Atuagagdliutit - 18.05.1978, Blaðsíða 29

Alfred Toft
NUK .NUUK
Kanga månalo___
'map pisussutai
'lisimaneKarérsutut imat nigdler-
tut, Sikuiuitsume avangnardlerme
kujatdlermilo, umassunik naussu-
n'gdlo pisussuteKarput imane ki-
sgtunltunit amerdlanerujugssuar-
imat kiagtut ilåne ima uma-
ssukitsigissarput imap inoKajuit-
suinik taineKartariaKardlutik.
Eskimo" perKautåne ima isu-
fnaKartineKarsimagunaraluarpoK
■.neKitumassoK", sordlulo Bibele
^aligdlugo inuk timiussåinarmik
'nussuteKångitsoK, inuk ama ne-
Kåinariiik inussuteKångilaK.
eskimut nerissaisa ilangåtsiaru-
lugssue aulisagåuput, åmalo nau-
ssunik åssiglngitsorpagssuarnik
nerissaKartarput.
kisiåne amerdlaKaut tamatumi-
nga „puiguisimassut":
„inuit piniartussut nerssutinik,
tingmissanik aulisagkanigdlo
nerigångamik nene nerpitdlo
pinarnagit åma erdlavigtortar-
nxata åmalo misiligtagkatik på-
sissatigdlunit nåpertordlugit
nerissatik ilaKartitarmatigik
naussunik åmalo imap naussui-
nik, isumaKarnarpoK kalåle k
modernevssoK niuvertarfingme
Kivdlertussarmiunit ussernar-
torsiulersimassoK..
taima agdlagpoK nakorsauneK Ole
Bouet 1952-ime.
imap naussue
imap naussue?
åp, tåuko pivdlugit Rink oxa-
iugtuarpoK eskimut imap naussue
imalunit suvdluitsut åssiglngitsut
ardlagdlit nerissarait:
.. nerissaugajungneruvoK tai-
neKartartoK SuvdluitsoK takug-
ssaussorujugssuaK; nerumigtu-
mik kanårtanarpoK Asparges-
itutdlo siligtigalune igdlugtut-
dlo siligtunik pilutaKardlune.
kanårtå pilutailo nerineKartar-
Put, kanårtå pingårtumik ut-
dlugo mamarnerartarpåt, kisiå-
ne kalåtdlit OKartinago tamati-
gut nerissarpåt iluarinerussar-
dlugulo orssersordlugo, åmalo
tarajortå nåkarterKårdlugo".
imamit pigssarsiagssanit pitsau-
ssunit avdlanit ukiup KanoK ili-
nerinilunit åma pineKarsinaussu-
nit taineKarsinåuput uitdlut erxu-
ssatdlo.
KajaK
piniagagssaKardluarmat piniutig-
ssat ajornångitsuputaoK. sordlo
KajaK pivdlugo agdlagsimassoKar-
Pok:
„sananiaråine Kissuk atausinar-
dlunit uuvdlugaK pissarianar-
Pok, Kissuit silingnerumåt mar-
dluk isuliutdlugit åmalo paor-
naKutdluit avalenutait penine-
Karsinaussut imalunit ndpartat
sorKartait tigpiliutdlugit, åmalo
puissit amé nalinginaussut 3 a-
miliutdlugit...
iluamik sananeudsagpat Kissu-
itdlo atornexdsagpata saunig-
ssai amitsut amerdlasut Kissia-
nit sandsagunigit kalåtdlip uv-
dlut 3—4 tåukununga atoriar-
dlugit, sapåtip akunera sivner-
dlugo Kåiniornermut atorajug-
tarpå.
kisiånile dmit merssortornerat
åmalo marranermik orssumigdlo
uvsigsaissamex pivfigssamik
angnikitsuinarmik atuivfiussar-
put“.
ånilånganex
palasit OKalugtarput kalåtdlit ili-
slniarnernut angåkuarniarnernut-
dlo ånilångajuardlutik inussut,
kisiåne tåssarpiåunginerpat kri-
stumiut tOKumut ersissut, erKar-
tortuardlugitdlo ajortisiaK, åniar-
fik KorsarKortarnerdlo?
Tornårssuk
kialuna Tornårssuk ajungitsu-
nguaK avdlångortikå Diåvulu-
ngortitdlugo?
piniagkat
1700-kune piniagagssat aulisag-
katdlo ima amerdlatigaut angner-
tunerussumik pissarissersorane —
tåssame piniartut pikorigsugunik,
pinerratigigkunik — Kavdlunåt
pilersorneKarsinauvdlutik. kisiåne
soruname eskimut kulturiat ta-
marme etKorneKarpoK kångunar-
sarneKalerame.
kångunarsagauneK
kuisimångitsussutsip pissusisalo
tamarmiussut ilagiussuisimit aki-
orneKarnerat atautsimut issigalu-
gc tamatumunga nalerKupoK.
