Tíminn - 14.05.1975, Page 13

Miðvikudagur 14. mai 1975.
TÍMINN
13
« Skýrsla Einars Ágústssonar
En hinu má ekki gleyma, að ýms
rtki, sem ekki fá neitt fyrir sig með
því að styðja 200 milna efnahags-
lögsögu, leggja meira upp úr að fá
sterkari aðstöðu varðandi alþjóða
hafsbotnssvæðið. Einnig má nefna
hér að sum riki yilja ekki fallast á
12 milna landhelgi, nema tryggð sé
umferð um sund og önnur vilja ekki
fallast á að landhelgin sé takmörk-
uð við 12 mllur nema jafnframt sé
tryggð efnahagslögsaga allt að 200
milum. Ýms ríki vilja að visu fall-
ast á 200 milna efnahagslögsögu, ef
ekki er gengið of langt I yfirráðum
strandrikisins yfir mengun og vls-
indalegum rannsóknum. Og ekki
þýðir að loka augunum fyrir því, að
ýms rlki binda stuðning sinn við 200
milna efnahagslögsögu við það að
aðrar þjóðir fá aðgang að þeim
hluta fiskistofna, sem strandrlkið
nýtir ekki sjálft og eru á meðal
þeirra rlki sem þar leggja áherslu
á „hefðbundin réttindi”.
Nú er það að visu svo, að miklir
möguleikar eru á þvi að hægt sé að
fá 2/3 atkvæða fyrir itrustu kröfum
I öllum þessum atriðum, þ.e.a.s. 12
mllna landhelgi og allt að 200 mllna
efnahagslögsögu. Hins vegar er
ekki slður ljóst, að ekki er talið
raunhæft að þvinga fram slika'
samninga, sem ekki gætu orðið
traustur grundvöllur. Er þvl höfuð-
áhersla lögð á að reyna nú enn
frekar á fundinum I Genf að finna
sem traustastan grundvöll fyrir
heildarlausn. Aðalatriðið verður þá
að hve miklu leyti tekst að sam-
ræma sjónarmið meirihlutans og
minnihlutans. Meirihlutinn teflir
þvl þá fram, að unnt sé að ganga
frá alþjóðasamningi þrátt fyrir
mótmæli minnihlutans, en minni-
hlutinn bendir stöðugt á að ef ekki
veröi samkomulag muni hann telja
sllkar reglur sér óviðkomandi og á
bað þá bæði við efnahagslögsöguna
og hagnýtingu auðlinda alþjóða-
hafsbotnssvæðisins. Meirihlutinn
vill þvl nokkuð á sig leggja til að ná
samkomulagi. Hitt er ljóst að
minnihlutinn gerir sér grein fyrir
þvl að þróuninni i hafréttarmálum
verður ekki snúið við eða hún
stöðvuð og er þvi reiðubúin til að
sýna sanngirni og gera ýmsar til-
slakanir. Af þessum sökum verður
nú gerð ýtrasta tilraun til að ná
samkomulagi á Genfarfundinum.
Að þvi er sérstaklega varðar
efnahagslögsöguna, er ljóst að,
mikiö fylgi er fyrir þvi, að erlendir
aöilar fái aðstöðu til að hagnýta
þann hluta leyfilegs hámarksafla,
sem strandrikið hagnýtir ekki.
Jafnframt eru miklar kröfur uppi
um, að gerðardómur fjalli um deil-
ur sem upp kunna að koma vegna
hafréttarmála. Afstaða Islensku
sendinefndarinnar hefur frá önd-
verðu verið, að ákvörðun um leyfi-
legan hámarksafla og leyfi er-
lendra manna til fiskveiða innan
efnahagslögsögunnar verði að vera
I höndum strandrfkisins sjálfs.
Ekki hefur komið til átaka um
þessi atriði, en þau munu ekki langt
undan og verður að halda áfram að
afla afstöðu islenzku sendinefndar-
innar fylgis.
