Atuagagdliutit - 05.08.1976, Blaðsíða 22

Inuusuttoq
Kalaallisut
inuiaassuserput
Inuiaqatigiinni aaqqissueriaaseq
sunaluunniit naaatsumik nassui-
aasiussagaanni naleqqunnerus-
saaq oqaatigissallugu tassaasoq
sunaluunniit avatangiisinut na-
leqquttunngorsarneq. Tassa silar-
suarmi sumi inissisimaneq, inoo-
qatigiit kikkuunerat, inuuniutaa-
sullu suunerat najoqqutaralugit
inuit timikkut anerssakkullu ator-
torisatik naleqquttunngorsarta-
raat. Timikkut pisariaqartitatut
assersuutigineqarsinnaapput neri-
saqarneq, atisaqarneq, najugaqar-
neq, angalallunilu nerisassarsius-
sagaanni angallatit allallu taak-
kua assigisaat. Anerssakkullu pi-
sariaqartitat eqqarsaatigissagaan-
ni pineqartarlutik soorlu upperi-
sarsiorneq, inooqatigiinni aalaja-
ngersakkat. soorlu upperisarsior-
neq, inooqatigiinni aalajangersak-
kat assigiinngitsut, pinngorartitsi-
sinnaaneq, soorlu erinarsorneq ni-
pi lersornerlu, eqqumiitsuliorneq,
taalliorneq oqaluttuallu assigiin-
ngitsut il. il.
Nunatta oqaluttuassartaa ataat-
simut isigalugu assakkat tunnga-
vigalugit Kalaallit-nunattinnik
nunaginneqqaartuusut tassaapput
inuit — eskimuut — kulturiannik
kultureqartut.. Taamatut kulturi-
nik attataqartuusarsimasut kingo-
raaataanneranni massakkut inuu-
sugut siuaattitut naatsorsuutigi-
vissinnaasavut Thulekulturimik
ingerlatsisuusut nutaanerusortaat
Inugsuk-kulturimik attataqartut
nunarput kaajallavillugu nuna-
qarfigilersimavaat ukiut 1400-t
qiteqqunnerisa nalaanni.
Taama kinguaariit assigiinngit-
sut inunnik — tassa eskimuunik
— siuaasaqartut issittut nunartaat
allanit ataannartumik akuliuffigi-
neqaratik pigisimavaat ukiut 3-
400-it ingerlaneranni, taamalu
inuusaasertik nunap imallu pis-
susiinut naleqqulluartumik aaq-
qissuussimallugu.
Inuiaqatigiit taamatut ukior-
passuarni attassisinnaasunngorlu-
git pilersissimasaat taamattaaq
pissuseqarsimapput, tassa avata-
ngiisiminnut naleqqutunngorsak-
kamik aaqqissuunneqarsimallutik.
Taamaattumik tupigisassaanngi-
laq inuit — eskiimuut — immik-
kccrtiterneri sumiinnertik malil-
lugu assigiinngisitaarneqarsin-
naammata inuiaqatigiittut aaqqis-
ssussisimanerminni inuusaaseqar-
nerminnilu. Tupinnarnerusutulli
oqaatigineqarsinnaavoq inuiattut
taama siamasittigisutut ataatsi-
mccrluni ataqatigissutut — ilaqu-
tariissutut — ukiut ingerlaneranni
imminnut pissuseqarfigiuarsima-
nerat.
Inuiaqatigiittulli siulitta pissu-
serisaasa ilaat taatsiariartigik
inuiaasutsimikkut ataatsimooruti-
ginerusaattut taaneqarsinnaasu-
tut:
Siullermik inuiaqatigiit.
Siulitta pissusiini inuiaqatigiit-
tut naatsorsuunneqarsinnaasut
minnerpaat pingaanerpaalli tassa
ilaqutariit. Inuiaqatigiimmi pin-
nguuteqarsinnaammata ilaquta-
riinnik ataatsinik ataatsimi nuna-
qarfeqartunik (soorlu tamanna ul-
lorissat pulaarnerannik oqalut-
tuami nalunngikkipput).