Katångutigingniat
tamatumane Katångutigingniat i-
ngassåussiniånginerujugsstiput,
tåssa pilersiniarssarigamiko nåla-
gauvfiup iluane nålagauvfik, tu-
ngavigalugit ingminut pilersor-
nigssaK åmalo émip Kalipautåti-
gut 'ingmikortitsineK.
atautsimulerneK
åma tåuko angåkutdlo aportor-
tartoi ujugssuput, kisiåne piniar-
tcK inoKutailo énåuneKartutut o-
KauligineKarångata atautsimuler-
sarput ajoKersuissoKarfingmut pi-
lersuissutut pissusilersornerming-
nut taorsiutdlugo.
nåmagigtarneK
eskimut nåmagigtartorujugssuput
pingortitamigdlo Kajagssussisso-
rujugssuvdlutik. inuniarnerming-
nut pissariaKartitatik sivnerdlugit
umassunik toKoraineK ajorput,
åmalo sordlo åssersutigalugo pui-
ssimik pissanarångamik tamåt i-
luaKutigissarpåt.
„sivnerutitat"
kalåtdlit „sivnerutitamingnik tu-
nissaKartarnerat" Egede tamatu-
malo kingorna inuit amerdlasut
taima isumaKartarmata, erKortu-
ngilaK. Europamiut OKariartausé
„sivnerutitat" åma „inuvdluarni-
utit“ kalåtdline inuiaKatigingne
„pigigsåleriartortungitsune" ilisi-
maneKångitdlat.
månale ukiut nutåt nagdliusi-
måput tuniniaivik Kårsitdlartug-
ssåungitsoK pilersorneKalermat
puissit orssuinik, tugtut aminik,
arferit sorKåinik il. il.. tamåko
pigssarsiariniardlugit toKorainer-
ssuit pissariaKalersimåput, tauva-
lo nerssutit amiåinagkat sivnikue
takugssaulersimåput
neKit
— inungnut pitsunut, teriangnia-
nut tulugkanutdlo neriniarfigssi-
arssuaK tipilugtoK.
tusåriaritdlo:
asule oxalugtuax
måna pivdlugo asule OKalugtuaK
atatinarniardlugo, Kavdlunåt ti-
kiusimassut kalåtdlit ikioriartor-
dlugit, akcrdlianik pinane, isuma
una pigineKalerpoK, kalåtdlit per-
dlernigssamingnut navianartor-
siortuartussut!
måna pivdlugo maligtarissag-
ssaliortoKarpoK, KanoK iliordlune
kalåtdlit „ånåuneKåsassut" ajor-
nartorfingme nerissagssanik pa-
jugtordlugit, tåssa imåipoK Kav-
dlunåt nerissagssautåinik.
politikip pissussårnerussup ta-
matuma nagsatarå, piniartut inui-
aKatigingne sångitscrtatik ikior-
tarungnaermatigik — agdlåme
tamatumunga pingitsailissauju-
ssarput, tåssa inuiaKatigingne pi-
ssugssautitaunerat nutåK tåssau-
lermat måssåkcrpiaK nangming-
neK pissariaKartingisatik tamaisa
niuvernermut tuniutisavdlugit. *)
*) navsuiaut;
torKåinartungitsumik akilerår-
titsinikut naKisimangningneK tåu-
na uvdluvut anguvdlugit atusi-
mavoK. sordlo åssersutigalugo
Knud Rasmussen inatsissartut o-
Kalugtarfiånit 12. februar 1925 i-
ma OKauseKarpoK:
„... sumiginartariaKångivigpoK
akileråruterujugssuit kalåtdlit
niorKUtigssidinitineKarmata, a-
ningaussautimingnit taima ikig-
tigissunit tunissagssiatik piniag-
katigdlo avKutigalugit akiler-
tugssaungmatigik sujulerssui-
netc akisoKissoK tamåt, atorfig-
dlit, niuverneK il. il., Alaskame
eskimut taimaisiungitdluinara-
luartut. tåssduput pissutsit tdu-
ko eskimortavtinik naKisimang-
nigtussut".
tugdlit asåsavat
Kavdlunåt avdlatut iliorsinåungi-
namik kalåtdlit asassariaKarpait
— pisut orssunik tunissaKartar-
tut, åmalo pitsut tungavigssanik
tunississut.
pinerdlugtuliorneK 1738
1738-me kalålerpåluit niuverto-
Karfiup Nup erKåne piniariarsi-
massut angåkoK ersigissaussoK i-
måinarme såssusimavåt toKusi-
mavdlugulo. pinerdlugtuliorner-
mut tåssunga ajoirersuiartortitat
Kularnångitsumik nangmingnér-
dlutik pissutigssaKartitsilersimå-
put testamentitorKame agdlagsi-
mavfik isumaitsuliordlutik ator-
niardlugo.
