Atuagagdliutit - 30.11.1993, Side 11

Nr. 111 • 1993

GRØNLANDSPOSTEN
Eqqartuussiveqamermi
tiguinnakkat ilinniarsimasullu
All.: Finn Breinholt Larsen
Ontario-p avannaani india-
nerit piitsut nunaqarfln-
nguanni Kashechewan-imi
ullaap tungeraa. Cree-india-
nererpaaluit atuarfiup sila-
taaniutaqqerusaarput. Tas-
sanngaannarlu timmisar-
tup nipaa erserpoq. Nikorfa-
qataasut ilaat oqarpoq: »Eq-
qartuussissuserisussara ti-
kilerpoq«. Taamaaleriarmat
nikorfaqatai tamarmik illar-
ratilerput. Minutsialunngu-
it qaangiummata timmisar-
toq mikisoq mippoq, timmi-
sartumillu eqqartuussiar-
tortartut niooqqalerlutik:
Unnerluussisoq, iflersuisoq,
eqqartuussisup allattaa, eq-
qartuussivimmi nakkutillii-
soq eqqartuussisorlu nam-
mineerluni. Ulloq taanna
Kashechewan-imi eqqar-
tuussisoqartussaavoq. Eq-
qartuussivik nunaqarfim-
mut tassunga akuttusuunik
annguttarpoq, taamaam-
mallu suliassat 40-niit ikin-
nerunngitsut suliassaallu-
tik.
Eqqartuussineq nalunaa-
qutaq 10.15 eqaarsaartar-
fimmi aallartimmat tusar-
naartunik ulikkaarpoq. Su-
liassat affaat siulliit imigas-
sartorsimalluni aalakoor-
nissamut inerteqqummik
unioqqutitsinerupput. Eq-
qartuussivik sulilertortoru-
jussuuvoq. Eqqartuussine-
rit tuluttuinnaq ingerlanne-
qarput. Eqqartuussisup
oqaatigaa unnerluussaat pi-
sariaqartitsisut tamarmik
oqalutseqarsinnaasut, kisi-
annili eqqartuussiviup pif-
flssaq atugaa killeqaqimmat
tusarnaartuinnaat eqqar-
saatigalugit eqqartuussine-
rit tamarmik oqaluttaaffigi-
neqassappata eqqartuussas-
sat tamakkerneqarsinnaa-
navianngillat.
Eqqartuussinerup unil-
latsiarnerani eqqartuussi-
sup naggueqatigiit sinnii-
saat oqaloqatiginissaannut
piffissaqalerpoq, kingorna-
gullu eqqartuussineq aallar-
teqqilluni. Eqqartuussiviup
aaharteqqikkami tillinniar-
simasut pillugit suliassar-
paaluit ingerlateqqaarpai.
Unnerluussissutit atuarne-
qareeraangata eqqartuussi-
sup unnerluussaasut 14-iu-
sut aperisarpai illersuisu-
mik oqaloqateqarnissamin-
nut periarfissarsisimaner-
sut. Periarfissarsisiman-
ngikkaangatali eqqartuussi-
neq minutsini 15-ini unit-
sinneqartarpoq, tassani il-
lersuisoq, eqqartuussiartor-
tunut ilaasoq sullitassami-
nik oqaloqateqarnissaanut
piffissalerneqartarluni.
Tamatuma kingorna
Johnny Koosees pillugu su-
liaq aallartinneqarpoq. Koo-
sees 21-inik ukioqarpoq, si-
ornatigullu annikitsunik pi-
nerluuteqartarsimaneranik
marloriarluni eqqartuunne-
qartarsimalluni. Massak-
kullu sisamariarluni tillin-
niarsimasutut unnerluuti-
gineqarsimavoq, katillugit
2.800 canadiske dollarsit
nalinginik tillissimalluni.
