Tíminn - 01.07.1972, Blaðsíða 9

Laugardagur 1. júli 1972
TtMINN
9
öðru lagi var það fyrir eitthvað
hálfum mánuði áður en ég fékk
tilfellið, að ég varð var við smá-
stingi undir herðablöðunum að
aftan.
Þegar ég svo fékk kastið, var
það eitt skýrasta einkennið, að
mér fannst ég tútna út og allt
þrengja að mér, meðal annars
armbandið, vinstri hönd varð
máttvana, og verkinn, sem ég
fékk lagði einmitt i gegn um mig
aftur i bakið undir herðablöð-
unum.
Þessi sjúkleiki er stundum kall-
aður forstjóraveiki, sagði þessi
maður að lokum. Ég er nú samt
enginn forstjóri. Ég hef alla ævi
unnið hörðum höndum og hvorki
haft kyrrsetur né safnað holdum
— unnið frá barnsaldri, þegar ég
fór að fara fram i hrognkelsa-
netin með afa minum. Kannski
hef ég samt ekki farið á mis við
streitu, þvi að hún getur vist bæði
verið likamleg og andleg. Og svo
hef ég reykt eins og margir aðrir.
Kannski á þetta hús, sem við
erum i, sinn þátt i þessu (það er
fallegt einbýlishús i einu af nýju
hverfunum). Ég byrjaði að
byggja hér árið 1965, og ég held,
að ég ýki ekki, þótt ég segi, að ég
hafi sjálfur unnið fjóra fimmtu
alls, sem með höndum var unnið
við byggingu þessa húss. Það er
að visu ekki alveg fullgert enn, og
i sumar hafði ég hugsað mér að
byggja bilskúr og koma lóðinni i
lag. Ég neita þvi ekki, að ég var
varaður við þvi að ofbjóða mér,
þó að ég gæfi þvi ekki mikinn
gaum. Kannski geld ég þess nú —
kannski.
☆
tslendingur, sem dvaldist i
Sovétrikjunum, þá á fimmtugs-
aldri, kvæntur menntamaður,
sem ekki hafði unnið erfiðisvinnu
um langt skeið, komst að landa-
mærum lifs og dauða, svo að ekki
sé meira sagt. Hann lýsir þvi,
sem fyrir hann bar, á þessa leið:
Aðdragandi þessa sjúkleika
mins var sá, að ég fékk svæsna
innflúensu. Kringumstæður
leyfðu aftur á móti ekki, að ég
lægi nægjanl. lengi i rúminu og
jafnaði mig eins og þurft hefði.
Eftir þetta varð ég var einkenna,
sem mér skildist siðar, að bentu
tii þess, sem i aðsigi var, einkum
mæði og verkja fyrir brjósti. En
ég hélt, að þetta rjátlaðist af mér
og trassaði að leita læknis.
Svo var það einn vetrardag i 37
stiga frosti, að ég reyndi svolitið á
mig venju fremur — skipti um
hjólbarða á bifreið. Við þetta varð
ég anzi móður og það svo, að ég
varð að leggjast út af á eftir. Ég
háttaði snemma um kvöldið —
um niuleytið. Jafnskjótt og ég
lagði höfuðið á koddann varð likt
og sprenging i brjóstholinu á mér.
Það var eins og allt væri þar að
rifna sundur.
fjárjarða þykir mer reu ao minna
á að stjórnarráðið ritaði biskupi
bréf um sölu Kristfjárjarða, dag&
16. marz 1909, en þvi miður er
ekki hægt að rekja efni bréfsins i
svo stuttri blaðagrein.
í greinargerð ráðuneytisins eru
taldar upp, miðað við árslok 1951,
20 Kristfjárjarðir á öllu landinu
og 13 jarðir i „fátækra eign”.
Ekki þykja mér færð nægjanleg
rökfyrirþessari skiptingu, ogmun
hverjum þeim, sem les greinar-
gerð ráðuneytisins, verða það
ljóst. T.d. skal bent á það, að i
umræddri skrá ráðuneytisins er
jörðin Litla-Þúfa, Miklaholts-
hreppi, Snæfellsnessýslu talin
jörð i „fátækra eign”, en með lög-
um nr. 57 frá 1967 er jörðin seld
með Kristfjárjörð.
