Tíminn - 11.08.1973, Qupperneq 13

12
TÍMINN
Laugardagur 11. ágúst 1973.
Laugardagur 11. ágúst 1973.
TÍMINN
13
Helzta
niðurstaða
rannsóknanna
á þessu stigi
er, að f
fiskum,
svipað og í
spendýrum,
er stöðugt
einhver
samdróttur
háræða, sem
leiðir til þess,
að fiskurinn
getur haldið
uppi
ákveðnum
blóðþrýstingi
//Sofandi bleikja"
t rannsóknarstofu I Hfeðlisfræöi
vift Háskóla tslands hafa undan-
farna mánufti verift stundaðar
rannsóknir á fiskum, sem varla
er hægt aft segja, að gerftar hafi
verift áftur i heiminum.
Rannsóknir þessar hófust, undir
forystu Sigurftar St. Helgasonar
lifeftlisfræftings, lektors vift H.t.,
siðastliftift sumar og hafa staftift
yfir siftan. Meft Sigurði hafa
starfaft aft þessum rannsóknum
sænskir visindamenn og einnig
nemendur f lifeftlisfræfti vift H.t.
Fyrst i staft voru rannsakaftir
vatnafiskar aftallega bleikja, en I
sumar voru rannsakaöir sjávar-
fiskar, þ.e. ýsa, þorskur steinbit-
ur, rauftspretta, ufsi og skata.
Hafa alls verift rannsakaftir hátt i
100 fiskar i þessu sambandi.
Nú, aft hverju beinast
rannsóknirnar þá? 1 stuttu máli
sagt beinast þæraft þvi aökanna,
hvort og þá hvar, sé aft finna
blóöþrýstings-,,refleksa” i fisk-
um. bá er ein aftaláherzlan lögft á
þaft aft kanna, hvernig blóft-
flæftinu gegnum tálkn fiskanna
sé háttaö, hvort þeir geti aukift
þaft eöa minnkað i samræmi vift
súrefnismagnift i vatninu.
Þetta verftur aö kallast mjög
gróf lýsing, en hún lýsir þó i
höfuftdráttum, um hvaft
rannsóknirnar snúast. Og engum
ætti aft dyljast að hér er um mjög
sérstæftar og athyglisverftar
rannsóknir aft ræfta.
Fyrr sagöi, aft rannsóknir á
þessu svifti hafi vart verið gerftar
áöur i heiminum. Réttara væri aft
segja, aft megnift af þessum
rannsóknum hafi ekki farift fram
áftur. Hefur litils háttar verift
farift inn á þetta svift i Frakklandi
og Bandarikjunum nýverift.
Hefur verift sýnt fram á, I þeim
rannsóknum aft sögn Sigurftar, aö
blóftþrýstings,,refleksar” eru til i
fiskum, en ekki hvar.
Hún var fjörug,
en sofnaði þó
Vift litum vift aft Grensásvegi 12
i vikunni og fylgdumst meft, eins
og meftfylgjandi myndir sýna, er
Sigurftur ásamt þrem aöstoftar-
mönnum, þeim Guftmundi
Einarssyni, Oddi Eirikssyni, og
Hér er Siguröur St. Helgason búinn að skera upp bleikju og er að skilja bláæft frá fitulaginu
mynd: Gunnar.
Tima
, en ekki of mikift, svo aft hann
sofnaði hinum eilifa svefni.
Sigurftur hóf aftgerftina meft þvi
aft skera u.þ.b. tommu langan
skurft framarlega á hlift
bleikjunnar, — til þess aft komast
aft bláæö. Bláæöin kom i ljós, um-
lukt miklu spiklagi. Siguröur
mundafti nálina og opnáfti æftina.
Siftan stakk hann stýri-nál i
bleikjuna rétt utan skurftsins og
lét hana koma inn i sárift. Þá var
örmjó plastslanga þrædd gegnum
nálina og enda hennar, þ.e.
slöngunnar, smeygt inn i blá-
asöina.
Aft þessu loknu var skurftinum
lokaft snyrtilega meft saumi.
