Atuagagdliutit - 20.07.1978, Page 21

Alfred Toft
NUK.NUUK
Kanga månalo_
nugterineK
uvdlume oKautsit „kommunion"
åma „kommunikant" kalåtdlit
oxausinut nugterpavut, mdna
tikitdlugo taigutit tduko piuku-
ndngingmata nerdliviliartug-
ssatdlo ilarpagssuine påtsiv&ru-
titsissardlutik.
aKigssexarajoK (K’uagssugssuax)
27- dne ilåtigut nåmagtorparput
angut utOTKaK erutdlugtox, a-
mia mardlungnik xalipautilik,
tdssa timine tamåkerdlugo ka-
iortunik KaKortunigdlo akule-
ringnik takugssaussortalik...
uvdlup KerKata kingomatigut
xdxat KorKutdlo avKutigalugit
kangimut ingerdlavunga Atcig-
ssexarajumik taineKartartumut,
tamdnilo Katdngutivut ukiukut
— navianartorsioKalutik ilu-
ngersoicalutigdlo — axigssemi-
artarsimdput.
ivssut
28- dne ivssortalerpugut, Ktssi-
niamerup saniatigut katdngutit
suliaisa artornamerpårtåt.. .
Andreasip oxalussinera
29- dne uvdlåkut xinoKatiging-
nerup kingomatigut kalåtdlit
takornartat ilait OKaloKatigåvut,
uvdlune kingugdlerne ardlalig-
påluit tikiussorsimangmata. na-
lunaexutap akunera atauseK
sivnerdlugo oxaluterérivut ka-
lålersarput Andreas ivangkiliu-
mut tugdluartumik tåukundnga
OKalussilerpoK (oKausé tamaisa
Katdngutivta ilånut nipikitsu-
mik uvavnut nugtertipdka) tu-
såssdkalunit ugperiumångikalu-
ardlugit.
oxalussivfigivai pingortitsissivta
inugtut ilemeranik, dniameri-
nik, tomineranik asangningne-
ranigdlo misigigtartumik ataxa-
tigigdluartumigdlo, kalåtdlit
Kdumarsagausimdngitsut påsisi-
naussdinut ima naletKutigissu-
rnik ilimagissdka tamarmik siv-
nerneKardluinardlutik. agdlåme
kigsautigåra Europame inuit a-
merdlasut oKausigssaxartut tai-
ma OKatdlorigtigissariaKaralu-
artut...
niénigsarniarneK
30- dne ilavut kalåtdlitdlo 11 i-
lagalugit ivssuisorpugut. åma
Kissungnik ujardlerpugut mu-
ningnigdlo katerssivdluta. u-
kiup taimaisinerane mdnit Ka-
tdngutivta nerissåinut pingåru-
teKardluartuput...
Paortut
1- juli. Henoch åma Abraham,
uvdlut ardlagdlit matuma su-
iornatigut niuvertup Påmiunut
»tuaviortumik autdlartitai" u-
‘'niarssuax anorerssuarmit erxu-
OausimassoK tikisimassoK nalu-
naerutigiartortitdlugo uvdlumi-
kut ajungitdluardlutik Kdina-
mingnik tikiput...
Kangerdluarssunguax
erxavtine sapingisamik taku-
ssaxarusugkama, åmalo kalåt-
dlit tamangajangmik uvdlune
mdkunane piniariardlutik aut-
d-larsimangmatat tauva 4. juli
Katdngutit ilait ilagalugit Ka-
ngerdluarssunguamut autdlar-
punga. kuk eualoKarfik taku-
varput KdKatdlo akomisigut i-
ngerdlagavta kangerdluk Ame-
ralik takusinaulerparput. unua-
me kalåtdlit tupidne sinigpugut.
tovtcit tduko Pennsylvaniame a-
torneKartartunit pitsaunerujug-
ssuput.
5. juli Kdxatig ordlune såmiup
tungånut pisugpugut, Nup ka-
ngerdluata ild Pisigsarfiup tu-
ngånut sangmissoK takusinau-
lerdlugo. åma takuvarput ka-
ngerdlup i lå igdlugtut Kdxar-
pagssualik aputitalingnik ser-
milingnigdlo. uvdlågssdkut nal.
1 angerdlamut autdlarpugut a-
putdlutalo nal. 9.
kuisinex
7-idne.