,,1 sviga aftan við nafn hverrar
Kristfjárjarðar eða jarðar i „fá-
tækra eign” er þess getið, hvernig
eignarrétti þeirra er talið varið i
„Fasteignabók, 1942”. Ég kalla
það léleg vinnubrögð að nota fast-
eignabækur eða fasteignaskrár
sem eignarréttarheimildir um
framangreindar jarðir. Oft getur
verið mjög erfitt að gera sér grein
fyrir eignarréttinum að þessum
jörðum. Ekki er getið í greinar-
gerðinni um lög um eflirlit með
opinberum sjóðum, nr. 111/1941,
hvernig sem nú á þvi stendur, en
ekki gefst rúm til að rökræða það
á þessum vettvangi.
t bænaskrá til Alþingis 1859, frá
þinghöfðafundi i Múlasýslu
(....), eru Kristfjárjarðir að-

Veggskreyting Snorra S. Friðrikssonar listmálara i anddyri rannsóknarslöðvar Iijartaverndar i lteykjavik
1 'hf
% 1
Hringt var á lækni samstundis,
og hann brá fljótt við, þvi að hann
var kominn innan tiu minútna.
Hann hafði ráðið það af þvi, sem
honum var sagt i simann, hvað á
seyði var, og hafði allt meðferðis,
sem hafa þurfti til þess að bjarga
lifi minu.
Siðan var ég fluttur i skyndi i
sjúkrahús, og að skoðun lokinni
var ég fluttur beint i gjörgæzlu-
deild, sem við kölluðum dauða-
deild. Hún ber þó þessa yfirskrift:
„Hér er dauðinn ekki viðurkennd-
ur”. 1 þessari deild voru aðeins
fimmtán sjúkrarúm, en þar eru
þó aldrei færri en þrjátiu og sex
læknar.
Á meðan á þessu stóð, slokkn-
aði ég alveg út af, og hjartað
hætti að slá. Dauðinn hafði slegið
á mig hendi sinni. Læknunum
tókst þó að koma hjartanu af stað
á ný og vekja mig til lifsins með
hnoði og raflosti, og daginn eftir
komst ég til meðvitundar.
Nýtt kast fékk ég á þriðja degi,
en vægara en hið fyrra. Ég leið
ekki út af i það skipti.
Þarna á gjörgæzludeildinni —
dauðadeildinni, þar sem dauðinn
er ekki viðurkenndur — var ég i
sjö daga við mikla og ákaflega
góða umönnun i höndum fólks,
sem gerði allt, sem hægt er að
hugsa sér til þess að bjarga mér.
Að þessum dögum liðnum var ég
fluttur i hjúkrunardeild. Á báðum
stöðum voru læknar, sem beittu
öllu þvi, sem var fullkomnast,
nýjast og bezt i visindum og tækni
á þessu sviði lækninga, og
hjúkrunarlið alveg frábært.
En likami manns þolir ekki
sterk lyf nema að vissu marki né
annað það, sem stórlega reynir á
hann, og til viðbótar þvi, er há-
þróuð visindi leggja mönnum upp
i hendur, er þau hafa numið, var
beitt úrræðum af öðru tagi. Á
brjóstið á mér voru látnir
sinnepsplástrar til þess að hita
hörundið og auðvelda blóðinu
eðlilegt rennsli, og auk þess voru
settar á mig blóðiglur, er mjög
voru notaðar við lækningar á sið-
ustu öld. Þeim var raöað á brjóst-
ið á mer vinstra megin, stundum
sex i röð, og þar grófu þær sig
fastar, sugu úr mér blóð, jafnvel
hálfstorknað, og gáfu frá sér
slimkenndan vökva, er liðkaði
blóðrásina.
Ég er viss um, að þetta gerði
gagn, þvi að ég fann alveg greini-
lega, hvernig mér létti alveg stór-
lega, i hvert skipti sem blóðigl-
urnar voru settar á mig.
Ég lá i þrjá mánuöi i Sovétrikj-
unum, en eftir fjóra mánuöi
komst ég heim, þar sem ég fékk
framhaldsmeðferð i Landspital-
anum. Allir vöðvar voru orðnir
slakir og aflvana eftir langa legu,
og nú hófst hæg og róleg endur-
hæfing með gönguferðum,
bringusundi og fleira. Ég held, að
bringusundið hafi reynzt mér al-
bezt til heilsusamlegrar endur-
hæfingar, og þegar ár var liðið
frá þvi ég fékk slagið, var ég far-
inn að synda einn kilómetra á
dag. Enn reyni ég að synda svo
sem fimm hundruð metra fimm
daga vikunnar, ef ég get með
nokkru móti komið þvi við.
Ég er fyrir löngu farinn að
gegna fullu starfi, og ætti þessi
reynsla min að sýna mönnum og
sanna, að jafnvel þeir sem svo
hart og hastarlega verða úti, að
þeir fluttir á þann stað, sem gefið
er heitiö dauðadeild, geta komizt
á ný til sæmilegustu heilsu og
haldið áfram að gegna störfum
sinum, þótt það taki bæöi tima og
kosti nokkra einbeitni að ná sér
eftir slikt.