Bleikjan var nú eins og ný, nema
hvaö út úr hlift hennar teygöist
löng og mjó plastslanga. Þetta
var fyrri áfangi skurftaftgerftar-
innar.
Og enn svaf bleikjan vært.
Siöari áfanginn fólst i þvi aö
koma annarri plastslöngu inn i
slagæft frá hjartanu. Gin
bleikjunnar var spennt upp,
stungift stýri -nál niftur i gegnum
efri vörina á henni, um hana
þrædd plastslanga, er smeygt var
inn i slagæft innarlega i skolti
bleikjunnar. Þaft tók nokkra
stund aft koma þessu i kring, en
tókst þó. Um slönguna var
sprautaö efni (hebarini) til aft
koma i veg fyrir blóft-
storknun.pregift var upp i spraut-
una, og von bráöar mátti sjá
rauðan vökva stiga upp i
slönguna.
Skurftaftgerft var nú lokift, og
mátti nú sjá tvær örmjóar plast-
slöngur út úr bleikjunni, aftra út
úr hliftinni og hina upp i gegnum
efri vörina.
Hægt er að gera hinar ýmsu
tilraunir með fiskinn í fullu
fjöri
Þaft hagræfti fylgir þessum aft-
gerftum vift fiskinn meftal annars,
aft þegar hann er aftur rankaftur
vift og farinn aft synda um eins og
áftur i keri sinu, er hægt aö gera á
honum hvenær sem er hinar
ýmsu tilraunir gegnum
slöngurnar, án þess aft þurfa aft
svæfa hann aftur.Hægt er t.d.
aö sprauta i hann lyfjum, mæla
blóftþrýsting, tiftni hjartsláttar og
fleira.
Einn þáttur rannsókna
Sigurftar og félaga felst i þvi aft
sprauta vissum lyfjum inn i blá-
æftina fyrrnefndu, mæla um leift
þrýsting blóftsins i slagæöinni og
kanna þannig, hvafta áhrif hin
ýmsu lyf hafa á hjartaft og æfta-
kerfi fiskanna.
Með adrenalíni og fleiru fór
hún aftur í gang
-Vift skildum siöast vift
bleikjuna, þar sem hún var enn
sofandi aö lokinni skurðaögerö.
Næst var hún sett i vatn i
vaskanum þarna á rannsókna-
stofunni og vatn stöftugt látift
renna gegnum hann.
Aft sögn Sigurftar Helgasonar er
bleikjan yfirleitt ekki fullkomlega
vöknuft, blóftþrýstingurinn ekki
kominn i fullkomlega eölilegt
horf, fyrr en 2—4 timum eftir
svæfingu, og er þvi ekki hafizt
handa vift hinar eiginlegu rann-
sóknir, sem áftur eru nefndar,
fyrr en aft þeim tima loknum.
Bleikjan var nokkuft dösuft til
aft byrja meö i vaskanum enda
haffti svæfingin staftift i þaft
lengsta. En eftir aft sprautað
haffti verift adrenalini i bláæftina
og beint vatnsstraumi aft tálkn-
unum nokkra stund, fóru tálknin
aft bifast.
Vift höfftum ekki tök á þvi aft
biða eftir þvi, aft blóðþrýstings-
mælingarnar á bleikjunni hæfust
aö þessu sinni. En þá er hún orftin
fullfrisk og syndir um i vatnskari
sinu, meftan slangan frá slagæft
inni er tengd örlitlu tæki, sem
breytir þrýstingsáhrifunum i raf-
boft, er siftan berast til heljar-
mikils og vandafts rafeindamæli-
tækis, er skráir hin ýmsu boft á
linurit. Tæki þetta hefur átta
rásir, þannig aft hægt er aft kanna
og mæla átta þætti blóftkerfisins i
einu.
1 þessum tilraunum eru þó aft-
eins notaöar 4 rásir gegnum þær
skrást á pappirsstrimilinn hinn
venjulegi blóðþrýstingiur,
hámarksblóftþrýstingur (er
hjarta bleikjunnar dregst
saman), tiftni hjartsláttar og lág-
marksblóftþrýstingur.