„N. N. Koiaukit Atatab Niar-
nablo Annernerublo Ajunginne-
rum Akkanut, Jesub Tokkoa-
nut" — kuivavkit Atåtap Erne-
ruvdlo Anersåvdlo Iluartup ar-
kane, Jesup toKuanut.
uvdlume kuivara katdngutip
Friedrichip paningua atseme-
KartoK Agnes Bohnisch méraic
ånåta eruupå, kalålerdlo Ju-
dithe tigumiartuvoK.
pexatigtgsårtunut ingmikortiterineK
sapåme 9-dne nal. 9 oKalussi-
vunga Jesup silarssuaK tamå-
kerdlugo inugtai pivdlugit å-
malo ilagxt uvdluata suna suju-
nertarinerå. tauva ingmikorto-
Karfingne 3-ne Nordamerikame
indiånemit nalunaerutit atuar-
neKarput.
ingmikortut dipåta pingajuatalo
akorndne Katdngutit angutit di-
paxdngitsut nukagpiarKatdlo si-
vikitsumik navsuidunexarérdlu-
tik ingmikortitemeKarput. tau-
va uvdlormut najorxutagssaK
oxalussissutigineKarpoK. ... ta-
matumalo kingorna Katdngutit
amat uvexdngitsut niviarsiar-
xatdlo åma ingmikortiterneKar-
put...
sisamagssånik nalunaerutigåra,
sujunigssame mdna tikitdlugo
pissarnermit angnerussumik
kalåtdlit Katdngutivut atomia-
rivut Andussissup taima suli-
nigssamut pikorigsarsimassai,
katerssortitsissamerne ikiorti-
tut...
Tuno
10-ane suliarissartagkdka sa-
niatigut kalåtdlit takornartat
katerssoKatigåvut, inungnitdlo
tåukundnga sujugdlerpåmik na-
lunaerutisigama Tuno pivdlugo
imalunit Kalåtdlit-nunånik pi-
sorxamik tdmarsimassumik tai-
nexartartoK pivdlugo, tauva o-
Kalugtuaisa imait agdlagpdka".
ukioK atauseK tamatuma sujor-
natigut niuvertoK Moltzau niu-
verniaKatigingnit nålagkerneKar-
simavoK Peder Olsen Walløe —
Ameralingme nangminérdlune i-
nussutigssarsiortutut najugalik —
ilisimassagssarsiordlune Tunumut
angalanigssånik kimlniarKuvdlu-
go, ukioK månalo umiarssuåkut
Moltzau direktionimit agdlagarsi-
simavoK, direktionilo oKauseKarsi-
mavoK ilisimassagssarsiornigssa-
mut tåssunga piarérsaivdlune
perKigsårtumik iluarsartussisima-
nera nåmaginartitdluinardlugo. å-
malo Walløep angussarissai ilisi-
maneKalerpata, isumaliutigine-
KartugssauvoK Påmiut åmalo Nu-
nap Isuata (Statenhuk) niuverto-
Karfiliornigssamik Moltzaup suju-
nersutå.
Kanneisut (Kanisut)
„11-åne Katångutit ilait ilagalu-
git 2 milit atordlugit kanger-
dluk ikårdlugo Kanisunukarpu-
nga. tåuna nunap kitivtinitup
(nalivtine taineuartartoK Akia)
ilånipoK, tamånilo portusunik
KdKaKdngilaK, kisidne pukitsu-
nik Kagtunexardlune narssaxar-
dlunilo isorartunik kdxarfiussu-
nik. ajoraluartumigdle tamatu-
ma nalåne ipernarpagssuaKar-
KarpoK St. Thomasime åmalo
Jersey-me Delaware-mitume
misigisimassavnit sualungneru-
jugssuarnik.
nuname tdssane Katdngutivut
suj omatiguf tugtutdluartarsi-
mdput, kalåtdlitdle autdlaisinik
atuilemerata kingomatigut ta-
mane tugtut KaKutigortungorsi-
mdput. tdssane åma eKaloxar-
dluarpoK, uatångutitdlo ilåne
exalungniarångamik xagssuser-
dlutik 400—600-nik exalugtarsi-
mdput...
kalåtdlit ikiortit
„16-idne sujugdlerpåmik kalåt-
dlit ikiortti (ajomt) atautsimé-
xatigåvut. tdssduput Katdngutit
angutit 11 åma arnat 12 ...
Matthæus
17-idne sujugdlerpåmik katd-
nguterput Matthæus Kajarnak
uvdlåkut KinoKatigigsitsivoK4
oxalugpoK Kamdnga pissumik,
ilungersortumik perxigsårtu-
migdlo.
