Tíminn - 11.11.1972, Blaðsíða 11

Laugardagur 11. nóvember 1972
n
Rafvirkjar kanna nú möguleika á stofnun framleiðslusamvinnufél-
ags. beir kusu 9 manna nefnd i málið i nóvember 1971 og áhugi á
málinu fór vaxandi eftir rafvirkjaverkfallið i ár. Hannes Jónsson hefur
gert uppkast að samþykktafyrirmyndum fyrir félagið. A myndunum
eru talið frá vinstri: Hannes Jónsson, félagsfræðingur, Magnús Geirs-
son, formaður félags islenzkra rafvirkja, og Asgeir Eyjólfsson rafvirki,
sem hefur haft forustu fyrir nefndinni i samvinnu við félagsstjórnina.
vinnu i höndum hins vinnandi
fólks, þannig að allur fram-
leiðsluafraksturinn fari á einn
stað, til vinnunnar, er hægt að
tryggja að misskipti eigi sér ekki
stað á milli þessara tveggja
höfuðþátta framleiðslunnar,
vinnunnar og fjármagnsins. En
þetta er einmitt grundvallar-
atriðið i hugmyndakerfi fram-
leiðslusamvinnunnar.
Hin friðsæla og
jákvæða efnahags-
bylting.
Framleiðslusamvinnufélögin
leitast við að sætta fjármagn og
vinnu með þvi að sameina hvoru
tveggja i höndum hins vinnandi
fólks og tryggja þar með, að allur
afrakstur vinnu og fjármagns
renni á einn stað, til vinnunnar.
Með þessu upprætir framleiðsu-
samvinnan i raun og veru einka-
gróðahyggjuna i atvinnu-
rekstrinum, gerir milliliðinn
milli verkafólks og vinnukaup-
enda óþarfann. Hinn starfandi
maður verður þannig i félags-
tengslum við samstarfsmenn sina
hinn virki ráðamaður atvinnu- og
framleiðslulifsins. Framleiðslu-
samvinnan felur þvi i sér rót-
tækustu efnahagsbyltinguna, sem
ég þekki til. Þetta byggist á þvi,
að gangi hún vel,þá upprætir hún
einkagróðahyggjuatvinnu-
reksturinn, en gerir verkafólkið
að sjáifstæðum og fullveðja þátt-
takendum i atvinnurekstrinum
og eigendunt hans á grundvelii
gagnkvæmrar samhjálpar og
féiagsreksturs.
Athyglisvert er lika i þessu
sambandi, að þessi róttækasta
atvinnulifsbylting framleiðslu-
samvinnunnar fer friðsamlega
fram og á grundvelli gildandi
lögmála viðskipta- og atvinnu-
lifsins sjálfs eins og þau eru i
efnahagskerfi okkar i dag. Það er
með öðrum orðum hægt að byrja
að framkvæma þessa róttæku
byltingu atvinnu-, viðskipta- og
efnahagslifsins hvar og hvenær
sem verkafólkið sjálft vill leggja
það á sig að hætta fé og fyrirhöfn
til þess að stofna framleiðslusam-
vinnufélag i atvinnugrein sinni.
Framleiðslusamvinnan, sem
efnahagsleg byltingarstefna, er
með öðrum orðum laus við þann
glæfraleik að vilja steypa öll
mannleg samfélög i fyrirfram
ákveðin mót, i einum vettvangi,
með einu átaki, og með ofbeldi.
Framkvæmd hennar byggist á
frjálsri samhjálp verkafólksins
sjálfs og sameiginlegu átaki
sjálfstæðra smáhópa atvinnu-
lifsins, til þess að fjármagna
fyrirtæki sin og reka þau siðan
sem sjálfstæðir aðilar án milli-
göngu milliliða. í lýðræðisþjóð-
félagi, eins og rikir hér á Islandi,
þarf framleiðslusamvinnan þvi
ekki, og má ekki eðli sinu sam-
kvæmt, komast i framkvæmd
með valdboöi ofan frá, heldur
einmitt með þvi að fólkið noti sér
ýmis grundvallar atriði lýð-
ræðisskipulagsins og kapitalis-
mans, svo sem, frelsi til athafna
og frumkvæði til samkeppni við
annan atvinnurekstur.