Inuiaqatigiit taakkua oqaatigi-
sariaqarput tassaammata immin-
nut ingerlatittut. Pissaqarniar-
nerminni inuiaqatigiit taakku ti-
mikkut anerssakkullu pisariaqar-
titaminni tamarmik peqataavissu-
tut ingerlatsipput. Tassa inuiaqa-
tigiit akunnermminni akimaneru-
sortaqaratillu akimaannerusorta-
qanngillat pissarissaarnerusullu
pissarliornerusinnaasut tamaasa
nammaqatigalugit ingerlallutik.
Pingaartumik pissarissaarneruler-
nermik nalaanni.
Aammali taamatut suleqatigiil-
luarsinnaanerup annernartortai
atoqatigiissallugit pissarliulerne-
rup nalaani inuiaqatigiit ataqati-
giissumik ingerlatinniarnerini nu-
kissat suulluunniit atortariaqartut
atortarlugit.
Siulitta inuiaqatigiissutut aaq-
qissuussisimanerminni eqaatsu-
mik nakuussutigisimasaasa ilagaat
akunnerminni naalagaasunik naa-
lakkkersuisoqannginnertik. Pini-
artorsuit angakkullu immikkut
piginnaassuseqartutut atorfissa-
minni atuuttarput inuunerminnili
taamatut atorsinnaanertik immik-
kut piginnaassuseqarfimminni
taaamaallaat atortarlugu. Tassa
immikkut piginnaassuseqarneq
inuiaqatigiit akornanni atorfissa-
vittut ataannartussatut qaffasin-
nerussutissatulluunniit atorne-
qanngisaannarluni, atorfissaqaler-
fimmili inuiaqatigiinnut tamanut
iluaqutaaffissami periarfissani aa-
lajangersimasuni tamaallaat ator-
neqartarluni.
Inuiaqatigiit inuit — kalaallit
— akornanni immikkut inuiaqa-
tigiippiaat akunnerminni aalaja-
ngersagaannik inatsiseqanngilaq,
taamaatcq inuunertik inatsiseqar-
tillugu ingerlappaat. Inuit ataa-
siakkaartut misigisimassuseqarti-
taapput inuiaqatigiissusermi ma-
ligassaatitaasut inuunerup pin-
ngitsuugassarinngisaasut paasisi-
maneqassasut, nakimassanatik
malinneqarnerat iluaqutissarigit-
tik uniorneqarneralli isertortu-
miluunniit ataasiakkaartunut
piinnarnani inccqatigiinnermis-
saaq napaniarnikkut innarloqu-
taassasoq. Taamatut aalajanger-
sakkanik inatsiseqanngikkaluar-
luni inatsisitut taaneqarsinnaasut
tassa inooqatinut pissuserinnis-
saq aammalu upperisarsiornermut
atatillugit maleruaqqusaasut assi-
giinngitsut soorlu allertarnerit.
Kalaallit issittup nunartaani
imartaanilu inuuniarnerminni pi-
ngaartitaasa pingaarnerit ilagaat
pinngcrtitamik peqateqarneq.
Pinngortitap piniagassallu ator-
nerlunneqarnerat atortuunngilaq.
Piniagassat pissarsiassallu allat
atortussaasinnaasortaat tamaasa
Sisimiune inCisugtut atautsimérssuarnerånit. (åss.: Beth K. Thomsen).
atorniartarpaat, pisariaqartitatil-
lu sinnerlugit pinipilussanatik.
Pinngortitamik illersuineq inuu-
nermik illersuinermut nallersuun-
neqarsinnaavoq, tassa pinngorti-
taq suerusarneqarpat inuittaaq
taassuminnga inuuniuteqartut
taassuminngalu atalluinnartut su-
erusarneqassamata. Taamaammat
aalajangersimasumik nunaqarfe-
qartuarneq annertunerusumik a-
ttuttuunngilaq, nunalli immallu
pissarititaasa ingasaassisumik a-
atornaveersaarnissaat pillugu pi-
niakkat assigiinngitsut nalliuttar-
nerat malillugu nikerartarlutik.
