Tíminn - 30.08.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur SO. ágúst 1972
Krá Bayern i Þýzkalandi.
|]lllllllll!llllllllllllílllllllllllllilllll|[Í;ilínillllllllllllllilllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllllll!llllllllllllll|lÍlllllllllllllllllllllllllllllllllllllll|pil||||||||lllj
| Jón Gíslason: |
| Osnabriick - borg friðar |
og sögulegra minja
ÍniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiNiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiÍÍÍ
Saga Þýzkalands er i mörgu
tengd sögu styrjalda. Sumar
styrjaldirnar stóðu árum saman.
Við könnumst við Sjö ára striðið
og Þrjátiu ára striðiö. Sagan, eins
og við kynnumst henni i kennslu-
bókum, er sjaldan gleymin á
styrjaldirnar. Er það von i sjálfu
sér, þvi að þær hafa mikil áhrif.
En það er einnig fleira, sem leitar
á hugann, þegar skyggnzt er til
horfinna tima. Menning staða og
borga, þróun hennar og uppruni,
eru þar gjörn til skipta. Svo er
það að minnsta kosti fyrir mér.
Oft hefur þetta orðið i raun, en
sjaldan eins og i sumar, er ég
kom til hinnar sérkennilegu borg-
ar Osnabruck, syðst i Niður-Sax-
landi.
Osnabriick er á milli Osning og
Siintel, þar sem landið skiptir um
svip. Láglendi Norður-Saxlands
er að hverfa i smágerð fjöll Norð-
ur-Evrópu og hæöótt skóglendi,
Teutenborgar skógana. Umhverfi
Weser og Ilase, ánna, sem eru lif
æð landsins, er ekki orðið reglu-
legt l'jalllendi, heldur langtum
fremur fyrir sjónum ferðamanns
land skrúðgarða, heillandi i feg-
urð, gerðir af náttúrunnar hönd-
um, fjölbreytilegir og fagrir, eins
og vel kristnir menn gætu hugsað
sér land sadunnar hinum megin
grafar. I sliku umhverli er gaman
að kynnast borg, sem ekki hefur
verið fyrir siónum l'yrr.
Umhverfi Osnabriick er lfka
heiliandi i sögunni. Það er land
bólsetu manna frá úraldinni tið,
langtum lengur en viðast er hægt
aðgreina. Af fjölmörgum grafar-
lundum frá tið l'yrstu manna i
norlægum liindum, er hægt að
rekja sögu. Ornefni eru lika heill-
andi og draga ekki úr hinni miklu
dul sögunnar, er skýrar heimildir
vekja stundum það Ijós á kveik,
sem ekki veldur þeirri birtu, sem
menn þrá. Karlsteinn er um það
bil l'jórum kilómetrum norður af
Osnabrúck. Hann minnir á tima
bronsaldar, um það bil 8. eða 7.
öld fyrir Kristsburð. Ferðamanni-
er litur hann i sýn, verður það
efst i huga, að hann sé minnis-
varði horfins höfðingja, er rikti
yfir fólki, yfir héraði fögru og
frjóu, yl'ir miklum afrakstri vinn-
andi handa, slritandi og herjandi
á nágranna. En hver er raunin?
Minjar járnaldar eru hér viða i
jörðu, og hafa þær veitt þekkingu
i sögu til lifnaðarhátta horfinna
kynslóða. En i fótspor hennar
fylgja rikar leifar rómverskra
peninga, er segja mikla sögu i
raun sinnar geymdar. En slikar
leifareru lika vekjandi harmsögu
ófriðar og ótta. Hermenn og gæt-
endur landa rikra herkonunga
höfðu slikt i fórum sinum, og á
stundum varð það jörðin, sem ein
naut þeirra nautna að njóta
slikra gersema. Þess vegna er
íundur rómverskra peninga tákn
þeirra slóða, þar sem herfólk
Hómar fór. En þrátt fyrir frægð
og mikinn auð, urðu rómverskir
herskarar ekki vormenn þeirrar
sögu, er tengd er nútimanum á
þessum slóðum.
Löndin meðfram ströndum
Norðursjávar og Atlantshafs i
Evrópu, eiga sina sögu i byggð
þess fólks, er þangað hvarf til
friðar á fólksflutningatimanum.
Þetta var flóttafólk, er leit-
aði undan sér sterkari þjóð
um, leitaöi út að hafinu, út á hafið
i von um aö finna eyjar eða lönd
handan þess. Þetta fólk hafði
byggt dali fjalla Mið-Evrópu um
langa öld. Það varð allt i einu aö
hverfa þaöan og nema ný og ólik
lönd. Var nema von, að landi flatt
og án einkenna fengi á stundum
einkennileg örnefni eins og til
dæmis Threcwiti. Af þvi er saga
heillandi og fróðleg, — .en þvi
miður- ekki rakin hér.