Qaammatini 18-ini paarnaa-
russassanngorlugu pineqaa-
tissinneqarpoq. Pineqaatis-
siisoqareermat eqqartuussi-
sup nalunaarutigaa sulias-
sat sinneruttut 13-iusut eq-
qartuussiviup sapaatit
akunneri arfinillit qaangi-
uppata tikeqqinnissaata tu-
ngaanut kinguartinneqar-
tut. Taamaalmerani nalu-
naaqutaq 11.58-uvoq.
Kinguninngua eqqar-
tuussiartoqataasut tamar-
mik timmisartumut isso-
raaqqipput - eqqartuussivil-
lu taanna eqqartuussivim-
mik kanngoruumik taane-
qartarpoq, tassamigooq pis-
sittaartutut ililluni ornitas-
sani omigartaramigit. Pif-
fissaq atugassartik sinner-
naveersaartussaavaat.
Nunami allamiuulluni
Canadap avannaani Cana-
damiut nunaqavissunut eq-
qartuussisarnerat pillugu
qulaani allaaserineqartoq
atuaraanni qiiaamminngit-
soornanngilaq. Taamatut
eqqartuussisarnerup atuut-
sinneqalernissaa arlaannil-
luunniit kissaatigineqaler-
sinnaanavianngilaq. Kisian-
nih Candamiut periaasiat
kalaallit eqqartuussiveqar-
nerat pillugu oqallinnermi
sanilhutissallugu piukkun-
navippoq. Canadap avan-
naani eqqartuussiveqarfim-
mi sulisut ilinniarsimasuu-
sarput. Eqqartuussisut, un-
nerluussisut illersuisullu
tamarmik inatsisilerituutut
ilinniarsimapput. Kalaallit
Nunaannili eqqartuussiner-
mi ilinniarsimasuunngitsut
atorneqartarput. Nunat im-
mikkoortuini eqqartuussi-
sut, unnerluussisut eqqar-
tuussassamullu ikiuuttus-
saallutik najuuttartut ta-
marmik tiguinnangaapput.
Ilinniarsimasut tiguin-
nakkallu. Kalaallit eqqar-
tuussiveqarnerata iluarsar-
tuuteqqinnissaa pillugu
oqallinnermi ilinniarsima-
sut tiguinnakkallu oqallisi-
gineqartarneri ajomartorsi-
utit isummerfigisariaqartut
ilagaat. Siuliani allaaseri-
sanni iserflgaara inuit pisin-
naatitaafiii eqqarsaatigalu-
git eqqartuussissuserisut
ilinniarsimasut illersuisu-
tut ullumikkornit annertu-
nerujussuarmik atomeqar-
talernissaat pisariaqartin-
neqalertussaasut. Ajomar-
torsiutimmi ataasiinnaviup
aaqqinneqarneratigut ajor-
nartorsiutinik allanik piler-
sitsinissaq ajornanngitsua-
rarsuusarvoq.
Kalaallit Nunaata nunasi-
aajunnaamerani inatsisile-
rinermik suliassaqarfik nu-
taaliaanerusoq pilersinne-
qarmat politiivinnik eqqar-
tuussiveqarfivinnillu peqa-
lernissaq kalaaUit politike-
riinit kissaatigineqartoru-
jussuuvoq. Kisiannili 40-
kkut naaneranni suli ani-
ngaasakilliorneq atuuppoq,
taamaammallu pohtiitut il-
linniarsimasut eqqartuussi-
sutullu ilinniarsimasut ar-
laat pingaartinneqamerus-
sanersut taasissutigineqar-
tariaqalersimalluni. Kalaal-
lit Nunaat pillugu ataatsi-
miititaliarsuup Hans Hed-
toft-imit siuttuuffigineqar-
tup ilinniarsimasunik poli-
teeqalernissaq toqqarpaat.
Tamatumalu nassatarisaa-
nik massakkut eqqartuussi-
veqarnermi periaasiusut
ineriartortinneqarnissaa-
nut ammaasoqarluni.