En áður en þessari frásögu lýk-
ur, vil ég aðeins minnast á lækna-
málin i Sovétrikjunum, þvi að
mér finnst það þess vert. Þar eru
fleiri læknar á hvern ibúa en í
nokkru öðru landi i veröldinni. En
þessi sovézka læknastétt er
tvenns konar. í öðrum hópnum
eru læknar, sem lokið hafa tiltölu-
lega stuttu námi — mig minnir,
að það séu fimm ár — , og það
geta menn hafið, þegar þeir eru
nitján ár. Hjúkrunarkonur geta
til dæmis hafið þetta læknisnám,
ef þær vilja. Þessir læknar gegna
öllum almennum læknisstörfum
af þvi tagi, sem ekki eru sérlega
vandasöm. Þetta er haganlegt,
þvi að sem betur fer eru þeir
miklu fleiri, sem læknishjálpar
þarfnast vegna smávægilegra
óhappa eða kvilla en hinir, sem
haldnir eru erfiðum sjúkdómum.
Hins vegar eru svo i Sovétrikj-
unum læknar, sem að loknu þessu
almenna læknisnámi leggja á
miklu lengri og erfiðari braut og
stunda afarstrangt, sérfræðilegt
nám, kannski allt að tiu ár. Þann-
ig eiga Sovétrikin einnig á að
skipa gnægð lækna, sem áreiðan-
lega eru i fremstu röð i veröldinni
hver á sinu sviði.
Þessa vil ég, sem stend i mikilli
þakkarskuld við sovézka afburða
lækna, lika láta getið.
☆
Að loknum frásögnum þessara
tveggja manna,sem til var leitað
— annarri af vægu tilfelli, hinni af
mjög hastarlegu — fer vel á þvi
að nefna það við lesendur
blaðsins, að Blaðamannafélag ts-
lands hefur að undanförnu
gengizt fyrir fjársöfnun i
minningu um Hauk Hauksson,
blaðamann til kaupa á bifreið,
sem búin verður tækjum, sem
nauðsynleg eru, þegar lif liggur
við, að skjótt sé við brugðizt. Þá
er vel, ef einhver lætur fé af hendi
rakna i þessu skyni, að þessari
grein lesinni. J.H.
greindar frá fátækra jörðum ,,og
með þeim meintar, eins og venju-
legt er, einkum þær jarðir, þar
sem, i stað jarðarafgjalds, er
haldinn einn ómagi, sem kallast
„Kristfjármaður”, eins og segir i
bænaskránni. Af þessu má ráða,
að jarðir i „fátækra eign” hafi
verið eins konar gjafasjóðir til
framfærslu fátækra. Jarðir þess-
ar voru að jafnaði ekki sjálfseign-
arstofnanir, heldur i eigu ákveð-
innar sýslu eða hrepps, og gekk
afgjaldið til framfærslu fátækra
innan þeirrar sýslu eða hrepps.
Flestar, ef ekki allar jarðir,sem
gefnar voru eftir siðaskipti til
framfærslu fátækra, voru slik-
ar, enda þótt gjafir þessar séu oft
nefndar Kristfé i gjafabréfunum
sjálfum. Nú er svo komið, að af-
gjald Kristfjárjarða rennur yfir-
leitt i hlutaðeigandi sveitarsjóð,
og samkvæmt 14. gr. sveitar-
stjórnarlaganna, nr. 12/1927,
skulu Kristfjárjarðir vera i um-
sjón hlutaðeigandi sveitastjórn-
ar”.
14. gr. sveitarstjórnarlaganna
nr. 12/1927 hljóðaði svo:
„Hreppsnefnd hefir umsjón yfir
þinghúsi hreppsins og öllum fast-
eignum, sem hann á eðahefirnot
af (t.t. Kristfjárjörðum), og á hún
að sjá um, að þetta sé haft i góðu
lagi. Hún annast um, að landa-
merki afréttar hreppsins og jarða
hans séu ákveðin og jafnan
glögg.” Þessi lög hafa nú verið
felld úr gildi. Sveitarstjórnarlög
nr. 58 frá 1961 hafa að þvi er ég
bezt get fundið ekkert svipað
ákvæði að geyma.
Gjafabréf fyrir jörðunum
Sómastöðum og Sómastaðagerði i
Reyðarfjarðarhreppi er glatað,
en þeirra er getið sem Kristfjár-
jarða i öllum þeim heimildum,
sem ég hef kannað, þ.e. Sóma-
staða, en hjáleigan Sómastaöa-
gerði mun hafa fylgt jörðinni
Sómastöðum, og er þeirra getið i
Fornbréfasafninu (Máldagi frá
1367), og munu þær hafa veriö
Kristfjárjarðir siðan. Afgjaldið
fyrir jaröirnar er árlega kr. 72.00,
sem Helgustaða-, Eskifjarðar- og
Reyðarfjarðarhreppar fá. Tekjur
eftir jarðirnar eru nú engar, voru
áður notaðar til framfærslu
þyngstu ómaga hreppsins. I
framanritaðri lýsingu virðist
ráðuneytið styðjast við
upplýsingar oddvita, svo og
„Fasteignabókar 1942’L
Árið 1639 er rituð skrá um
Kristfjárjarðir i Skálholtsstifti á
dögum Gisla biskups Jónssonar.