påsinerdluinerup Kajagssuartu-
mik årKingniarssarinigssånut
taorsiutdlugo kalåtdlitdlo påsing-
nigtarnerisa iluarsiniarnigssånut
taorsiutdlugo „nakutitseriarput",
tåssa pissoiiatausimassut niuver-
toKarfingmut ugsagsårsimagami-
kik Kalångutigingnianutdlc ata-
titdlugit agdlunaussamik unatar-
titdlugit tamatumalo kingorna si-
visujåmik Kilerssorsimatitdlugit.
kukuneK tamåna ajcrtorujug-
ssuarmik kingunei<arsinausima-
galuarpoK.
tamatuma kingorna ukiup a-
tautsip migsså KångiutoK Niels
Egedep niuverniardlune angalav-
dlune kalåtdlit tåuko KeKertame
Ctmåname Manitsup erKåne su-
jumorpai, tåukulo cxalugtupåt
augtalingmik akiniainigssartik
pilerssårutigisimavdlugo niuver-
tcKarfik såssutdlugo, palasit ino-
Kutitigdlo kisimik angerdlarsima-
lermata — kisiånile Niels Egede
niuvertutut tåukununga tikiusi-
mavoK åmalo „ilisarisimagavtigit
inugtase ajortumik piumångila-
vut“.
kisimitdlune angutit kamagsi-
massut 50-it migssait KåKame ila-
galugit, tåssungame majflsimang-
måne, savine amoriardlugc ersi-
ngikunik ornerKuvdlune kajumig-
såjutigalugit, palasit iliuseKarsi-
manerat navsuiarniarssaralugulo
utorKatsissutiginiarssarå, nauk
kalåtdlit OKalugkaluartut, „su-
jugdlermik nakussagsarsimavåti-
gut CKardlutigdlo angåkut tcKU-
ssariaKartut", nangminerdlo mi-
serratiginago erKungitsumik ili-
crfigineKarsimassut.
iluagtitsivdlune såimartikaluar-
pai, naugdlo kingusingnerussukut
unukut narragsimårnerat åma
sarKumerKigkaluartcK, taimåitoK
kivdligdlugit OKalugfigisimavai.
kisiåne pineKarsimanerata kri-
stumiussutsimit sivisumik tunuar-
simårtisimavai. — (H. Ostermann
maligdlugo issuagkat).
pingårnersiugkat
palasip Hans Egedep inunermine
anguniagarilersimavå Kalåtdlit-
nunånut. ungasigsumut najorumi-
naitsumutdlo autdlarnigssaK kri-
stumiussuseK Kavdlunåtsiaine a-
tulerserKingniardlugo. Kavdlunåt-
siainik sujumugaKånginame Ka-
låtdlit-nunåta inuinik eskimuju-
ssunik ajoKersuilerpoK. nunap i-
nuvinik niuveKateKarnikut suli-
neK aningaussalersorneKåsaoK.
kalåtdlit sujulerssuissue angå-
kut suliaminut påsingnigtitdlugit
isumaKataulersiniartugssaugalu-
ardlugit atorterisinaussane tamå-
kerdlugit palasip agssortulerpai.
ajoKersuineK niuvernerdlo taima-
tut pissusilersornerme ingerdlav-
dluarsinåungitdlat. kungip „Ka-
låtdlit-nunåne sulinermik" tigu-
mingnilersimassup sulinerup i-
ngerdlaterKingnigsså taimaitipå.
kisiåne Hans Egede angerdlaru-
mångilaK.
tyskeK greve, Zinzendorf, ugpe-
rissarsioKatigingnut Katånguti-
gingnianut KUtdlersaussoK suliag-
ssamut tamatumunga soKutiging-
nilerpoK kungikormiunutdlo atå-
ssuteKarnine avKutigalugit kunge
kimisimavdlugo Katångutigingni-
anik ajoKersuiartortitanik pinga-
sunik autdlartitsinigssamut Hans
Egede ikioriartortitdlugo. Kalåt-
dlit-nunåta umiartorfigineKartar-
nera taimailivdlune nangerxing-
neKalerpoK.
kupernerssup umiarssup Katå-
ngutigingniat Nungmukartut i-
lauvfigissåta tikiussåta kalåtdlit
2—3.000-it toKcrartipai. Nup er-
Kåne inuit 8 kisimik aniguiput.
tamåna åmalo nuliame nåparsi-
manera pissutigalugit palase Ka-
låtdlit-nunånit autdlåinarnialer-
POK.
fnanpisao'Kj
„Hans Egede asimioKarfingmut tikitoK". kalåtdlip erxumitsuliortup titartagå Rinkip atuagkiåne „Danish Green-
land“ime.
„Hans Egede ankommer til en boplads". Tegning af en grønlandsk kunstner i H. J. Rink’s bog „Danish Green-
land".
29