Kangex
18-idne angalautsiarpunga ma-
tuma erxå takuniardlugo. su-
jugdlermik 2 milit Kangermut
ingerdlavugut, tduna imap ang-
måinartup tungånut avatdler-
saungmat, tdssane kalåtdlit
100-t ardlagdlit ukissarsimåput
— pingårtumik kujatåmiut —
katdngutinit orningneKartuar-
tartut, tdukulo ilarpagssue A-
ndussissup pigssarsiarerérsima-
vai åniarnerminut akigssatut...
kalåtdlit igdlorujugssue ukivit
14-it kisipdka, Kissungnigdlo u-
silerpugut kalåtdlinit autdlartu-
nit Katdngutit pisiarisimassdi-
nik.
ImerigsoK
tamatuma kingorna sineriak si-
nerdlugo Imerigsumut ingerdla-
vugut, tassanisimagaluarmat
niuvertoKarfik Godthåb 1721-
mit 1729-mut, angerdlariartor-
dlutalo K’aKukordluta, tdssanilo
kalåtdlit mardluk ndparsima-
ssut pulaorpavut.
unukut nal. 11 migssåne Nor-
dlemut tikipugut ikingnerpå-
mik 6 milit angalarérsimavdlu-
git. . .
aperssuineK
20-åne niuvertoKarfingme pisima-
ssoKarpoK Wattewillep nalungit-
dluaraluardlugo erKartorsimångi-
sånik.
Povel Grønlænderip ajoKersui-
artortitat kuisimassait tamaisa
erKåmioKarfingmitut katerssorti-
simavai. Laersen cKalugtigalugo
Bruunip aperssorpai ånåussiner-
mut tungassunik åmalo Lutherip
katekismusianik.
nåmaginartumik, akissarput, „u-
toTKaitdle isumartik malinardlu-
go, kisidne inusugtut ajoKersorne-
Karnertik maligdlugo", — kingug-
dlerdlo pingårtineKartorujugssu-
vok. sordlo hr. Drachard OKartar-
Iok: niuvertoKarfingmitutigåvut
„naKinernit inugsiautigineKartut“,
kisiåne Katångutigingniat anersån
iluartoK pigåt!
biskopile uterfigeriartigo:
pexatigit
„23. juli ... dipagdlit pexatigit
måne pingårnerssduput tatigi-
narnerpånigdlo ilaussortaKar-
dlutik. diparit 48-uput, nulérne-
ritdle mardluinauvdlutik.
kisidne uvigdlamerit 40-t siv-
nersimavait. tduko akorndne
navssågssduput inuit mikissut
asanartorpagssuit, kisidne åma
ikigtunik ilaKarput angnertu-
mik angussaKarsimdngitsunik,
sulile kuisimdngitsut ilerKupa-
låvinik amerdlasunik atugaxar-
dlutik...
åma arnat dipaKdngitsut 40-t
sivnersimavait. inussauseKarput
Kimassumik, sulivdluartuputdlo,
Kividinardlugit isumaKamar-
dlune inussausiat angutinut
nalerKunerusagaluartoK. tama-
tumanile pissutauvcnc inuner-
mingne ilerKue sulinermigdlo i-
ngerdlatsissamerat, nunané av-
dlane angutit kisimik suliari-
ssagssaraluat.
åma amaKatimik kuisimdngit-
sut akorndne ÅndussissoK piv-
dlugo nalunaiaiumatårujugssu-
put. taimaisiornikut kuisimå-
ngitsorpagssuit sunemeKartar-
simdput, nuliaussuvdlo uvine å-
ma sunertardlugo. Katdngutit a-
ngutit dipaKdngitsut taimågdlåt
30-uput, tåukundnga 12 inersi-
massuviuvdlutik. kisidne tduko
ilaKarput inungnik aulajaitsu-
nik...
tugsiutit
31-dne uvdlunilo tugdleme pi-
ngårtumik sangmerujårpara
kalåtdlisut tugsiutit misigssua-
tårnerat OKautsitdlo atausidkår.
dlugit nugtertitardlugit isuma-
mik emortumik oxautiging-
ningnerat Kulariungnaerumav-
dl ugo.
xavdlunåK ajoxe Bertel Laer-
sen kalåtdlit oxausinik ilikaga-
gardluarsimassox aggersinau-
gångame åma ikiutarpox, pitsd-
ngorsautitdlo suliarinexartut a-
merdlaxaut...