Framhald á bls. 23
„HEFURÐU SÉÐ SOFANDI
BLEIKJU Á SKURÐARBORÐI ?"
Aufti Antonsdóttur, sem öll hafa
lokift B.S. prófi i liffræfti vift
Háskólann, voru aft rannsaka
bleikju úr laxeldisstööinni i
Koilafirfti.
Þetta var ekki afteins silspikuö
bleikja, heldur þótti Sigurfti og
félögum hún óvanalega' fjör-
ug.Sigurftur lét þess getift, aft
hann heföi notift frábærrar
þjónustu af hálfu Kollafjarft-
arstöftvarinnar, sem heföi ávallt
verift reiftubúin aö láta honum i té
nóg af laxfiski. Eins er þaft meö
sjávarfiskana. Siguröur kvaftst
hafa notift mjög góös samstarfs
vift sjómenn i útvegsplássum á
Sufturnesjum um útvegun þeirra.
En nokkuft erfitt reyndist aft ná
fiskinum lifandi i land.
Fiskarnir eru geymdir i vatns-
kerum i einni stofunni aö
Grensásvegi 12, söltu efta ósöltu
vatni eftir þvi, sem vift á.Er vift
litum vift á þriöjudaginn var, átti
einmitt aft fara aft taka eina
bleikjuna á skurftarborftift.
Fyrst var hún sett i ker, er i var
vatn, blandaft svæfingarlyfi.
Þessi blanda er m jög væg eöa um
1 gramm af svæfingarlyfinu i 10
litrum vatns. Aft sögn Sigurftar
þurfa vatnafiskarnir mun meira
af svæfingarlyfi en sjávar-
fiskarnir.
Eftir aft bleikjan haföi verift svo
sem fimm minútur i kerinu, var
hún svo til sofnuft. Sjálfkrafa
öndunarhreyfingarnar
(tálknahreyfingarnar) voru þó
enn i gangi, er hún var tekin upp
úr og sett á skurftarborftift. Þar
var sett slanga upp i ginift á
bleikjunni, og allan timann
meftan á aögerftinni stóft, rann
siöan svæfingarlyfsbaldan
(svokölluft MS) þar inn og út um
tálknin.
Innan skamms hreif lyfift til
fulls og tálknin hættu aft hreyfast.
Bleikjan var „sofnuö” og aögerft
gat hafizt.
Eins og ný, nema
með tvær slöngur
Aft sögn Siguröar voru fiskarnir
yfirleitt i svæfingu hjá þeim i
10—20 minútur. Þyldi bleikjan t.d.
vart meira en hálftima svæfingu.
I þetta skipti fór þó svo, aft
aftgeröin tók um efta rétt yfir
hálftima. Eitt hift vandamesta viö
tilraunina sagöi Sigurftur þaft, aft
gefa fiskunum inn hæfilega mikift
af svæfingarlyfinu, — nægilega
mikið til þess aft fiskurinn sofnafti
Aftgerftinni er lokift og sárift saumað saman.
Meftan á aögerftinni stendur eru bleikjunni gefin svæfingarlyf gegnum slöngu. Hér er komift aft siftari
hluta aftgerftarinnar — þaft er aö koma plastslöngu I slagæð innarlega i skolti bleikjunnar.
Surtsey og
vísindamennirnir
ÞEGAR horft er yfir lslandskort-
ið sést hve ómetanlcgir grunn-
linupunktarnir eru i sambandi vift
rétt landsins og þjóðarinnar til
landsgrunnsins og hafsvæftisins,
sent umlykur þaft.
Undirstafta atvinnuvega is-
lenzku þjóftarinnar eru sjávarút-
vegur og landbúnaftur ásamt iftn-
aöi, og fara lifskjör þjóöarinnar
nú mest eftir þvi, hvernig þessum
tveim fyrrtöldu aftalatvinnuveg-
um vegnar.
Atvinnuvegur nr. 1, landbúnað-
urinn, er öruggasti og elzti at-
vinnuvegur þjóðarinnar, hann
fæftir og klæöir okkur, og myndar
ásamt sjávarútveginum undir-
stöftuafl um þann þolinmóft, sem
allt snýst um.