Elzta grein
samvinnunnar.
Framleiðslusamvinnan er elzta
grein samvinnufélaga. Hún á
uppruna sinn i Frakklandi fyrir
áhrif Buchez árið 1831; hún hefur
gengið mjög misjafnlega,og mér
finnst sérstök ástæða til að taka
það fram, að dauðatala fram-
leiðslusamvinnufélaga er hlut-
fallslega hærri en nokkurrar ann-
arrar tegundar samvinnufélaga.
Samt sem áður er það staðreynd,
að innan alþjóðasambands sam-
vinnumanna eru nú samtals
63.110 framleiðslusamvinnufélög
með samtals 5,4 milljónir félags-
manna og velta þeirra var um
1.780 milljónir sterlingspunda
árið 1968.
Skilgreining og
flokkun.
Framleiðslusamvinnufélögin
má skilgreina þannig, að þau séu
atvinnufyrirtæki, sem verka-
fólkið, er við þau vinnur, á og
rckur á eigin ábyrgð og áhættu á
grundvelli lýðræðislegrar stjórn-
skipunarog nýtur alls afraksturs-
ins af i hlutfalli við framlagða
vinnu.
Aðalhlutverk framleiðslusam-
vinnufélaganna er og hefur verið
að vinna að félagslegum og efna-
hagslegum hagsmunum meðlima
sinna, með þvi að veita þeim
stöðuga vinnu, tryggja þeim allan
afrakstur vinnu og fjármagns og
gera þá þannig sjálfstætt verka-
fólk á grundvelli gagnkvæmrar
samhjálpar.
Framleiðslusamvinnufélög má
flokka i tvo meginflokka. Annars
vegar eru iðnfélög með sam-
vinnusniði, en hins vegar 'íðju-
félögmeð samvinnusniði.
I iðnfélögunum bindast iðn-
sveinar samtökum til þess. að
gerast sjálfstæðir verktakar,
vinna fyrir eigið verktakafélag,
sem flytur þá oft einnig inn vöru
og hráefni og annast sölu á henni,
jafnframt vinnunni, beint til
vinnukaupenda.
1 iðjufélögunum gerir vinnandi
fólk aftur á móti samtök sin á
milli til þess aö framleiða
markaðsvöru úr hráefni eða að
einhverju leyti unnu efni og selja
hana ýmist til annarra samvinnu-
félaga eða dreifingaraðila á
neytendamarkaði.
Markmið framleiðslu-
samvinnunnar.
Meginmarkmið framleiðslu-
samvinnufélaganna eru fjögur: í
fyrsta lagi, að uppræta fjármuna-
lega mismatið á mönnum með
þvi að sameina fjármagn og
vinnu i höndum hins vinnandi
fólks við atvinnureksturinn.
1 öðru lagi, að afnema arðrán
af vinnu.með þvi að tryggja hinu
vinnandi fólki allan afrakstur
fjármagns og vinnu og finna
þannig og greiða verkafólkinu
sannvirði vinnunnar við fram-
leiðsluathöfnina.
1 þriðja lagi, að tryggja verka-
fóikinu á lýðræðislegan hátt yfir-
ráð við stjórnun atvinnu-
rekstrarins.
I fjórða lagi, að gera verka-
fólkið efnalega sjálfstæða fram-
leiðendur, sem ráða bæði fjár-
magni og vinnu, yfirtaka hlutverk
atvinnurekandans, uppræta
milliliðinn og efla sjálfstæði
verkafólksins.
