Tíminn - 02.11.1973, Blaðsíða 13

Föstudagur 2. nóvember 1973
TÍMINN
13
Hin þjóðfélagslega staða
Framsóknarflokksins hefur staðizt
próf reynslu og tíma, en aðrir
íslenzkir stjórnmólaflokkar hafa
verið á flótta fró sinni upprunalegu
stöðu og stefnu og færzt
nær Framsóknarflokknum
bera við einstaklinginn, og þar
með sem mest athafnasvið fyrir
hið opinbera, en afleiðing þess er
rýrara athafnasvið einstaklinga
og félaga, ofskipulagning og of-
stjórn miðstjórnarvalds rikisins.
Frjálslyndur
Umbótaflokkur —
millistéttaviðhorf
Það fer ekki á milli mála, hvar
Framsóknarflokkurinn á heima
innan þessara þriggja stjórn-
málalegu gildakerfa. Bæði stofn-
saga flokksins, starf hans og
stefnuyfirlýsingar frá upphafi og
fram til þessa dags taka af öll tvi-
mæli um það.
Framsóknarflokkurinn er að
eðli og uppruna frjálslyndur um-
bótaflokkur. Hann var upphaf-
lega stofnaður sem þingflokkur 8
þingmanna, sem sæti áttu á Al-
þingi og bókuðu fyrstu fundar-
gerð Framsóknarflokksins sem
sérstaks flokks 16. desember 1916.
Allir voru þessir 8 stofnendur
þingflokksins bændahöfðingjar,
kennarar og skólamenn,
sýslunarmenn og ritstjóri. Hér
voru á ferð millistéttarmenn, sem
voru að stofna frjálslyndan um-
bótaflokk. Mikið hafði verið unnið
utan þings árum saman að undir-
búningi stofnunar Framsóknar-
flokksins. Komu þar einkum til
forvfgismenn úr þremur félags-
málahreyfingum, þ.e. Búnaðar-
hreyfingunni, Samvinnuhreyfing
unni og Ungmflhreyfingunni
Hafði Jónas Jónsson frá Hriflu
manna mest með höndum að
undirbúa flokksstofnuna utan
þingsog túlka þörfina fyrir slikan
stjórnmálaflokk. Hann hafði ver-
ið einn af forystumönnum ung-
mennafélaganna og ritstjóri
SkinfaXa allt frá 1911. Það var
hlutverk utanþingsmanna úr
þessum þremur hreyfingum,
undir forystu Jónasar Jónssonar
frá Hriflu, að stofna málgagn fyr-
ir Framsóknarflokkinn, Timann,
17. marz 1917. Bæði Þorsteinn M.
Jónsson, einn af stofnendum
þingflokks Framsóknarflokksins
I desember 1916, sem skrifað hef-
ur Stofnsögu Framsóknarflokks-
ins.og Þórarinn Þórarinsson, nú-
verandi formaður þingsflokks
Framsóknarflokksins, sem skrif-
að hefur hina ágætu bók Sókn og
sigrar, skýra frá þvi i verkum
sinum, að hinn hugsjónafræðilegi
grundvöllur Framsóknarflokks-
ins hafi skýrast komið fram i
skrifum Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, ýmist i greinum hans i
Skinfaxa, Suðurlandi, timaritinu
Kéttieða Timanum.eftir að hann
hóf göngu sina. Kemur þar
greinilega fram, að það, sem fyr-
ir honum vakti, svo og stofnénd-
um þingsflokksins og öðrum for-
vigismönnum þeirra féiagsmála-
hreyfinga, sem stuðluðu að stofn-
un og vexti Framsóknarflokksins,
var,að flokkurinn yrði frjálslynd-
ur miðflokkur, sem myndi vinna
að alhliða framförum ,,alls lands-
ins og állrar þjóðarinnar”, eins
og komizt er að orði i fyrstu
greininni, sem birtist i Timanum.