Qulaani taareerpara kikkut ta-
marmik inuiaqatigiit iluanni pi-
sinnaasartik naapertorlugu ator-
fissaqartinneqartut, tassa meeq-
qat, utoqqaat, inersimasut inuu-
suttullu tamarmik immikkut na-
leqqunneruffittik malillugu inui-
aqatigiit iluanni suliassaqartitaa-
juartarmata, aammalumi angutit
arnallu akunnerminni suliassat
agguataartarnerat aalajangersar-
simanngikkaluarluni aalajangersi-
masoq malittarisarlugu.
Taamatut inuiaqatigiit iluanni
suliassat agguataarsimaneranni
assigiinngisitsilluni ingerlatsine-
qarpoq, pisariaqalerfiatigulli aam-
ma assigiinngitsitsineq atuuttin-
neqartarluni. Imatut isigalugu:
Assigiinngitsitsineq inuup inuttut
ataqqinassusianik illersuutitut a-
torneqartartoq. Tassa inuit inut-
tut assigiinngissinnaanerat tun-
ngavigalugu assigiissitsineq inger-
lanneqartarluni.
Inuiaqatigiittut taamatut aaq-
qissuuneqarsimasunut perorsaa-
sarneq pisarpoq inuiaqataasut
inersimalerunik akornuteqanngit-
sumik inuttut kinaassusertik nam-
miniussusermittut assersuussin-
naanngortinniarlugu. Tassanis-
saaq inuup pissusia ataqqillugu
assigiissitsiniarneq ingerlanneqar-
tarluni, arnalli angutillu assigiin-
ngitsunik suliassaqartitaanertik
naapertorlugu assigiinngitsumik
perorsarneqarsinnaallutik.
Peroriartornerup nalaani meeq-
qat pinnguaatigisarpaat pinngu-
aatit inuiaqatigiit pissusilersome-
rannik ilaarsinertut taaneqarsin-
naasut. Pinnguaatit amerlaner-
saat, imaattuusarput meeqqat ata-
qatigiinerulernissaminnik sungiu-
sarneri (tassunga atatitllugu taa-
sinnaavara inuiaqatigiit allan-
ngcrtitaajartorneranni pinnguaa-
tit unammillernermik tunngave-
qarnerusut nalinginnaaneruleriar-
torsimammata).
Kslaalllisulli immittinut isigi-
nittinni suut nalunaaqutarisutut
isigisarpavut? Apeqqut tamatta
imaaliallaannarlugu akiuminaat-
tissagunarparput. Tassami kalaal-
lisut inuiaassutitsinni nalunaaqu-
tarisavut arlaliummata. Ataatsi-
mcorutivut pingaarnerusut tassa-
apput: Oqaatsivut, nunarput
inuusaaserpullu. Taama oqaatsit-
ta assigiissuteqarneratigut inuia-
qativut Canadami Alaskami Si-
beriamillu ittut immittinnut qa-
ninnerusutut isigisarpavut inuu-
saattsittali assigiissusiata aamma
taamatut immittinnut qaninner-
put erseqqissartarlugu. Oqaatsitta
inuusaatsittalu saniatigut pi-
ngaartitatta annersaat taaliortutta
nunarput — uagut kalaallit nu-
narput- kinaassutitsinnik erseq-
qissaatitut saqqummiuttaraanga-
mikku anerssaakkut nakuussuse-
qalersittarpaatigut, soorlu Pavia
Petersen-ip oqaatigigaa: „/Nunar-
put manna maannamut piggaaat/
nanisisuusut/".
Taamatut isumaliuutissatut pi-
ukkullugit saqqummiuppakka i-
nuiaqatigiittut aaqqissuussiner-
Suut aqqutigalugit inuusuttut
naalakkersuinermi peqataane-
rusinnaappat aammalu qinik-
kat inuusuttullu qanoq ilior-
lutik atassuteqaqatigiinneru-
lersinnaappat?
Apeqqut tanna ataatsimeer-
suartut oqaluuserisimavaat,
uanilu atuarsinnaavarsi sule-
qatigiit sisamaata nalunaaru-
taa.
Qangaaniiilli inuiaqatigiinni ka-
laallini inersimasut, meeqqat
inussuttullu ikioqatigiillutik qi-
makkiartorneqarsimasoq uter-
teqqinneqartariaqarpoq.