Enn eitt grundvallaratriði, sem
telja verður til markmiða fram-
leiðslusamvinnufélaga, eins og
allra annarra félaga, sem vinna
að varanlegum framförum og
kjarabótum launþega, er að
vinna aö framförum i verktækni
og vinnuaðferðum viðkomandi
starfsgreinar. Tækniframfarir,
vaxandi verktækni og vinnuhag-
ræðing, sem miða að aukinni
framleiðni og framleiöslu, eru
forsendur bættra lifskjara og
vaxandi hagsældar og þar með
meginundirstaða varanlegra
kjarabbta. Að þessu hljóta fram-
leiðslusamvinnufélögin þvi aö
keppa.
Hagnýtingin á framleiðslusam-
vinnu sem úrræði i kjarabarátt-
unni gerir verkamanninn
ábyrgan þátttakanda ekki aðeins
i framleiðslunni heldur einnig i
atvinnu- og viðskiptarekstrinum.
Innan vébanda framleiðslusam-
vinnufélagsins er hinn starfandi
maður i senn eigandi fyrir-
tækisins með félögum sinum og
vinnuþiggjandi, sjálfstæður
launþegi og atvinnurekandi, sem
rekur fyrirtæki sitt á félagslegum
grundvelli, þvi gert er ráð fyrir
athafnafrelsi og blönduðu hag-
kerfi, þar sem athafnasvigrúm er
fyrir einkarekstur, samvinnu-
rekstur og opinberan rekstur.
Frh. á bls. 15
Húsbyggjendur að verki. Framleiðslusamvinnan býöur upp á mikla möguleika fyrir iðnsveina i öllum
greinum,og iðnaðarmenn þurfa sjálfir að eiga beina aöild að iðnbvltingunni nýju með hagnytingu at-
vinnulýðræðis framleiðslusamvinnunnar.
hér á landi og viða annars staðar
lengi vel bundinn eignayfirráðum
yfir fjármunum og fasteignum
eða jafnvel skattgreiðslu, en
fátæklingar, sem þegið höfðu
sveitastyrk og ekki endurgreitt
hann, nutu ekki kosningaréttar
hér á landi fyrr en árið 1934.
Mismatið á mönnum á grundvelli
frekju fjáreigenda og ofmati á
þeim^ en vanmat á verkafólki,
launþegum og ógæfusömum
fátæklingum, var þannig lengi
vel skráð inn i stjórnskipulag
rikja, og enn er langt i frá að
efnahagslegu jafnrétti hafi verið
náð.
Leitin að rétt-
látri lausn.
Hugsjónamenn og fræðimenn
af ýmsu tagi hafa viða um heim
og á ýmsum timum velt þvi fyrir
sér, hvernig uppræta megi arðrán
af vinnu og tryggja hinum vinn-
Einar Þorsteinsson
andi manni sannvirði vinnu
sinnar. Hafa verið settar fram
ýmsar meira eða minna skyn-
samlegar hugmyndir um þessi
mál. Erfitt hefur þó reynzt að
finna algilda formúlu um það,
hvað með réttu sé vinnunnar og
hvað fjármagnsins, ef skipta á
framleiðsluafrakstrinum i þessa
tvo staði.
Algengasta úrræðið, sem reynt
hefur verið til úrbóta fyrir laun-
þegann, eru hin hagfélagslegu
átök samtaka aðila vinnu-
markaðarins, sem við köllum
verkföll. Af þeim höfum við þó
misjafna reynslu, m.a. vegna
þeirrar svikamyllu, sem hægt
hefur verið að beita með þvi að
veita kauphækkunum i krafti
verkfalls út i verðlagið og taka
kjarabótina þannig aftur af laun-
þegum á skömmum tima með
verðbólgu og dýrtiðaraukningu.
Margt bendir til þess, að erfitt
og jafnvel ómögulegt geti verið að
finna fullkomna formúlu fyrir
réttlátum skiptum framleiðslu-
afrakstursins i tvo staði, á milli
fjármagns og vinnu, miðað við
rikjandi ástand efnahags- og
atvinnulifsins. Aðeins með þvi að
uppræta skiptinguna i þessa tvo
staði og sameina fjármagn og