Taamanikkut ilinniarsi-
masunik eqqartuussisoqa-
lernissaq toqqarneqarsima-
galuarpat ullumikkut pis-
sutsit Canadami eqqartuus-
siveqarnermut assersuun-
neqarsinnaasimassagaluar-
put. Taamanikkut eqqar-
tuussisarnerit ima ikitsigisi-
mapput, eqqartuussisoq
ataasiinnaq kommunerpaa-
lunni atuutissaguni naam-
massinnaasarsimagaluarlu-
ni. Eqqartuussisup qallu-
naap angalalluni eqqartuus-
siartoqattaarsinnaanera
oqallisigineqarsimagaluar-
poq.
Tamatumunngali taarsi-
ullugu kommunit amerlane-
rit namminerisaminnik eq-
qartuussiveqalerput. Eq-
qartuussivimmi sulisut
amerlanersaat, tassa eqqar-
tuussisoq ilanngullugu ka-
laaliusimallutik. Nunap im-
mikkoortuani eqartuussi-
sussatut inuiaqatigiinngua-
ni innuttaasunit ataqqine-
qartunut ilaasoq toqqarne-
qartarpoq. Eqqartuussisoq
ittoomartorsuunanilu oqa-
loqatigiuminaatsuuneq
ajorpoq. Taamaammallu
inunnit ornigarneqartarlu-
nilu siunersiorfigineqartar-
poq. Suli massakkut taa-
maappoq. Inuppassuit inat-
sisinut tunngasunik ima-
luunniit imminnut tunnga-
sunut apeqqutissaqaraa-
ngamik nunap immikkortu-
ani eqqartuussisoq saaffigi-
sarpaat.
Eqqartuussiviup ineriar-
tortinneqarnerani assigiin-
ngitsutigut eqqarsaatigine-
qarsimavoq aqunneqartus-
sat tassaammata tiguinnak-
kat. Kalaallit eqqartuussi-
veqarnermut pinerluttuleri-
nermullu inatsisaat qallu-
naat eqqartuussiveqarner-
mut pineqaatissiisarner-
mullu inatsisaannut asser-
suukkaanni ajornanngitsu-
ararsuarmik takuneqarsin-
naavoq kalaallit malerua-
gassaat paasiuminarneru-
jussuusut. Inunnit inatsisi-
lerituutut ilinniarsiman-
ngikkaluartunit atorneqar-
sinnaalluarput.
Kalaallit Nunaata Eqqar-
tuussivia nunap immik-
koortuini eqqartuussivin-
nut tapersersuisutut isu-
malluutitullu atuuppoq. Su-
hat ilaat Kalaallit Nunaata
Eqqartuussivianut ingerla-
teqqinneqartarput, tassani-
lu eqqartuussisumit, inatsi-
silerituutut ilinniarsimasu-
mit suliarineqartarlutik.
Ilaatigullu aamma nunap
immikkoortuani eqqartuus-
sisup Kalaallit Nunaata Eq-
qartuussivia qinnuigisin-
naasarpaa suliassamik paa-
siuminaatsillugu pisaria-
qarpallaarsorisaminik tigu-
seqqullugu. Kiisalu aamma
Kalaallit Nunaata Eqqar-
tuussivia nunap immik-
koortuani eqqartuussisunik
pikkorissartitsisarpoq.
Nunap immikkoortuini
eqqartuussisut ukiuni sisa-
mani atuuttussanngorlugit
toqqarneqartarput. Lands-
dommeri toqqaasuusarpoq,
aammalu eqqartuussisutut
toqqarsimasani naammagi-
nartumik sulisimasorin-
ngikkuniuk toqqaqqinngit-
soorsinnaallugu. Lands-
dommeri kunngikkormiunit
toqqarneqartarpoq, Kalaal-
lillu Nunaanni landsdom-
merinngorniartunut Dan-
markimi illoqarfiup eqqar-
tuussiviani eqqartuussisu-
nut piumasaqaataasartut
assiginik piumasaqaateqar-
figineqartarpoq.