Tamanna naalakkersuinikkut
peataanermut 'timitalimmik pula-
tinneqarsinnaavoq inuusuttut pe-
qatigiiff-iisa kattuffissaatalu 1979-
imit kommunimut qinersinissaq
sioqqullugu naammassillugu su-
lissutigisinnaassappassuk inuu-
suttut qinersinissamut inuusuttut
namminneq qinikkaminnik im-
mikkut sulisussamik kommunal-
bestyrelsiminnik qinersisinnaati-
taalemissaata inatsisitigut ani-
ngassalersugaanikkullu tunnga-
vissaqalemissaa.
Inuusuttut kommunalbestyrel-
siat inersimasut kommunalbesty-
rélsiannut siunnersuisartutut
inissisimassaaq, pingaartumik
inuusuttunut tunnganerusunik
suliassaqartitaalluni.
Isumagisassaasa ilaattut makku
assersuutitut taajumavagut:
1. Illoqarfigisami kommuneqar-
figisamilu pisortanit sumiginna-
gaasut sulissutigisamissaat, asser-
suutigalugu illoqarfigisap kusa-
nartuulluni saligaatsuujuarnissaa.
2. Inuusuttut illuutissaannik
inuusuttut namminneq sanasaler-
mik isumaliuuteqamittinni ava-
taanit isumaliuutigeqqissaarlugit
tunniussaasunit uaguttinnut na-
leqquttunit qinersiffissattinni qi-
viagassaut qaninnerusorigakkit
kingornussarsiattinnit ajunngequ-
tit atorsinnaasavut.
Inuusuttut ataatsimeersuarne-
rata ammarneqarnerata kingunin-
nguatigut oqallisigisassaq siulleq
aallaamerlugu taamatut oqarpoq
højskolimi ilinniartitsisoq Carl
Ch. Olsen (puju).
nissaata ajornaallisarnissaa. Illu-
ni tamakkunani suliassat ilagissa-
vaat itinerusumik peqqissaarne-
rusumillu inuusuttut inuusutto-
qatiminnik siunnersuisarnigssaat.
3. Meeqqanut inuusoqatinullu
inuiaqatigiinni akisussaassuser-
mik sungiusaaqataanissaq, tama-
tumuunalu aamma naalakkersui-
nikkut aquttuulernissamut qimo-
riarsaqatigimnissaq.
4. Inuusuttut sunngiffimminni
soqutiginartunik siunertaqarluar-
tunillu sammisassaqalernissaata
sulissutigisarnissaa, soorlu ung-
domsklubs ingerlaasii allanngor-
titerlugit.
Taamatut inuusuttut akisussaa-
qataaleqqinnissamut patajaatsu-
mik periarfissaqalissappata atuar-
fimmi atuartitsinermiilli inuiaqa-
tigiinnnut tunngasut akisussaa-
qataanerlu pingaarl-uartutut inis-
sisimasariaqarput, tassami aki-
sussaassusermik misigisimaneq
angerlarsimaffinni atuarfinnilu
sorlaqalereersimasariaqarmat.
Isumaqarpugut umiarsuarmik
inuusuttunut atuarfittut anga-
laartutut atorsinnaasumik pissar-
sisariaqartoq. Taanna sinersorlu-
ni sivisuatsiaamik illoqarfinni
ataasiaikkaani uninngasassaaq
nunaqarfiup inuusuttortai peqati-
galugit ajomartorsiutinik sulissu-
tigisariaqartunillu allanik sammi-
saqarfittut qitiulluni, soorlu pis-
sutsit misissukkat filmiliaralugit
atuakkiaralugillu oqallisissiaralu-
git. Tamatumuunattaaq imminut
ilisareqatigiinnerulerneq ataqati-
giinnerulernerlu nukittorsaqati-
giiffiusoq paaseqatigiiffiusorlu
tunngavilemeqassapput.
Inuusuttoqativut allattarlusi quppernerput
pissanganarnerusunik imaqarniassaq
Uunga allagit:
Inuusuttut aaqqissuisoqarfiat
Postbox 275
3900 Godthåb
Inuusuttut
naalakkersuinerlu
22