf útgjöldum
og eyðslu.
Stóra vitleysan.
Hér á landi munu starfandi um
70 lifeyrissjóðir, og eignir þeirra
nema 3-4 milljörðum. Skráning
krónunnar hefur breytzt s.l. 12 ár
úr 16 kr. dollarinn i 88 kr.. i lif-
eyrissjóðum væri mikið fé, ef
gengið hefði verið óbreytt.
Tryggingarfræðingar hafa rétti-
lega á það bent, að óverðtryggðir
lifeyrissjóðir séu nær óstarfhæfir
vegna endurtekinna gengislækk-
ana, sem hér hafa verið.
Starfsaldur þeirra, sem stunda
langt nám, er mun skemmri en
bænda og venjulegra laun-
þega. Þetta atriði hafa þeir
athugað, sem sömdu trygginga-
lög sjómanna, þótt illa sé raunar
með sjómenn farið. farið er
hámark iðgjaldatimabilsins 30
ár. Launþegar og bændur eiga
hins vegar að greiða iögjöld frá
16-20 ára aldri. Ljóst er af töfl-
unni, að iðgjaldaupphæðin nær
þrefaldast á fjórða áratugnum,
hvað þá á hinum fimmta. Sá, sem
greiðir iðgjald i 40 ár, greiðir þvi
nærri þrisvar sinnum meira i ið-
gjöld, séu vextir og vaxtavextir
reiknaðir með, en sá, sem greiðir
iðgjöld i 30 ár. Þetta er stóra vit-
leysan i tryggingalöggjöf bænda
og stéttarfélaga. Það væri til
mikilla bóta, ef tryggingatimabil-
ið væri aðeins 30 ár og iðgjalda-
greiöslur hæfust eigi fyrr en eftir
35 ára aldur. Iðgjaldagreiðslur
bænda og félaga i stéttarfélögum
eru allt of háar, nema reiknað sé
með miklum gengislækkunum.
Vera má, aö rétt sé að reikna með
sliku, en i þvi tilfelli er viturlegast
að reikna dæmið til enda. Niður-
staðan mundi þá verða sú, að
hagkvæmast væri fyrir bændur
og jafnvel fleiri að ráða sjálfir yf-
irkrónum sinum, þeir gætu oftast
Framhald á bls. 15