Atvinnuvegur nr. II, sjávarút-
vegurinn, skapar i seinni tift
mestan hluta gjaldeyristekn-
anna, þetta forftabúr og þessa
heilsulind leggur þjóðin höluft
áherzlu á aft vernda, vegna hættu
úr öllum áttum, sem ógnar þess-
um atvinnuvegi alveg sérstak-
lega.
Velmegun og framtift islenzku
þjóðarinnar er algjörlega komin
undir þvi, hvort okkur tekst að
tryggja hafsvæftin kringum land-
iö, þar sem uppeldis og hrygn-
ingarsvæfti nytjafisksins eru.
Þetta megin takmark, þessi
frumburftarréttur okkar til lands-
ins og hafsvæftanna kringum þaft,
verður ekki af okkur tekinn, ef
þjóftin stendur einhuga, sem einn
maftur um varftveizlu hans.
Avinnuvegur nr. III, iðnaftur,
ásamt orku og virkjun landsins,
er mikilvægur, hér reynir mest á
að fylgjast með timanum, vera
vakandi fyrir öllum nýjungum,
efla visindalega notkun þeirra
afla, sem felast i skauti móftur
náttúru. t þessu sambandi ber
fyrst og fremst aft hafa i huga
náttúruvernd, aft spilla ekki um-
hverfi landsins landgæftunum,
gróftri, heilnæmi andrúmsloíts og
fersks vatns, fögru útsýni efta
öftrum atriftum, sem til greina
koma.
Verksmiöjurekstur er hættuleg
atvinnugrein nema aft gætt sé ýtr-
ustu varkárni og komiö sé i veg
fyrir náttúruspjöll þegar i upp-
hafi. Kjörorftift hlýtur aft vera:
Komum i veg fyrir tortimingu,
varftveitum landift óspillt, vernd-
um grófturinn i rikara mæli en vift
höfum gert hingað til, á þvi bygg-
ist framþróunin. Eflum þekking-
aröflin visindi og tækni, forftumst
meftan timi er til þær atvinnu-
greinar, sem hafa stóra áhættu i _
för meft sér, gerum okkur ljóst ‘
strax i dag, aft iftnvæftingin hefur i
för meft sér fleiri neikvæftar en
jákvæftar hliftar.
Eins og kunnugt er hófst sjáv-
argosift i Surtsey 14. nóvember
1963, og lauk ekki fyrr en um þaft
bil þrem árum siftar. Þetta gos
hefur verift lærdómsrikt fyrir
lærfta og leika, þó aft fyrir mörg-
um hafi ef til vill farift likt og mér,
aft standa agndofa yfir þessum
umbrotum undirdjúpanna, þess-
ari biossandi baráttu elds og
sjávar, þessu marglita sjón-
arspili fæöingarinnar.
Efalaust hafa jarft- og náttúru-
fræöingar dregift ályktanir sinar
af þessu nærtæka neftansjávar-
gosi og sennilega safnaft saman
miklum fróftleik I þeim visinda-
legu gögnum, sem þeir hafa dreg-
ift saman allt frá upphafi gossins
til þessa dags, og er þaft vel.
Þaö hefur veriftyfirlýst stelna og
takmark þess„ra visindamanna
öll þessi ár Ira upphafi gossins, aft
halda eynni eingöngu lyrir sig til
visindalegra athugana, til aft
reyna aft fá raunsæja mynd af þvi
hvernig gróftur og lif nemur land,
hvernig hin lifræna keftja mynd-
ast og þróast á náttúrulegan hált
frá byrjun, þar sem ekkert lif er
fyrir og mannshöndin kemur
hvergi nærri.
Ekki er hægt aft komast hjá aft
sjá, aft á þessu markmifti þeirra
er brotalöm, þeir hafa brotift sin
eigin lögmál, þegar i upphafi meft
þvi aft byggja hús i eynni, og
koma þar upp búsetu manna, meft
stöftugu rápi um eyna um aftal-
varp- og gróftrartimann, þannig
aft fugl helur ekki fengift nægjan-
legt næfti til aft setjast aft i eynni
og mynda þar eftlilegar varp-
stöftvar meft driti sinu og fræ-
burfti.