Þriðji þáttur hafréttarráðstefn-
unnar fer fram I Genf dagana 17.
mars til 10. maí 1975. 1 upphafi
þeirra funda var ráðgert, að hinn
31. mars yrði staða mála metin I
þvl skyni að sannreyna hvort allar
leiðir til að ná samkomulagi án at-
kvæðagreiðslu hefðu verið þraut-
kannaðar. Samkvæmt fundasköp-
um ráðstefnunnar er slík ákvörðun
nauðsynleg, áður en atkvæða-
greiösla getur hafizt. Siðar var á-
kveðið að framlengja þetta timabil
til 7. aprfl. Það hefir nú verið fram-
lengt um óákveðinn tima og rik á-
herzla verið lögð á störf I margs-
konar vinnuhópum þar sem fulltrú-
ar allra rikja eiga sæti og fjallað er
um hina einstöku málaflokka. Er
þá miðað við, að árangur sé væn-
legastur með þeim hætti. Á þessu
stigi verður ekkert um það fullyrt,
hversu lengi þessu fyrirkomulagi
verður framhaldið né hvern árang-
ur það ber, enda störfin seinunnin,
þar sem nær 150 þjóðir eiga hlut að
máli.
Undirnefndir þær sem nú sitja að
störfum fjalla um ýmsa þætti land-
helgi, umferð um sund, reglur á út-
hafinu, mengun, visindalegar
rannsóknir og aíþjóðahafsbotns-
svæðið. Jafnframt hefur Eversen-
nefndin fundi á hverjum degi til að
reyna að ná samkomulagi um einn
texta fyrir hvern þátt hinna ýmsu
málaflokka. Hefir hún lagt höfuðá-
herzlu á efnahagslögsöguna, en
tekur einnig fyrir aðra þætti með
hliðsjón af gangi mála I undir-
nefndum ráðstefnunnar.
Þegar á heildina er litið, verður
að telja, að talsvert þoki i átt til
samkomulags og að ágreiningur sé
minnkandi, enda þótt ennþá séu
mikil átök um ýms veigamikil at-
riði, og þá einkum um fyrirkomu-
lag stjórnunar á alþjóðhafsbotns-
svæðinu, réttindi landluktra rikja
og þeirra sem takmarkaða mögu-
leika hafa á eigin efnahagslögsögu,
svo og um yfirráð rlkja yfir hafs-
botni utan 200 milna. öll eru þessi
mál I deiglunni, en verða að leysast
I heild. Sendinefnd Islands tekur
þátt I öllum vinnunefndum og mið-
ar störf sin við að sem mestur ár-
angur náist varðandi efnahagslög-
söguna. Miðað er nú við að gengið
verði frá heildaruppkasti frá öllum
nefndum fyrir lok Genfarfundar-
ins, er slðan verði lagt til grund-
vallar við frekari umræður
snemma á næsta ári, en endanlega
verði gengið frá málum I Caracas
sumarið 1976.
Fis kveiðilögs agan
Ríkisstjórnin hefur sem kunnugt
er á stefnuskrá sinni útfærslu fisk-
veiðitakmarkanna I 200 milur fyrir
árslok 1975. Hafa margvisleg tæki-
færi verið notuð til kynningar á
þessari ákvörðun meðal annarra
þjóða — og til þess að ávinna henni
skilning og stuðning. Nánari
ákvörðun um útfærsludag mun
verða tekin siðar.
I febrúar s.l. áttu sér stað i
Reykjavik viðræður við fulltrúa
landsstjórnar Færeyja um fisk-
veiðiréttindi Færeyinga við ísland.