Europamut agdlagkat
1. august kalålersavta ilait Eu-
ropamut agdlagaxarput — ilait
nangmingnérdlutik, ilait ag-
dlagtulerdlutik — tyskisutdlo
nugtertitdlugit...“
Matthæus Kajamap agdlagai
imåiput: „Johannes Assersok ag-
sut nuånårutigårput. sujugdlerpå-
mik oxalussivjigingmatigut kuv-
dlilingitsorsindungilanga Anåu-
ssissox xanigdlugo misigigama.
ilumordlunga oKarsinauvunga
pivdluartorujugssugama — ilivsi-
ne najugaxaratdlamivnit angne-
russumik. Andussissup umatiga
agsut sunersimavå. nudnåmtigisi-
nauvara ikexartOK takordlorå-
ngavko. nikanaraluaxalunga ku-
janiarfigalugo kisiat erxarsauti-
gåra ... takorKårnerse akulikit-
sunik erxarsautigissarpara, kisid-
nile aitsdt Åndussissivtine takor-
xigkumårsimavugut. sanerå ang-
massoK igdluvox iserfigissagssar-
put“.
niuvertoKarfingmik inuvdluarKU-
ssineK
„2-dne niuv ertOKarjingmiut iki-
ngu.tingnersumik inuvdluarxu-
vdka..
Rasmus Bruun palasikune Mar-
tin Ohnsorg-ikune Magleby-me
Stevns-imitume iliniartitsissusi-
massoK. Martin Ohnsorg Hans
Egedep nalåne Nungme ajoKer-
suiartortitausimavoK. 1747 Bruun
„Det grønlandske Seminarium“-
ime iliniartulerpoK ugperissarsi-
ornermutdlo tungassunik atualer-
dlune. Poul Egedep kalåtdlit o-
Kausinik iliniartitarisimavå 1751-
imilo soraerumérsimavoK.
KularnauteKångilaK Nordlit ilu-
ngerscrnartumik akerdlilersortig-
ssarsisimassut. „misiligtarnigsså"
pingårtuvoK ikingutigingnigssa-
mut Kanigdlisamiardlugo.
atauserdle KulamångilaK: ajo-
KersuiartortitaKarfit tåuko mar-
dluk katigunigssånik Drachardip
erKarsautai pissariaKarungnaersi-
måput.
sujunigssaK pivdlugo erxarsautit
„tauvalo tyskit Katdngutit a-
ngutit arnatdlo inuvdluarKussu-
mik nerexatigåka, tdssanilo Ka-
låtdlit-nunåt pivdlugo yinaussi-
ssup erxigsinex pivdlugo erKar-
sautai pivdlugit nudnersumik
OKaloKatigigpugut.
matuma sujornatigut Kalåtdlit-
nunåta kujatåmiut pivdlugit ag-
sut oxaloKatigigtarsimagavta i-
sumaxarpugut Kalåtdlit-nunåta
kujatåne imalunit imaxa Tunu-
me ajoKersuiartortitaKarjingmik
pilersitsinigssax pissariaxdsa-
ssok. ..
ilivexarfik
7-idne sujunersutiga maligdlugo
iliveKarfik iluarsduneKarpoK, i-
lerfit ivssulersornexarput uja-
rårKersomeKardlutigdlo.
sivisungitsumik iliveKarfingmi-
punga — åmalo kalåtdlit amat
— tdssa angutit nunalerinermik
suliaxarneK ajormata taimatut-
dlo sulinermik åma påsisima-
ssaxaratik — ima nudnertigi-
ssumik tamaviårtigalutigdlo su-
liput takussaK nudnerdluinar-
dlune. sulisitdlutik nakimaitsu-
mik toxo makinigssardlo piv-
dlugit OKdloxatigigput, nauk
kalåtdlit in uiangnit avdlani-
ngarnit toxo ersiginerugaluaxd-
gåt ilerritdlo takujumassarina-
git.
inuvdluarKussinex
niuvertoKarfik takusarxigpara
åmalo ajoKersuiartortitaK niu-
vertordlo inuvdluarxuvdlugit,
neriugdlungalo ikingutigisi-
mangmdnga Katdngutit måne
Kiinataussugssat ikingutigivdlu-
arumårait åmalo kalåtdlinut
narrutsautausinaussumik iliu-
sdngitsut.
niuvertoK
niuvertoK Kangale perKitdliorsi-
mavoK. ukioK kingugdleK soraer-
niardlune KimiteKarsimagaluar-
poK, akuerineKarsimananile. uv-
dlumikut nåparsimassorujugssu-
vck nalåinardlunilo.
Moltzau Hans Egedetutdle OKa-
lugtuagssarsiorumatujuvoK åmalo
nunap iluane augtitagssausinau-
ssunik misigssuiniartuartarsimav-
dlune. Ameralingme „xalipautig-
ssiamik augpalugtumik" navssør-
simavoK, tåssångalo misiligutig-
ssat Danmaikimut nagsiuneKarsi-
mavdlutik. kultiunerpat? — sule
iluamik akissutisisimångilaK.
(nangitax)
21