Fjalllendi umhverfis Osna-
bruck þætti ekki tilkomumikið i
hæð sinni né skörpum linum á Is-
landi. En hrif þess og heillandi
fegurð eru bundin einkennum
sögunnar i minnum nafna og
fögrum gróðri. 1 vestri er Vestur-
berg. en i austri er Geirþrúðar-
berg. Landið safnar i sig hita á
sumrum. I kvosinni umhverfis
Osanbruck er óþolandi hiti, þegar
svona mátulega heitt er norður á
sléttum Niður-Saxlands. Þannig
kom það mér fyrir sjónir i sumar.
Lindir og lækir bera heillandi
töfra i lifgjöfum náttúrunnar,
enda eru þar i raun lindir heilsu
og grósku. jafnt i hliðum og i
Teutenborgarskógi. Landið býr
yfir töfrum. heillandi i hrifum,
sem i raun réttri eru suðlægari en
efni standa til, minnandi á Rinar-
dali i hlýju á sólbjörtum sumar-
degi. Landið býður lika fram
ævintýri i örnefnum sinum. Osna
er tengd brúck. Hase er tengt tor.
Hérahlið. Er það ekki hvort
tveggja æpandi mótsögn við það,
sem raunin er?
Osnabriick hefur i vidd sögunn-
ar orðið fræg borg. Hún er á
mörkum tveggja hluta Þýzkal.
Annarsvegar Norður-Þýzkal.
hins vegar suður hluta þess. Oft
hefur mjög skilið á milli i stefnum
og þjóðfélagsháttum þessara
tveggja hluta, þótt þjóðernið sé
eitt. En aldrei var það eins og i
Þrjátiu ára striðinu. Þá var
Þýzkaland gjörsamlega klofið af
sjónarmiðum sömu trúarbragða,
sem áttu slikar andstæður, að til
styrjaldar kom.
1 Þýzkalandi varð strið i þrjátiu
ár. Erlendir herflokkar dvöldust i
landinu og unnu þar oft á tiðum
geigvænleg hrylliverk. Saga
trúarbragðastyrjaldanna i
Þýzkalandi er ömurleg i alla
staði, en mest fyrir það, að bræð-
ur börðust þar á banaspjótum, og
árangurinn af róstum og striði i
þrjá áratugi varð aðeins bitur
neyð i löndunum öllum, er áttu
aðild að styrjöldunum.
Árið 1648 varð komið á ráð-
stefnu til fr iðar. Var hún með
nokkuð undarlegum hætti, þvi að
samkomulagið milli hinna and-
stæðu hópa var ekki betra en það,
að ekki máttu samningsaðilar frá
báðum hliðum vera i sömu borg-
inni. Var þvi gripið til þess ráðs,
að kaþólskir voru látnir vera i
borginni Múnster i Westfalen, en
mótmælendur i Osnabrúck, sem
eni Saxlandi. Eftir langt þóf um
margvislega hluti, sem siðar urðu
lika i deiluefnum skyldra þjóða,
var friður saminn. Samningar
voru undirritaðir i ráðhússalnum
i Osnabriíck. Er hann siðan
nefndur Friðarsalurinn og er
varðveittur i sinni upphaflegu
mynd.
Friðarsalurinn i Osnabrúck er
mjög merkur sögustaður. Þar
voru gerðir þýðingarmiklir
samningar, er ollu algjörum
straumhvörfum i sögu Evrópu.
Sjónarmið miðalda þokuðu úr
sessi um norðanverða Evrópu, og
þar hófst mikil framfaraöld i tign
og veldi hinna nýju hátta, að-
skildum frá sjónarmiðum og
þröngsýni kaþólsku kirkjunnar.
Mér fannst, þegar ég gekk inn i
Friðarsalinn i Osnabrúck, að ég
stigi fæti á helga jörð, þar sem
varpað var fyrir borð fyrir öldnunr
fordómum og hindurvitnum hinn-
ar þröngsýnu kirkju miðalda. I
raun og veru var meira unnið við
friðarsamningana i Osnabruck
1648. Þar var lika varpað fyrir
róða sjónarmiðum þröngsýni og
öfga hins drottnandi miðaldaað-
als. Auðvitað varð ekki unninn
fullkominn sigur i Osnabruck árið
1648 i þessum efnum. En þar var
lagður grunnurinn að þvi, er siðar
varð, og varð mest til frægðar i
þjóðfélögunum, en áttu aðild að
friðarsamningunum þar árið
1648.