Staðfesting á niðurstöðu viðræðn-
anna var til meðferðar hér á Al-
þingi fyrir fáum dögum, og skal ég
þvl ekki fjölyrða um málið hér,
heldur einungis láta þess getið, að
nú var I fyrsta sinn sett hámark á
aflamagn Færeyinga hér við land,
20 þúsund smálestir, en það er
svipað og afli þeirra hefur verið
allra siðustu ár. Færeyingar hafa
um langt skeið notið sérstöðu til
fiskveiða við ísland, enda hyggg ég
aö allir stjórnmálaflokkar, og
reyndar þjóðin öll, eða þvl sem
næst, hafi verið þeirri ráðstöfun
sammála af ástæðum, sem óþarft
er að rekja hér. Slikrar sérstöðu
njóta Færeyingar enn um sinn
samkvæmt hinu nýja samkomu-
lagi, sem gerir ráð fyrir áfram-
haldandi handfæra-, linu- og tog-
veiðum þeirra innan hinna al-
mennu fiskveiðimarka hér við land
— með nokkrum takmörkunum
vegna friðunarráðstafana og af til-
liti til íslenzkra sjómanna, auk
aflahámarksins er ég nefndi. Þvi er
ekki að leyna, að Færeyingar kysu
að hafa hér ennþá rýmri réttindi,
einkum að vera án aflahámarks, en
þó hygg ég að þeir eftir atvikum uni
vel hinu nýja samkomulagi.
Öryggismál
Arið 1974 voru 25 ár liðin frá
undirritun Atlantshafssáttmálans
og stofnun Atlantshafsbandalags-
ins. 1 þvi tilefni var vorfundur
utanrikisráðherra bandalagsins
haldinn I Ottawa i júnimánuði
slðastliðnum. Á fundi þessum var
gengið frá og samþykkt yfirlýsing
um samband Atlantshafsrikjanna.
Yfirlýsingin var siðar undirrituð á
fundi æðstu manna i Brussel i júli-
mánuði.
Ég tel rétt aðlesa hér upp siðustu
greinina I þessari yfirlýsingu, en
þar koma skýrt fram markmið
bandalagsins og meðlimaríkja
þess:
„Nú á þessu ári, þegar 25 ár eru
liðin frá þvi að Norður-Atlantshafs-
samningurinn var undirritaður,
lýsa aðildarriki bandalagsins enn á
ný yfir stuðningi sinum við þau
markmið og þær hugsjónir, sem sá
samningur byggist á. Aðildarriki
bandalagsins lita til framtiðarinn-
ar af öryggi og eru þess fullviss að
þjóðir þær, sem lönd þeirra byggja,
búa yfir þeirri lifsorku og
sköpunarmætti, em gera mun þeim
kleift að ráða fram úr þeim vanda-
málum, er þær standa frammi fyr-
ir. Þau lýsa yfir þeirri staðföstu
ályktun sinni, að Norður-Atlants-
hafsbandalagið muni hér eftir sem
hingað til gegna slnu ómissandi
hlutverki við að skapa hann varan-
lega frið, sem þau eru ákveðin i að
koma á og viðhalda um ókomin
ár.”
Alþingi hefur þegar verið gerð
grein fyrir samkomulagi rlkis-
stjórnarinnar við stjórn Bandarikj-
anna um varnarliðið á Keflavíkur-
flugvelli, svo ég mun ekki dvelja á
þvl atriði, nema hvað þess má geta,
að viðræður embættismanna um
framkvæmd samkomulagsins
ganga eins og ráð var fyrir gert.
N orður la ndasamvinna
Norræn samvinna skipar nú sem
áður háan sess i samskiptum okkar
við önnur lönd. Þetta kemur meðal
annars fram I tiðum norrænum við-
ræðum um hin margvíslegustu
málefni og sifellt fleiri samninga-
gerðum á ýmsum hagnýtum svið-
um. Af meiri háttar norrænum
skoðanaskiptum er skemmst að
minnast þings Norðurlandaráðs
hér I Reykjavik, auk hinna reglu-
bundnu ráðherrafunda, og á samn-
ingasviði er nú siðast að geta
Norðurlandasamnings um bætur
vegna veikinda, meðgöngu og
bamsburðar, sem undirritaður var
I Kaupmannahöfn nýlega.
Norðurlönd hafa komið ár sinni
vel fyrir borð með nokkuð mismun-
andi hætti i millirikjasamskiptum
— en þau eru einhuga að þvi er við-
vlkur eflingu norræns samstarfs.