Þar er Kristfjárjörðin Sóma-
staðir talin sem Kristfjárjörð
eftir visitatiubók sál. herra Gisla
Jónssonar, sem hafa máldaga, og
er Kristfjárjarðarinnar Sóma-
staða þar getið.
i skrá um Kristfé (Kristfjár-
jarðir), sem kunnug eru fram til
siðaskipta (1550), og kvaðir á
þeim, kemur fram:
„Sómastaðir, Reyðarfjarðar-
hreppi, 1367, 1397 fylgja Kristfjár-
jörðinni 4 kýr, 24 ær og 2 hdr. i
ófriðu, en kvaðanna erekki getið,
hins vegar hefir jörðin sjálf-
stæðan máldaga (....).1544setur
Gizur biskup Einarsson hana i
ábúö leigulaust og lofar að land-
setinn þurfi ekki að annast
ómagann eða greiða til hans
(...).
1 LV kafla greinargerðar próf.
Guðbrands er yfirlit yfir afdrif
þeirra Kristfjárjarða eftir siða-
skiptin, sem kunnar voru fyrir
þau, gerð samkvæmt jarðabók
Árna Magnússonar (AM), jarða-
tali Johnsens 1847 (JOH.)......
Sómastaðir, Reyðarfjarðarhr.,
Mú.: Joh.: Eign Reyðarfjaröar-
hrepps, fátækraeign.
t skrá ráðuneytisins um jarðir I
„fátækra eign” 1847 (eftir
Johnsens jarðatali) hefir ráðu-
neytið gengið úr skugga um
eignarheimildir fyrir nefndum
fátækrajörðum. t þessari skrá
eru taldar upp 41 jörð, en m.a.
hafa jarðirnar nr. 31, Sómastaðir,
Reyðarfjarðarhreppi, Suður--
Múlasýslu og nr. 32, Sómastaða-
gerði, Reyðarfjarðarhreppi,
Suður-Múlasýslu, sem raunveru-
lega hafa verið Kristfjárjarðir.
1 bænaskrá Alþingis til konungs
frá 1859, en þar er stuðzt við
skýrslu, sem gerð var að
konungsboði 1820, eru taldar upp
8 jarðir og nr. 5 er: Sómastaðir
með hjáleigunni Sómastaðagerði.
t „Fasteignabók 1942” eru þær
taldar upp, og eru Sómastaðir og
Sómastaðagerði, Reyðarfjarðar-
hreppi, Suður-Múlasýslu taldar
þjóðjarðir.
Eftir lestur umræddrar
greinargerðar ráðuneytisins,
virðist eignarréttur jarðanna
Sómastaða og Sómastaðagerðis
ekki ljós, sbr. framanritað. Aftur
á móti, eins og fram kemur i
grein þessari, er jörðin Sóma-
staðir samkvæmt jarðabók Árna
Magnússonar og jarðatali
Johnsens 1847 (Joh.), talin eign
Reyðarfjarðarhrepps.
Þótt biskupar og prestar virðist
hafa haft yfirráð yfir sumum
Kristfjárjörðum, a.m.k. Sóma-
stöðum, þá er sú tið löngu liðin.
Afgjaldinu fyrir jörðunum Sóma-
stöðum og Sómastaðagerði var
áður skipt milli þriggja hreppa,
þ.e. Helgustaða-, Eskifjarðar- og
Reyðarfjarðarhreppa. Til
skýringar á þessari ráðstöfun,
verður að geta þess, að Reyðar-
fjarðarhreppi hinum forna var
skipt I þessa þrjá hreppa með
bréfi stjórnarráðsins til sýslu-
mannsins i Suður-Múlasýslu um
skiptingu Reyðarfjarðarhrepps i
þrjú sveitarfélög, dags. 25. mai
1907.
Afgjaldið af jörðunum er löngu
fallið niður, og rétt þykir að
undirstrika, að hvergi i umræddu
stjórnarráðsbréfi er minnzt á
Sómastaði eða Sómastaðagerði.
Nýju lögin um hreppamörk
Eski- og Reyðarfjarðarhreppa
eru frá 17.4. 1968 og tóku gildi 1.
janúar 1969. Þau breyta þó engu
Frh. á bls. 15