Ráðhúsið i Osnabruck er fögur
bygging, mótuð af anda og ætlun-
Hansakaupmanna, en þeir voru
frjálsir sjófarendur og kaupangs-
menn seinni hluta miðalda. Þeir
unnu ekki riki til drottnunar, en
áttu viðskiptasvæði við og rik.
Þeir voru i mörguandstæðir kirkj
unni, þótt þeir lytu valdi hennar
og yrðu á stundum óþyrmilega
fyrir sjónarmiðum hennar og um-
boðsmanna hennar, jafnt and-
legra og veraldlegra. En i Norð-
ur-Þýzkalandi stóð vagga þeirra,
og þar er andi þeirra enn við lýði
með fullum sann.
Andi rómantikur leikur lika um
hina fornu borg, Osnabrúck. Þar
er lika nútiminn i fullu veldi i öll-
um greinum, þótt hið gamla sé
látiö stand og borin sé virðing fyr-
ir þvi. Osnabrúck fór næstum þvi
i rúst i siðasta striði. Það voru
gerðar á hana heiftugar loftárás-
ir. Nú er búið að byggja borgina
að mestu upp á ný. Hið gamla var
látið halda sér eins og hægt var.
En i aðalatriðum ber borgin svip
nýrrar aldar, aldar tækni og
framfara.
I Osnabröck eru stórar og
nútimalegar byggingar, er bera
vott um stórhug og framsýni
borgarbúa. En i raun hins virka
dags, eins og var, þegar ég var
þar i sumar, er borgin einnig
mótuð af hinni horfnu menningu
miðalda, af skipan hennar á borg
og borgarsvæði. Innan hinna
fornu múra og virkja eru tak-
mörk nýs, en háð hinu, sem þarf
rýmra svið i daglegu striti tækni-
aldar. Nýjar og glæstar stór-
verzlanir risa þar af rótum, nýir
og stórir skólar, við hliðina á
gömlum skólum.Einn er meira að
segja stofnsettur af Karla-
magnúsi keisara, og hefur siðan
verið þar kennsla og menntun
fyrir fólkið i Osnabruck.
A liöandi stund er Osnabruck
mikil samgöngumiðstöö. Hún er
tengiliður i samgöngum milli
Rinarlanda og Norður-Þýzka-
lands, en einnig milli Niðurlanda
og Mið-Þýzkalands. Hún er tengi-
leið i flestum greinum sam
gangna landsins, jafnt fyrir járn-
brautir, bila og skip, þvi að
Þýzkaland er mjög tengt saman
samgöngulega með skipaskurð-
um. Flutningar eftir skipaskurð-
um eru miklu ódýrari, og á marg-
an hátt þægilegir og öruggir. í
OsnabrQck er samgöngumiðstöð
fyrir stóran hluta Vestur-Þýzk-
alands.
I fáum greinum samgangnanna
kemur þetta eins greinilega fram
og i póstinum. Þar er mikil mið
stöð fyrir sundurgreiningu á
pósti, og er sú þörf fyllt til nota af
póststjórn Vestur-Þýzkalands. I
Osnabrúck hefur verið byggt eitt-
hvert fullkomnasta pósthús Vest-
ur-Þýzkalands. Þar er sjálfvirkni
mikil og svo ótrúleg, að fáir
skilja, hvernig slikt má vera i
raun og veru.
Sundurgreiningarvélar eru
notaðar, og er það svo, að manns-
höndin snertir ekki á bréfunum
frá þvi, að afgreiðslumaðurinn
lætur þau á færiband, og þangað
til þau koma i búntum, tilbúin til
að fara i poka og sendast á
ákvörðunarstað. Þetta sparar
mikið vinnuafl, og þar að auki er
það langtum öruggara og fljót-
virkara. Það var gaman að sjá
vélarnar vinna þessi þýðingar-
miklu störf, sem svo miklum
erfiðleikum eru háð i mörgum
löndum, vegna þess, að mannleg-
ur hugur er bundinn ööru en ein-
hlitum störfum, er krefjast
ósnortinnar athygli i hvivetna um
langan tima.
Það þarf enginn að halda, að
Osnabrúck sé heimsborg á við
stórborgir Þýzkalands, en hún er
staðsett á þýðingarmiklum stað i
menningarriki, sem þarfnast
samgangna og skipulagningar i
hvivetna. Borgin hefur hlotið það
hlutverk að inna slikt af hendi, og
ibúar hennar hafa sýnt það i raun,
að þeir eru búnir til að gera það af
sóma og skyldurækni.