Mismunandi fyrirkomulag á sam-
skiptum þeirra við önnur rlki hefur
að sjálfsögðu fyrst og fremst
sprottið af viðleitni Norðurland-
anna hvers um sig til að gæta sem
best eigin hagsmuna, en um leið
hefur þessi fjölbreytni á vissan hátt
orðið þeim sem heild styrkur. Og
með hinu nána samstarfi sln I milli
um alþjóðamál hefur þeim oft tek-
ist að hafa áhrif til farsældar
þróunar langt umfram það, sem
ætla mætti um ekki fjölmennari
ríki. Þess er að vænta, að norrænt
samstarf haldi áfram að eflast og
dafna.
Evrópuráðið
Starfsemi Evrópuráðsins og
þátttaka íslands I henni, var með
svipuðum hætti á árinu 1974 og áður
var.
Þær urðu helstar breytingar á
starfsemi og rekstri Evrópuráðs-
ins, að nýr aðalframkvæmdastjóri
tók þar við störfum. Er það þjóð-
verjinn Georg Kahn-Ackermann úr
hópi sóslal-demókrata. Átti hann
um árabil sæti á þjóðþingi
(Bundestag) Sambandslýðveldis-
ins Þýzkalands sem þingmaður úr
flokki sósial-demókrata, og var
jafnframt lengi einn af fulltrúum
V.-Þýzkalands á Evrópuþinginu.
Hann hlaut kosningu til þessa
embættis á maifundi Evrópuráðs-
ins og tók við störfum I september.
Hinn nýji aðalframkvæmdastjóri
hefur að undanförnu heimsótt ýmis
aðildarrlki Evrópuráðsins, eins og
venja mun vera þegar nýr maður
tekur við þvi embætti. Mun hann
hafa I hyggju að ljúka við þær
heimsóknir á þessu ári og hefur
hann m.a. boðað komu sina hingað
til íslands einhvern timann á þessu
ári og er enn ekki ákveðið nánar
hvenær það kann að verða.
A stjórnmálasviðinu má það til
ttðinda teljast, að þvi er Evrópu-
ráðiö varðar, að eftir að stjórnar-
skiptin urðu á Grikklandi, þegar
herforingjastjóminni var velt af
stóli og ný og lýðræðislegri stjórn
tók við völdum, þóttu stjórnarhætt-
ir þar i landi þá hafa breyzt I nægi-
lega lýðræðislegt horf aftur, að
unnt væri að veita Grikklandi á
nýjan leik fulla aðild að Evrópu-
ráðinu og skeði það á fundi ráð-
herranefndarinnar I Paris á s.l.
hausti, en áður hafði Evrópuráðs-
þingið gert samþykkt um að veita
Grikklandi aðild að ráðinu á nýjan
leik.
Évrópuráðið lét Kýpurdeiluna
mjög til sin taka einkum eftir að
átök hörðnuðu þar á árinu. Meðal
annars beitti Evrópuráðið sér fyrir.
fjársöfnun til aðstoðar flóttafólki á
Kýpur, og lagði Island til nokkra
fjárhæð (800 þús. kr.) I söfnun
þessa.
t mannréttindadómstól Evrópu á
nú sæti, af Islands hálfu, prófessor
Þór Vilhjálmsson, en fulltrúi Is-
lands I mannréttindanefndinni er
dr. Gaukur Jörundsson, prófessor.
Fulltrúar tslands, aðallega frá
ýmsum ráðuneytum stjórnarráðs-
ins og sérstofnunum rikisins, sóttu
fundi á árinu I ýmsum hinna fjöl-
mörgu nefnda, sem á vegum
Evrópuráðsins starfa að athugun-
um og skoðanaskiptum á fjölmörg-
um sviðum stjórnsýslunnar. Full-
trúar þeir, sem slika fundi sótti,
voru m.a. frá dóms- og kirkjumála-
ráðuneytinu, heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytinu, félagsmála-
ráðuneýtinu, menntamálaráðu-
neytinu, viðskiptaráðuneytinu,
samgönguráðuneytinu og fleiri
stofnunum. Er ekki fjarri lagi, að
fjöldi þeirra nefndarfunda, sem is-
lenskir embættismenn hafi tekið
þátt I, séu að minnsta kosti 40-50 að
tölu, og fóru þeir fram ýmist i
Strasbourg eða einhverjum
aðildarrlkjanna. Skal það tekið
fram að Evrópuráðið greiðir öll
fargjöld og dvalarkostnað fyrir þá
fulltrúa, sem af Islands hálfu hafa
sótt fundi þessa.