TaamaaliUunilu assigiin-
ngitsunik ihuuseqarnikkut
tiguiinnakkanik atuinerup
eqqortumik eqqartuussisin-
naanermut ajoqutaanngin-
nissaa anguniarneqarsima-
voq. Taamaakkaluartorli
oqaatigineqartarpoq ullu-
mikkut kalaaUit eqqartuus-
siveqarneranni isumannaal-
lisaatissat naammanngit-
sut.
Nunap immikkoortuini
eqqartuussiviit ukiut 40-t
matuma siomatigut eqqar-
tuussiveqarnerup aallartin-
neranut naleqqiullugu ullu-
mikkut suliassaminnik
naammaginartumik naam-
massinnissinnaanerisa ajor-
narnerulersimanera qularu-
tissaanngUaq. Pinerlunne-
rit amerlanerujussuaimgor-
simapput, pingaartumik pi-
nerlunnerit sakkortuut
annertoorujussuarmik
amerleriarsimaUutik (to-
qutsinerit, kinguaassiutiti-
gut pinngitsaaliinerit, qani-
gisamik kinguaassiutitigut
atornerluinnerit, persuttaa-
nerit sakkortuut). Pinerlun-
nerit sakkortunerujartortil-
lugit unnerluussaasut
annertunerusumik pineqaa-
tissinneqartarput. Eqqar-
tuussivimmilu kukkusoqar-
simaguni unnerluutigine-
qartumut pilliuteqarfiuso-
rujussuusussaavoq.
Pisuunngitsumik pine-
qaatissiisarneq soorunami
nalaanneqarsinnaasunit
ajornerpaavoq. Kisiannili
aamma ajortaqaaq inuk pi-
suusimasoq pissutsinik un-
nerluutigineqartumut Uua-
qutaasinnaasunik erseqqis-
sumik saqqummiisoqarsi-
matinnagu pineqaatissinne-
qarsimagaangat. Tamatu-
malu saniatigut aamma pis-
sarissaariartuaarnerup nas-
satarigunangaanik innut-
taasut eqqortumik eqqar-
tuussisinnaanermut anner-
tunerusunik piumasaqaate-
qartalersimapput. Taa-
maammaUu ataatsimut isi-
galugu oqaatigineqarsin-
naavoq 1953-imi nunap im-
mikkoortuini eqqartuussi-
vinni sullitseriaatsimut na-
leqqiuUugu 1993-imi anner-
tunerusumik piumasaqaa-
teqartoqartalersimasoq.
Tamanna suliassanut
inuinnarnut tunngasunut
malunnaateqarnerujussuu-
voq. 50-ikkunni suliassat
inuinnarnut tunngasut ikit-
tuararsuusarsimapput.
Taamaakkunnaarsimavorli.
Inuiaqatigiit inuunerat pi-
sariunerujussuanngorsima-
voq, tamatumalu pingaartu-
mik nassatarisimavaa ani-
ngaasaqarneq pUlugu eq-
qartuussivimmi suliassat
amerlineri pisariuneruler-
nerilu. Massakkut suliassat
inuinnarnut tunngasut pi-
nerluuteqarsimasunut tun-
ngasunit pisariunerulersi-
mapput. Taamaammallu eq-
qartuussiviit sulianik taa-
maattunik tigusaqaraanga-
mik nikeriarsinnaajunnaar-
tarput, tamatumalu kingu-
nerisaanik Kalaallit Nunaa-
ta Eqqartuussivianut inger-
lateqqittarlugit.
Nunap immikkoortuini
eqqartuussisut arlaatigut
pisuutinniassallugit tun-
ngavissaqanngilaq. Pisin-
naasartik naapertorlugit su-
hsarput, kisiannili suliffim-
minni atugaat usomannge-
qaat.