Eðlilega flokkaskiptingu töldu
stofnendur F'ramsóknarflokksins
og Timans vera þá, að ihalds-
flokkur auðmanna væri hægra
megin við þá, enda stefni hann að
þvi, að efnamenn geti sem mest
notað aðstöðu sina til meiri fjár-
öflunar, margbreyttari lifsnautna
og aukins gróða, þótt það feli i sér
grimmlyndi i garð veikari með-
borgara, verkalýðs og olnboga-
barna þjóðfélagsins. Vinstra
megin við Framsóknarflokkinn
töldu brautryðjendur flokksins að
jafnaðarmenn og sósialistar ættu
að vera, af þvi að þeirra megin-
markmið var að lyfta hinum
eignalausa öreigalýð þjóðanna á
þann hátt, að rikið sjálft og opin-
berir aðilar verði atvinnuveitandi
i hverju landi og rikið reki stærstu
fyrirtækin. Frjálslyndir bændur,
framleiðendur, sýslunar- og
skólamenn og aðrir millistéttar-
menn til sjávar og sveita hafi hins
vegar myndað Framsóknarflokk-
inn til þess að vinna að alhliða
framför allrar þjóðarinnar, efna-
legri, andlegri, menningarlegri
og siðferðilegri.
A þessum upprunalega grund-
velli frjálslyndis og millistétta-
viðhorfa, sem forvigismennirnir
nefndu stundum vinstri stefuu.er
Framsóknarflokkurinn stofnað-
ur, og á þessum grundvelli hefur
hann starfað 1 sögu, starfi og
málefnabaráttu flokksins i nærri
60 ár er að finna okkar pólitisku
arfleifð, þann grundvöll, sem enn
þann dag i dag mótar hina þjóð-
félagslegu afstöðu Framsóknar-
manna.
Dæmi um skilgreiningu
forystumanna á stöðu
Framsóknarflokksins
Ég þarf ekki að nefna mörg
dæmi til staðfestu arfleifðar okk-
ar og stöðu flokksins i islenzkri
pólitik, en ég vil nefna örfá til
skýringa:
1 grein i Suðurlandi 11. marz
1916, undir nafninu ,,Stjórnmála-
horfur á Islandi”, segir Jónas
Jónsson frá Hriflu, sem var for-
maður Framsóknarflokksins
1934-1944 óg einn helzti brautryðj-
andi flokksins, m.a. svo: „Til
þess að gagn sé að flokkum verða
þeir að vera stefnufastir og lang-
lifir. En til þess að geta verið það,
verða þeir að vera sniðnir eftir
þörfum þjóðanna. Lik lifskjör
skapa likar skoðanir. Þess vegna
eru allir heilbrigðir flokkar i raun
og veru byggðir á stéttum 1
hverju einasta landi, sem til
lengdar hefur haft viðunanlega
þingræðisstjórn, eru yfirleitt i
ihaldsflokkunum efnuðustu
mennirnir og þeir, sem hafa mest
völd i landinu, i framsóknar-
flokknum miðstéttin, og i verka-
mannaflokknum fátæklingarnir”.
1 öðru lagi lýsti Hermann
Jónasson, þáverandi forsætisráð-
herra og formaður Framsóknar-
flokksins, stöðu hans i islenzkum
stjórnmálum með þessum orðum
i erindi sinu á stofnfundi Sam-
bands ungra Framsóknarmanna
á Laugarvatni 11. júni 1938:
„Keppinautar okkar til beggja
handa hafa mikið um það. rætt,
hvort Framsóknarflokkurinn
muni hallast til hægri eða vinstri.
---------------------------------------------------------------
Samvinnuhugsjónin hefur frá upphafi verið einn meginnkjarninn i
stefnu Framsóknarflokksins,enda litur flokkurinn svo á,að rekja megi
ýmsa stærstu sigra þjóðarinnar i atvinnu-, efnahags- og viöskipta-
málum til gifturikrar starfsemi samvinnuhreyfingarinnar. Með eðli-
legri útbreiðslu sam vinnustarfseminnar er stefnt að þvi,að komið verði
á fót samvinnuhagsklpulagi, en það er blandað hagkerfi allra reksturs-
formanna, þar sem samvinnureksturinn er mest áberandi;, fram-
kvæmdur er skipulagður áætlanabúskapur án hafta, til þess aö tryggja
hagvöxt og efnahagslegar framfarir; öllum tryggð atvinna; stefnt að
hagsæld, félágslegu öryggi og rettlætl; og sjö aðaltegundir samvinnu-
félaga velta um 40-60% af heildarveltu viðkomandi rekstursgreina,
þannig að arðrán verði afnumiö af vinnu og viðskiptum, maðurinn og
velferð hans sett i öndvegi, en fjármagni gefin þjónustustaða en ekki
herradómur. Myndin er af húsum Gefjun og Heklu á Akureyri.