Viðskiptamál
Friverzlunarsamningur íslands
og Efnahagsbandalags Evrópu tók
gildi 1. april 1973. Verndartollar á
iðnaðarvörum frá aðildarrikjum
bandalagsins hafa síðan verið
lækkaðirþrlvegis fyrst um 30% við
gildistöku samningsins, siðan um
10% 1. janúar 1974 og loks um 10% i
ársbyrjun 1975. Umsamin tolla-
lækkunaráætlun gagnvart Efna-
hagsbandalaginu er hin sama og i
samningnum við EFTA, en skv'.
henni er gert ráð fyrir að verndar-
tollur á iðnaðarvörum lækki hér-
lendis gagnvart aðildarrikjum
þessara samtaka á timabilinu fram
til 1. janúar 1980ogverði þá að fullu
afnumdir. Við framkvæmd tolla-
lækkananna hefur þess jafnframt
verið gætt að tollamismunur milli
EBE og EFTA-landa annars vegar
og landa utan þessara samtaka
hins vegar aukist ekki frá þvi sem
hann var við upphaf tollalækkan-
anna.
Að þvl er snertir tollfriðindi fyrir
Islenzkar iðnaðarvörur, sem fluttar
eru út til Efnahagsbandalagsins þá
hafa tollar á þeim lækkað þrivegis
samtals um 60% i samræmi við
ákvæði fríverzlunarsamningsins.
Hinsvegar hafa umsamin tollfrið-
indi fyrir Islenzkar sjávarafurðir
enn ekki komið til framkvæmda
vegna þess ákvæðis I samningnum
að gildistaka þeirra sé bundin þvi
skilyrði, að viðunandi lausn náist
fyrir aðildarrlki Efnahagsbanda-
lagsins á sviði fiskveiðiréttinda.
Þar sem Þjóðverjar hafa enn ekki
náð samkomulagi, þá hafa þeir
lagst gegn þvi að ákvæði samnings-
ins um tollfrfðindi fyrir sjávar-
afurðir tækju gildi. Þar af leiðandi
hefur samningurinn ekki enn haft
verulega þýðingu fyrir útflutning-
inn i heild. Tollar á sjávarafurðum
I gömlu efnahagsbandalagslöndun-
um hafa þvi ennþá ekki lækkað eins
og samningurinn kveður á umog af
sömu sökum hafa tollar verið lagð-
ir að nýju á sjávarafurðir eins og
t.d. frysta rækju, freðfiskflök og
lagmeti I Bretlandi og Danmörku
frá 1. janúar 1974, sem fara siðan
hækkandi I áföngum fram til 1. júli
1977, þegar þeir verða hinir sömu
og ytri tollur Efnahagsbandalags-
ins. Vörur þessar urðu tollfrjálsar i
Bretlandi og Danmörku við aðild
okkar að EFTA 1. marz 1970. Við
þetta bætist svo, að V-Þjóðverjar
settu á óformlegt löndunarbann á
isfisk I október 1974. Þeirri aðgerð
var mótmælt af Islands hálfu I
GATT svo og I OECD og ennfremur
við Efnahagsbandalagið.
Areglulegum fundum með Efna-
hagsbandalaginu, þar sem fjallað
er um framkvæmd friverzlunar-
samningsins, hefur af íslands hálfu
verib lýst óánægju með að jafnvægi
FRAMLEIÐUM
það, sem samningurinn gerir ráö
fyrir milli kvaða og hagsbóta
samningsaðilanna sé alls ekki fyrir
hendi, meðan friðindi fyrir sjávar-
afurðirnar koma ekki til fram-
kvæmda.