Hér sannast máski hift forn-
kveftna, aft nauftsyn brýtur lög.
Aft visu er mjög erfitt fyrir leik-
mann eins og mig aft draga álykt-
anir og vera meft fullyrftingar um
annaft en þaft,sem liggur i augum
uppi.
Starf visindamannanna byggist
allt á mælingum og athugunum,
sem rekja þróunina i meginatrift-
um allt frá byrjun, margt af
þessu er hulift fáfróftum leik-
manni eins og mér, auk þess hef
ég ekki haft aftslöftu til aft kynna
mér og fylgjast meft starfi og
rannsóknum þessara manna.
A þessu ári á Surtsey 10 ára af-
mæli. Mér lék þvi nokkur forvitni
á aft kynnast málinu af eigin raun
á þessum merku timamótum.
Mánudaginn 25. júni sl. fór ég
þvi ásamt fleirum skoftunarferft
út i Surtsey. Vift gengum hring-
ferft um eyna, yfir hraunbreiftur
og ása, ösluftum um sanddyngj-
urnar og gosmölina, klifruftum
niftur i tvær hringlaga hvilftir
fyrrv. eldgiga eyjarinnar, siftan
gengum vift upp á f jall, aft merki-
legum strompi, sem þar er i hliö-
inni, þar sem gufan streymir enn
þann dag í dag sjóftheit beint út úr
iftrum jarftar, þaftan gengum vift
eftir sandströndinni og flæftar-
málinu út i farkostinn, sem flutti
okkur til og frá eyjunni.
Nifturstaða min af þessari
könnun varft sú, aft ég tel aft al-
gjörrar stefnubreytingar sé þörf
viftvikjandi málefnum eyjarinn-
ar, ef hún á ekki aft verfta tortim-
ingunni aft bráft.
Um gróftur i eynni er ekki að
ræfta, ekki einu sinni mosa, stöft-
ug eyfting á sér staft, hinar miklu
sveiflur, sjávar, veftra og vinda
gera stór strandhögg i eyna,
brimsaltur loksandurinn fær
óhindraftur aft þyrlast og sverfa
þannig aft engu lifi er vært. Land-
lag breytist ört i eynni, sandurinn
sverlur, bergift molnar lyrir áhrif
hita og kulda, vatns og vinda.
Mörg þúsund tonn af efni eyjar-
innar Ijúka árlega á haf út.
Eins og ég sagfti, vift þessar aft-
slæftur þrifst enginn gróftur;ekk-
ert lif i eynni, þetta eyftingar-
timabil helur lengift aft vaxa og
hala yfirhöndina nokkrum árum
of lengi, enginn veit hvaft mikift af
efnismagni eyjarinnar er fokift,
horfift á haf út, enginn hefur mælt
þaft.
Ég tel aft nauftsyn beri til, aft
heljast strax handa og stöftva
þessa óheillaþróun, stöftva verftur
sandfokift og koma i veg lyrir nift-
urrif þeirra afla, sem þarna eru
aft verki.
Vift verftum aft kúvenda, leggja
alla áherzlu á aft binda þann jarft-
veg, sem enn er i eynni. Vift verft-
um aft sá graslræi og aftur gras-
fræi, mynda skjólgarfta, flytja
mold og áburft út i eyna, binda og
þekja jarftveginn til aft efla
dreifingarhæfileika plantna og
dýra.
Ekkert meftal jafnast á viö
gras, ekkert bindiefni er til sterk-
ara en gras, engin varftveizla til
betri en varftveizla hins gróna
lands.
Hérbiftur maklegt verkefni fyr-
ir náttúruverndarráft, fyrir bæj-
arstjórn Vestmannaeyja og Vift-
lagasjóft. Vonandi verfta þessir
aftilar samtaka um aft nauftsyn
beri til aft varftveita þessa syftstu
eyju landsins og er þaft ekki
seinna vænna.
S. Sigurftsson.

Surtsey - lengst til vinstri er hús, sem reist var i Surtsey, sem aftseturstaftur visindamanna oe eftirlits
manna þar. 6