Jónas JóiisKun
llermann Jónasson Kysteinn Jónsson <>lafur Jóliannesson
1 stefnuyfirlýsingum og málefnabaráttu Framsóknarflokksins I nærri 60 ár er að finna pólitlska arfleifö
Framsóknarmanna, þann grundvöll, sem enn í dag mótar hina þjóðfélagslegu afstöðu flokksins, en
forystumennirnir hafa allt frá stofnun hans 1916 skilgrcint Framsóknarflokkinn sem frjálslyndan,
lýðræðissinnaöan umbótaflokk,eins og fram kemur I tilvitnunum f greininni.
Þorsteinn M. Jónsson
Glsli Guðmundsson
llér á þessum fundi er litið talað
um hægri eða vinstri — menn
virðast hér hvorugt muna. Við
vitum það eitt, Framsóknar-
menn, að við erum hér saman
komin til þess að athuga dagsins
vandamál og vinna að lausn á
þeim i samræmi við stefnu okkar
og lifsskoðun. — Og sú stefna er
hvorki til hægri né vinstri, heldur
beint fram”.
1 þriðja lagi tók Gisli Guð-
mundsson alþingismaður, árið
1952, saman bókina „Fram -
sóknarflokkurinn, störf hans og
stefna”, i samráði við miðstjórn
flokksins, einkum þó Eystein
Jónsson, þáverandi ritara flokks-
ins. Þar segir m.a. svo um flokk-
inn og stefnu hans:
„Stundum hefur orðið nokkurt
umtal um það, hvort telja skuli
F'ramsóknarflokkinn „miðflokk”
eða „vinstri flokk”, en fyrir ligg-
ur samþykkt llokksþings um, að
hann skuli teljast „frjálslyndur
miðflokkur". Jafnframt segir:
„Samvinnuhugsjónin er megin-
kjarni stefnu Framsóknarfíokks-
ins”.
1 fjórða lagi er vert að geta
þess, að stjórn Framsóknar-
flokksins sendi i október 1972 bréf
til Framsóknarmanna, undirritað
af Olafi Jóhannessyni, Einari
Agústssyni, Steingrimi Her-
mannssyni og Tómasi Arnasyni,
þar sem Framsóknarflokkurinn
er skilgreindur sem Irjálslyndiir
og lýðræðissinnaður stjórimiála-
flokkur.
Af öllum þessum tilvitnunum er
ljós sú erfðavenja Framsóknar-
flokksins, að Framsóknarmenn
hafa alltaf litið á hann sem frjáls-
lyndan, lýðræðissinnaðan um-
bótaflokk, og gera enn. Stöðu
sinni sem miðllokkur hefur hann
aldrei breytt og jalnan lálið mál-
efni ráða, með hvaða flokkum
hann hefur starfað, þótt hin
frjálslynda, lýðræðissinnaða um-
bótastelna hans hali stundum
verið kiilluð „vinstristefna.”
Djóðlélagsþróun og
stéttarviðhorf
Viðhorf slofnenda Fram-
sóknarllokksins mótuðust eðli-
lega af þjóðfélagsaðslæðum
þeirra tima, en m.a. fyrir þá for-
ystu, sem Framsóknarflokkurinn
helurhaft i Iramfarasókn þjóðar-
innar, hefur orðið mikil breyting
á öllum þjóðfölagsaðstæðum á Is-
landi siðustu 50-60 árin.
Fyrir 50 árum var tekju-, eigna-
og ga-ðaskipting i landinu mjög
misjöfn og óréttlát og verkalýðs-
stéttin fátæk og vanhaldin vegna
þess þ jóðlélagslega óréttlætis,
sem þá var rikjandi.
En lyrir atbeina Framsóknar-
flokksins og ýmissa bandamanna
hans og umbótahreyfinga, þ.á.m.
verkalýðshreyfingar og sam
vinnuhreyfingar, helur mikil
framsókn átt sér stað á þessu
sviði. Gildir þetla ekki aðeins um
hin einlöldustu eínahagslegu
g;eði, svo sem launatekjur, fæði,
húsnæði og klæði, heldur Hka um
þjóðfélagslega þróuð elnahagsleg
gæði, svo sem aðgang að mennt-
un, tryggðum hvildartima, orlofi,
sjúkrahjálp I veikindum, félags-
legu iiryggi, o.s.frv.
Aður fyrr byggðust hin þjóð-
félagslega þróuðu gæði eingöiigu
á peningaylirráðum, en lyrir um-
bótabaráttu Framsóknarflokks-
ins og pólitiskra bandamanna
hans, svo og vegna áhrifa verka-
lýðshreyfingar og samvinnu-
Framhald á bls. 15.