Ráðherraráð EFTA hefur látið
málið til sin taka, er það samþykkti
á fundi sinum I nóvember 1974 að
lýsa áhyggjurn sínum yfir þvl, að
friverzlunarsamningur Islands við
Efnahagsbandalagið væri ekki að
fullu kominn til framkvæmda.
EFTAríkin áréttuðu þessa afstöðu
slna I reglulegum viðræðum sinum
við bandalagið I desember s.l.
Framkvæmd áætlunar um lækk-
un verndartolla á vörum frá EFTA-
löndum er nú hálfnuð, en tollfrelsi
fyrir Islenzkar vörur i EFTA-lönd-
um fékkst þegar við aðild að sam-
tökunum 1. marz 1970. Meginverk-
efni samtakanna er samræming á
framkvæmd friverzlunarsamninga
aðildarríkjanna við Efnahags-
bandalagið. Þá fer og fram athug-
un á þvi hvort heppilegt sé og á
hvern hátt auka megi samráð
aðildarrikjanna um efnahags- og
viðskiptamál á alþjóðavettvangi.
Sökum þess hversu þýðingar-
mikil utanrikisviðskiptin eru fyrir
efnahag okkar, þá hlýtur það að
vera okkur hagsmunamál, að al-
þjóðleg viðskipti séu sem frjálsust.
Þess vegna er rik ástæða til að taka
þátt I alþjóðasamstarfi á vegum
GATT, sem hefur afnám hindrana
á viðskiptum þjóða i milli að mark-
mibi. Á ráðherrafundi GATT I
Tókýó i september 1973 var ákveðið
að hef ja nýjar viðræður um frekara
afnám hindrana á viðskiptum. Vib-
ræður þessar virðast nú vera að
komast á nokkuð skrið enda hafa
bæði Bandarikin og Efnahags-
bandalagið markað stefnu sina i
þeim I höfuðdráttum. Upphaflega
var gert ráð fyrir, að þessum við-
ræðum yrði lokið á árinu 1975, en
vafalitið eiga þær eftir að taka
nokkru lengri tima.
Þátttaka I fundum
alþjóðastofnana
og ferðalög
Ég hef sótt fundi utanrikisráð-
herra Norðurlanda vor og haust og
einnig hina reglubundnu NATO-
fundi I april og desember eins og
venja er til. Ennfremur sótti ég
Allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna að vanda.
Ég tel þátttöku i þessum fundum
mjög gagnlega, ekki einungis
vegna mála þeirra, sem fjallað er
um heldur einnig vegna persónu-
legra kynna við starfsbræður mina,
sem þar þróast og nauðsynleg eru á
þessum timum snöggra breytinga
og aukinna samskipta.
í febrúarbyrjun þáði ég og kona
min boð i opinbera heimsókn til
Sovétrikjanna. Dvöldum við þar
ásamt ráðuneytisstjóra utanrikis-
ráðuneytisins I 9 daga. Móttökur
allar voru með ágætum, og tel ég
að ferðin hafi verið til gagns fyrir
samskipti Islands og Sovétrikj-
anna. Ég bauð A.A. Gromyko,
utanrikisráðherra, fyrir hönd rikis-
stjórnar íslands, að koma I opin-
bera heimsókn til íslands þegar
tækifæri gæfist.
Samstarfið við
utanríkismálanefnd
Ég hefi eins og áður leitast við að
hafa náið samband við utanrikis-
málanefnd Aiþingis. Ég hefi setið
flesta fundi nefndarinnar og gert
henni grein fyrir gangi utanrikis-
mála og skýrt afstöðu rikis-
stjórnarinnar til þeirra.
Vil ég bera fram þakkir minar til
nefndarinnar fyrir samstarfið.
RUNTAL OFNA
Umboðsmenn:
Velsmiðjan Logi, Sauðárkróki. Sigurður Jónsson pipu-
lagningamaður, Húsavik.
OFNASMIÐJA NORÐURLANDS H.F.
Kaldbaksgötu 5, — Akureyri — Pósthólf 155.
Simi 2-18-60.