Eqqartuussissuserisut
ilinniarsimasut eqqartuus-
sivinni atorneqarnerulerne-
risigut eqqortumik eqqar-
tuussinissaq qularnaanne-
rulernavianngilaq. Imaas-
77
sinnaavoq pinerluuteqarsi-
masut pillugit suhani un-
nerluussisuusoq inatsitsile-
rituumik aallartitaqarsima-
soq. Tamatumalu kingune-
risaanik eqqartuussineq
teknikkimik inatsisileriner-
millu annertunerusumik
tunngaveqartinneqartus-
saavoq - kiisalu aamma qal-
lunaatuinnaq ingerlanne-
qarsimasinnaalluni. Ta-
mannalu nunap immikkoor-
tuini eqqartuussisut suline-
rannik oqinnerulersitsina-
vianngilaq. Inuinnaammi
amerlaqisut misigisimaler-
sinnaapput eqqartuussivim-
mi susoqarnersoq iluamik
paasisinnaanagu, aammat-
taaq oqalutseqaraluarunil-
luunniit.
Eqqartuussiviit tiguin-
nakkanik inuttaqartinne-
qarnissaat politikkikkut ta-
persersorneqarnerusuuppat
nunat immikkoortuini eq-
qartuussisut, eqqartuussi-
sunut allatsit eqqartuussas-
samullu ikiuuttussaallutik
najuuttartut ilinniartitaa-
nerannik pilersitsinikkut al-
loriarneq pingaarutilik ti-
kinneqarsinnaagaluarpoq.
Navajo-indianerit, USA-mi
nunap inoqqaavini ineriar-
tortilluagaanerpaasumik
eqqartuussiveqartut ilinni-
arfigineqarsinnaassapput.
Taakkumi Kalaallit Nu-
naannisulh eqqartuussivim-
mi sulisuisa amerlanersaat
tiguinnagaapput. Eqqar-
tuussisut atorfii inuttaqan-
ngikkaagamik inuttassarsi-
uunneqartarput, qinnute-
qartorlu piginnaaneqarluar-
nerpaaq toqqarneqartarlu-
ni.
Tamatuma kingornagut
eqqartuussisussatut toqqar-
neqartut ukiuni marlunni
misilitsittarput, eqqartuus-
sisunngorniat pikkorissar-
nernut aalajangersimasu-
mik amerlassusilinnut pe-
qataasarlutik, tamatumalu
saniatigut eqqartuussivim-
mi suhsarlutik. Pikkorissar-
nerni sulinermilu naamma-
ginartunik angusaqarsima-
sut eqqartuussisussatut
toqqarneqartarput. Toqqaa-
soqartillugu toqqarneqar-
toq inuunerup sinnerani
atuu ttussanngortinneqar-
tarpoq, kisiannili eqqar-
tuussisut ataasiakkaat suli-
aat ukiut tamaasa naliler-
sorneqartarlutik, aammalu
sammisaq ataaseq naam-
mattumik ihsimasaqarfigi-
simanngikkuniuk ilinniar-
teqqinneqamissaminut ne-
qeroorfigineqartarluni.
Taamatuttaaq Navajo-mi
eqqartuussissuserisut peqa-
tigiifllanni inatsisilerituu-
tut ilinniarsimasunik tigu-
innakkanillu ilaasortan-
ngortitsisoqartarpoq, kisi-
annili eqqartuussivimmi il-
lersuisutut sulissagunik pe-
qatigiiffimmi misilitsissima-
sariaqarput aammalu tigu-
innakkat eqqartuussissuse-
risumit pikkorissartinne-
qarsimasussaallutik ima-
luunniit ilinniartinneqarsi-
masussaallutik.
Ilinniartitaanerit saniati-
gut iluaqutaasinnaavoq eq-
qartuussamut ikiuuttus-
saalluni najuuttartut sulia-
mik piareersaanerminni in-
atsisilerituumik apersugas-
saqartinneqarsinnaappata.
Naggataagullu oqaatigi-
neqassaaq Canadami Nord-
vestterritoriani eqqartuus-
siveqarneq aaqqissuuteq-
qinniarlugu suliniartoqaler-
simammat. Inuit indianeril-
lu taamatut »pissillattaarlu-
ni« eqqartuussiartortarneq
qatsussimavaat. Nammine-
risaminnimmi eqqartuussi-
veqalernissartik kissaati-
gaat.